Podskoczek duży

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Podskoczek duży
Jaculus orientalis[1]
Erxleben, 1777[2]
Ilustracja
Podskoczek duży w zoo w Pilźnie
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

skoczkowce

Rodzina

skoczkowate

Podrodzina

skoczki

Rodzaj

podskoczek

Gatunek

podskoczek duży

Synonimy
Podgatunki
  • J. o. orientalis Erxleben, 1777
  • J. o. gerboa (Olivier, 1800)
  • J. o. mauritanicus (Duvernoy, 1841)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Podskoczek duży[10] (Jaculus orientalis) – gatunek ssaka z podrodziny skoczków (Dipodinae) w obrębie rodziny skoczkowatych (Dipodidae). Występuje w Afryce Północnej i marginalnie w Azji Zachodniej[11].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben nadając mu nazwę Jaculus orientalis[2]. Holotyp pochodził z „gór oddzielających Egipt od Arabii”[11][12].

Morfologicznie i genetycznie J. orientalis należy do podrodzaju Haltomys, siostrzanej grupy podrodzaju Jaculus. Rekonstrukcje molekularne pozwoliły uzyskać dwie rozbieżne allopatryczne linie genealogiczne w północnej Afryce: jedną w Maroku, Algierii, Tunezji i zachodniej Libii, a drugą we wschodniej Libii i Egipcie[12]. Te dwie linie rozdzieliły się około 0,67 milionów lat temu[12]. Populacje Półwyspu Synaj i Izraela nie były badane pod względem genetycznym[12]. Skamieniałości tego zwierzęcia znaleziono w osadach z przełomu pliocenu i plejstocenu w Etiopii i Kenii[11]. Opisanych zostało kilka podgatunków, których współcześnie się nie wyróżnia[13]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[12].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Jaculus: łac. iaculus „to, co jest rzucane, strzałka”, od iacio „rzucać”[14].
  • orientalis: łac. orientalis „wschodni, orientalny”, od oriens, orientis „wschód”[15].
  • gerboa: nowołac. jerboa „mały, pustynny gryzoń”, od arab. ‏يَرْبُوع‎ yarbūʿ „miąższ polędwicy”[16][17].
  • mauritanicus: łac. Mauritanicus mauretański, z Mauretanii, od Mauritania „Maroko”[15].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Zasięg tego gatunku obejmuje pustynne i półpustynne obszary północnej Afryki (Maroko, Algieria, Tunezja, Libia i Egipt). Obszar występowania sięga do południowego Izraela, a dawniej żyły one w Arabii Saudyjskiej[9][18]. W 2016 roku nie stwierdzono ich obecności na izraelskiej pustyni Negew, podejrzewa się, że mogły stamtąd zniknąć na skutek działalności ludzkiej[19].

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[12]:

  • J. orientalis orientalis – północno-wschodni Egipt (półwysep Synaj) i południowy Izrael (północna część pustyni Negew).
  • J. orientalis gerboa – północno-wschodnia Libia i Egipt w Dolinie Nilu.
  • J. orientalis mauritanicus – północno-wschodnie Maroko, północna Algieria, Tunezja i północno-zachodnia Libia.

Wygląd[edytuj | edytuj kod]

Wypchany osobnik w pozycji stojącej, z charakterystycznie wygiętym ogonem
Wypchany egzemplarz w Narodowym Muzeum Przyrody i Nauki w Tokio

Jest to średniej wielkości przedstawiciel skoczkowatych; osiąga średnio 120 mm (od 95 do 145 mm), z ogonem o długości średnio 193,5 mm (od 172 do 215 mm)[20]. Długość ucha 18–25 mm, długość tylnej stopy 55–70 mm[20]. Średnia masa ciała to 134 g (od 104 do 182 g)[20]. Samice są nieco większe od samców[20]. Wierzch ciała ma kolor piaskowy, pomarańczowobrązowy, bledszy na bokach. Włosy są szare u nasady i pomarańczowobrązowe wyżej, czasem mają czarny czubek. Spód ciała jest czysto biały. Tylne nogi, szczególnie zrośnięte kości śródstopia, są bardzo długie (51% długości ciała wraz z głową). Są one trójpalczaste; palce są pokryte od spodu białawą szczeciną, ułatwiającą ruch po piasku[13][18]. Przednie kończyny są czterokrotnie krótsze od tylnych[18]. Ogon jest bardzo długi, z dużą kitką długich włosów, czarnych u nasady i białych na końcu[13][18]. Stojący gryzoń wykorzystuje wygięty ogon dla równowagi i do podparcia ciała[18]. Z wyglądu jest bardzo podobny do podskoczka egipskiego, który jest jednak zauważalnie mniejszy. Podobna alaktaga czteropalczasta (Allactaga tetradactyla) również jest mniejsza, ma dłuższe uszy, cztery palce u tylnych nóg i jest rzadziej spotykana[13].

