Ruda (Ruda Śląska)

Ruda
	Dzielnica Rudy Śląskiej
	; Zabudowania przy ul. Piastowskiej w Rudzie, w tle kościół św. Józefa (2018)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Ruda Śląska
Data założenia	przed 1295 rokiem
Prawa miejskie	[1940] 1947–1958
W granicach Rudy Śląskiej	1959
Populacja (2006); • liczba ludności	; 23 134
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	41-700
Tablice rejestracyjne	SL, SRS
	Położenie na mapie Rudy Śląskiej;
	50°18′42″N 18°51′05″E/50,311667 18,851389

Ruda (niem. Ruda^[1]) – najstarsza dzielnica Rudy Śląskiej. Według danych z 2006 zamieszkiwało 23 134 osób^[2]. W latach 1947–1958 samodzielne miasto, odrębne od Nowego Bytomia i Wirku.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o Rudzie pochodzi z 1295. Jest wtedy wymieniana w Rejestrze ujazdowskim, czyli spisie dóbr biskupstwa wrocławskiego.

Właścicielami wsi byli między innymi: Rudzcy, Gierałtowscy, baron von Stechow, hrabia von Ballestrem. W 1497 wzmiankowany jest tu zamek, później przekształcony w rezydencję pałacową.

Huta ołowiu w Rudzie powstała już przed rokiem 1401, natomiast kuźnica żelaza „Ruda” jest wzmiankowana w 1642. To właśnie od jej nazwy pochodzi nazwa miejscowości.

Wybudowano tu największą hutę cynku w Europie Wschodniej. Nosiła nazwę „Carlshütte” (Huta Karol), a działała w latach 1816–1908. Obok huty w 1855 powstała huta żelaza „Bertha”.

Przed I wojną światową[edytuj | edytuj kod]

W 1770 utworzono kopalnie „Brandeburg” (później „Wawel”), była to jedna z pierwszych kopalni węgla kamiennego na Górnym Śląsku. W 1841 uruchomiono wydobycie w kopalni „Wolfgang” (później „Walenty”). Obydwie kopalnie połączyły się w jedną w 1931. W 1913 powstała kolejna kopalnia – „Graf Franz”. W 1916 powstała koksownia „Wolfgang” (później „Walenty”). Natomiast rok później powstała elektrownia „Nikolaus” (później „Mikołaj”).

Elektryczne oświetlenie w Rudzie doprowadzono w 1889, była to pierwsza wiejska gmina Rzeszy Niemieckiej, gdzie taką instalacje utworzono.

Aptekę otwarto w 1893. Szpital zbudowano w latach 1908–1910, jednak musiano go rozebrać w 1935 z powodu szkód górniczych. W 1903 powstała ochotnicza straż pożarna, która w 1928 otrzymała nową remizę.

Pocztę otwarto w 1850, natomiast w 1897 otrzymała nowy budynek. Dworzec w Rudzie zbudowano w 1866 na linii z Wrocławia do Mysłowic.

Pierwszy kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej powstał w latach 1869–1872 według projektu Wachtela. W 1870 zbudowano kaplicę, przekształconą w kościół pw. św. Piusa X, także według projektu Wachtela. Kościół pw. św. Józefa zbudowano na wzór rzymskiej bazyliki San Lorenzo di Campo w latach 1901–1904.

W Rudzie zbudowano wiele szkół o różnym poziomie nauczania. Pierwszą szkołę zbudowano w 1844. Kolejną wybudowano na kolonii Karol w 1859, budynek został zastąpiony w 1870 nowym. Szkołę żeńską zbudowano w 1877. W 1900 zbudowano szkołę na (rudzkiej) Porębie, w okresie międzywojennym szkoła ta stała na granicy polsko-niemieckiej. W 1904 oddano do użytku dwie szkoły: na Kuźnicy i na kolonii Szczęść Boże.

W 1895 powstała szkoła średnia. Szkoła dokształcania i gospodarstwa domowego powstała w 1912, dzisiaj w jej budynku znajduje się Muzeum Miejskie. W 1914 zbudowano szkołę realną (obecne 1 LO)

Przynależność powiatowa[edytuj | edytuj kod]

1816–1873 – Kreis Beuthen (powiat bytomski) (Niemcy)
1873–1922 – Kreis Zabrze / Kreis Hindenburg (powiat zabrski) (Niemcy)
1922–1924 – powiat rudzki (Polska)
1924–1939 – powiat świętochłowicki (Polska)
1939–1951 – Landkreis Kattowitz (Niemcy) / powiat katowicki (Polska)
1951–1958 – powiat miejski Ruda (Polska)
od 1959 – powiat miejski Ruda Śląska (po połączeniu z Nowym Bytomiem) (Polska)

Plebiscyt[edytuj | edytuj kod]

W Plebiscycie (1921) padło 6212 głosów za Polską i 4105 za Niemcami. Rudę przyłączono do Polski w 1922.

Połączenia miast[edytuj | edytuj kod]

Na mocy ustawy Sejmu Śląskiego z dnia 10 lipca 1939 Ruda otrzymała z dniem 1 stycznia 1940 status miasta, który z powodu okupacji niemieckiej został wprowadzony dopiero 1 stycznia 1947. Do Rudy przyłączono Godulę, Orzegów i Chebzie. 1 stycznia 1959 Ruda wraz z Nowym Bytomiem utworzyły dzisiejsze miasto Ruda Śląska.

Do 1946 siedziba wiejskiej gminy Ruda.