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Zamieszkują mokradła słone porośnięte przez solirody, górujące nad nimi wapienne zbocza, wydmy nadmorskie, ogrody, łąki, gaje oliwne i stare pola jęczmienia. Są spotykane w górach Atlasu do 1500 m n.p.m. Preferują mniej suche tereny niż podskoczek egipski (Jaculus jaculus), choć w niektórych obszarach gatunki te są sympatryczne[13].

Podskoczek duży prowadzi nocny, naziemny tryb życia. Porusza się na dwa sposoby: podskakuje na dwóch nogach, stawianych niesymetrycznie bądź skacze odbijając się jednocześnie dwiema nogami, co ułatwia pokonywanie przeszkód[13]. Uciekający przed zagrożeniem podskoczek potrafi skakać na odległość 1,5–3 metrów i na metr wysoko; ucieczka jest jego jedyną metodą obrony[18].

Zwierzę to kopie w ziemi nory głębokie na 0,75–1,75 metra i długie na 1–2,5 m, zakończone komorą gniazdową wyłożoną włosami wielbłąda, kawałkami roślin i tkanin. Niektóre nory mają komorę magazynową. Często występuje też boczny tunel ewakuacyjny. Wejścia do zajętych nor są blokowane z użyciem piasku, zapewne dla uniknięcia węży i napływu gorącego powietrza[13][18]. W dzień gryzonie śpią lub czuwają przykucnięte. Nocną aktywność rozpoczynają od kąpieli w piasku, każdej nocy czyszczą też futro przednimi łapkami i zębami. W przypadku śmierci gospodarza jego norę może zająć inny osobnik tego gatunku, albo inny pustynny gryzoń[18].

Podskoczki duże są towarzyskie, rzadko spotykane samotnie i bawią się ze sobą[13][18]. Sypiając w grupie układają się jedne na drugich, aby ograniczyć ucieczkę ciepła w zimnych miesiącach. Beduini informowali badaczy, że w niektóre noce podskoczki zbierają się w dużych norach i bawią wspólnie[18].

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Podskoczki duże są roślinożerne, jedzą kiełki roślin, korzenie sukulentów i ziarno jęczmienia. W norach znajdowane były też daktyle[13]. Przyczyniają się do rozprzestrzeniania niektórych roślin, roznosząc ich nasiona. Mogą obyć się przez długi czas bez dostępu do wody, pozyskując ją z jedzonych roślin. Prawdopodobnie piją tak jak inne podskoczki, zanurzając przednie kończyny i spijając wodę z nich[18]. Rzadko wydalają skoncentrowany mocz, choć gospodarka wodna organizmu jest mniej wydajna niż u podskoczków egipskich[13].

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

Podskoczki duże w Egipcie rozmnażają się zimą (listopad–luty) i latem, rzadziej na wiosnę[13]. Niewiele wiadomo o ich zwyczajach rozrodczych. Prawdopodobnie są poligyniczne. Ciąża trwa około 40 dni[18]. Porody stwierdzono w lutym, kwietniu i na początku lipca. W Algierii w miocie rodzi się od 3 do 7 młodych, a w Egipcie od 2 do 5[13]. Noworodki są całkowicie zależne od matki; nie wiadomo, czy ojciec ma jakiś udział w opiece. Kończyny nowo narodzonych młodych są równej długości; po czterech tygodniach młode umieją poruszać się na czterech nogach, a w wieku około 47 dni stają się dwunożne, jak dorosłe zwierzęta. Przypuszcza się, że matka uczy je poruszania się i sztuki przetrwania. Nie wiadomo, jak długo żyją dzikie osobniki, ale urodzone w niewoli młode schwytanej samicy, żyły ponad sześć lat[18].

Hibernacja[edytuj | edytuj kod]

Gryzonie te nie mają toreb policzkowych i generalnie nie magazynują pokarmu. Beduini zauważali, że podskoczki znikają w zimowych miesiącach, kiedy dostępność pokarmu jest mała, a temperatury niskie[18]. Zimą na wybrzeżu Morza Śródziemnego i wysokich płaskowyżach temperatura powietrza może spadać poniżej zera stopni Celsjusza, ale w norach podskoczków utrzymuje się około 10 °C. W Maroku stwierdzono, że osobniki wyjęte z nor były w stanie hibernacji: ich temperatura ciała spadła do 10–11 °C, a oddychanie było spazmatyczne. W 17 °C zwierzątko zaczynało drżeć i wybudzało się stopniowo, osiągając normalną temperaturę ciała (37,0 °C[18]) w ciągu czterech godzin[13].

Populacja i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Podskoczki duże zamieszkują duży obszar, są dość pospolite i umieją zaadaptować się do terenów przekształconych przez ludzką działalność[9]. Polują na nie m.in. sowy, węże, lisy piaskowe i fenki[18]. Pasożytuje na nich dziesięć gatunków pcheł[13], roztocze i wszy[18]. Liczebność populacji jest generalnie stabilna[9], silnie zależy od dostępności pokarmu[13]. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje go za gatunek najmniejszej troski[9].

Znaczenie dla człowieka[edytuj | edytuj kod]

Plakietka z czerwoną sylwetką podskoczka
Symbol 7. brytyjskiej dywizji pancernej

Beduińscy farmerzy uznają je za szkodniki, gdyż gryzonie te żerują na polach jęczmienia i zjadają niektóre warzywa[9][18]. Polują też na podskoczki duże dla ich mięsa i czasem dla futra, używanego do wykańczania ubrań. Polowanie odbywa się przez zalewanie nor wodą, co zmusza gryzonie do ucieczki, rozkopywanie nor lub zastawianie pułapek u ich wyjścia. Złapane podskoczki bywają sprzedawane jako zwierzęta domowe, ze względu na łagodne usposobienie[18]. Tym niemniej wymagają one dużej przestrzeni do życia, są ostrożne i skryte; rzadko gryzą, ale potrafią mocno kopnąć[21].

Podczas walk II wojny światowej w Afryce 7. brytyjska dywizja pancerna zyskała przydomek „szczurów pustyni” (ang. Desert Rats), pochodzący od tego właśnie zwierzęcia[13].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Jaculus orientalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 404. (łac.).
  3. ↑ F.A.A. Meyer: Systematisch-summarische Uebersicht der neuesten zoologischen Entdeckungen in Neuholland und Afrika: nebst zwey andern zoologischen Abhandlungen. Leipzig: Verlage der Dykischen Buchhandlung, 1793, s. 82. (niem.).
  4. ↑ G.-A. Olivier. Observations sur les Gerboises. „Bulletin des Sciences, par la Société philomatique”. 2 (40), s. 121, 1800. (fr.). 
  5. ↑ J.K.W. Illiger. Ueberblick der Säugthiere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile. „Abhandlungen der physikalischen Klasse der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. Aus den Jahren 1804–1811, s. 77, 1815. (niem.). 
  6. ↑ M.H.C. Lichtenstein: Verzeichniss der Doubletten des Zoologischen Museums der Königl. Universität zu Berlin: nebst Beschreibung vieler bisher unbekannter Arten von Säugethieren, Vögeln, Amphibien und Fischen. Berlin: T. Trautwein, 1823, s. 5. (niem.).
  7. ↑ M. Lichtenstein: Darstellung neuer oder wenig bekannter Säugethiere in Abbildungen und Beschreibungen: von fünf und sechzig Arten auf funfzig colorirten Steindrucktafeln nach den Originalen des Zoologischen Museums der Universität zu Berlin. Berlin: C.G. Lüderitz, 1827–1834, s. tekst i ryc. xxii. (niem.).
  8. ↑ G.L. Duvernoy. Chapitre IV. Description de la gerboise de Mauritanie (Dipus mauritanieus, Duv.). „Mémoires de la Société du muséum d’histoire naturelle de Strasbourg”. 3, s. 30, 1840–1846. (fr.). 
  9. ↑ a b c d e f S. Aulagnier, Jaculus orientalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-2, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T10913A22201033.en [dostęp 2021-11-04] (ang.).
  10. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 230. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  11. ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Jaculus orientalis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-11-03].
  12. ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 232. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Jaculus orientalis Greater Egyptian Jerboa (Oriental Jerboa). W: Mammals of Africa. Jonathan Kingdon, David Happold, Thomas Butynski, Michael Hoffmann, Meredith Happold, Jan Kalina (redaktorzy). T. 3: Rodents, Hares and Rabbits. Bloomsbury, 2013, s. 141–142. ISBN 1-4081-8996-8. (ang.).
  14. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 355.
  15. ↑ a b The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  16. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 294.
  17. ↑ jerboa (n.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2021-11-04]. (ang.).
  18. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Whitney Wiest: Jaculus orientalis. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2006. [dostęp 2017-11-30].
  19. ↑ Zafrir Rinat, Have You Met the Negev’s 'Jumping Rat?' Too Late, It Doesn’t Live Here Anymore, „Haaretz”, 12 października 2016 [zarchiwizowane z adresu 2017-02-16] (ang.).
  20. ↑ a b c d J. Michaux & G. Shenbrot: Family Dipodidae (Jerboas). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 98. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  21. ↑ Jerboa. Crittery Exotics. [dostęp 2017-12-01].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Podskoczek_duży&oldid=71309056”