Czasy współczesne[edytuj | edytuj kod]

W sierpniu 2019 rada miasta Ruda Śląska uchwaliła prezydencki projekt utworzenia w dzielnicy parku kulturowego, tym samym rozpoczynając prace nad jego utworzeniem^[3].

Ważniejsze zabytki[edytuj | edytuj kod]

kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej
sanktuarium pod wezwaniem Świętego Józefa
kaplica pw. św. Piusa X
kamienice przy ul. Wolności, numery: 8, 10, 13
kolonie robotnicze przy ul. Kościelnej – ul. Staszica – ul. Wolności oraz ul. Wolności – ul. Raciborskiej – ul. Szczęść Boże
zespół zabudowań szybu Franciszek
budynek przy ul. Wolności 1
dom Karola Goduli

Atrakcje[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej
Basen kryty MOSiR

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

Przedszkola:
- Miejskie Przedszkole nr 7 im. Barbórki
- Miejskie Przedszkole nr 8
- Miejskie Przedszkole nr 38 im. Słoneczna Kraina
- Miejskie Przedszkole nr 40
Szkoły Podstawowe:
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. hrabiny Joanny Gryzik von Schaffgotsch
- Szkoła Podstawowa nr 30 im. Karola Miarki
- Szkoła Podstawowa nr 41 im. Gwarków Rudzkich
- Szkoła Podstawowa nr 28 im. Wincentego Janasa
Szkoły średnie:
- I Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

W dzielnicy Ruda komunikację miejską całkowicie zapewnia ZTM:

linie tramwajowe: 5
linie autobusowe: 6, 39, 118, 146, 147, 155, 230, 255, 840, 840N, M1, M24^[4]

Linią tramwajową numer 5 dostaniemy się do dzielnicy Chebzie w tym na tamtejszą pętlę, skąd dojedziemy do innych dzielnic oraz Świętochłowic i Chorzowa. Tramwajem dojedziemy także do Bytomia i Zabrza. Autobusami dostaniemy się do Bytomia, Zabrza, Gliwic, Chorzowa, Świętochłowic oraz Katowic, a także do wszystkich pozostałych dzielnic miasta.

Poza tym w dzielnicy Ruda znajduje się przystanek kolejowy: Ruda Śląska. Na przystanku zatrzymują się pociągi Kolei Śląskich do Gliwic, Katowic, Zawiercia i Częstochowy, a w weekendy także do Bielska-Białej, Wisły i Zwardonia.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Ruda (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 900 .

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ KonstantyK. Prus KonstantyK., Spis miejscowości polskiego Śląska Górnego. Nazwy wszystkich gmin, obszarów dworskich osad i kolonji znaczniejszych, Bytom: Nakładem Polskiego Komisarjatu Plebiscytowego dla Górnego Śląska, 1920, s. 65 [dostęp 2022-10-26] , (Pomorska Biblioteka Cyfrowa).
↑ Tab. 47 Rozkład dysfunkcji w mieście w latach 2003-2006. W: Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015. Ruda Śląska: Urząd Miasta Ruda Śląska, 2007-09, s. 52.
↑ BIP Urząd Miasta Ruda Śląska - Dokument [online], rudaslaska.bip.info.pl [dostęp 2020-08-20] .
↑ Ruda Śląska Autobusy, Tramwaje, Trolejbusy, Przystanki - ZTM [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2023-06-16] .

[1] KonstantyK. Prus KonstantyK., Spis miejscowości polskiego Śląska Górnego. Nazwy wszystkich gmin, obszarów dworskich osad i kolonji znaczniejszych, Bytom: Nakładem Polskiego Komisarjatu Plebiscytowego dla Górnego Śląska, 1920, s. 65 [dostęp 2022-10-26] , (Pomorska Biblioteka Cyfrowa).

[lpr2007-2] Tab. 47 Rozkład dysfunkcji w mieście w latach 2003-2006. W: Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015. Ruda Śląska: Urząd Miasta Ruda Śląska, 2007-09, s. 52.

[3] BIP Urząd Miasta Ruda Śląska - Dokument [online], rudaslaska.bip.info.pl [dostęp 2020-08-20] .

[4] Ruda Śląska Autobusy, Tramwaje, Trolejbusy, Przystanki - ZTM [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2023-06-16] .

[1]

[2]

[3]

[4]

Dzielnice	Bielszowice Bykowina Chebzie Godula Halemba Kochłowice Nowy Bytom Orzegów Ruda Wirek Czarny Las
Osiedla	Neubau Nowy Wirek osiedle Kaufhaus Kłodnica Osiedle Mickiewicza Osiedle Otylia osiedle Paderewskiego Osiedle Stare Radoszowy Ruda Południowa Rudzka Kuźnica Stara Kuźnia

Przynależność wojewódzka	woj. śląskie
Miasta (1922–1939)	brak miast
Gminy wiejskie jednostkowe (← 1922–1939)	Brzeziny (1931 Brzeziny Śląskie) (→) Brzozowice (do 1933) Brzozowice-Kamień (od 1933 →) Chropaczów (→) Dąbrówka Wielka (→) Godula (od 1924 →) Hajduki Nowe (do 1934) Hajduki Wielkie (do 1939) Kamień (do 1933) Lipiny (→) Łagiewniki (→) Nowy Bytom (od 1922 →) Orzegów (→) Piekary Śląskie (1935–39 →) Piekary Wielkie (od 1934) Ruda (← od 1924 →) Szarlej (do 1934) Szarlej-Piekary Wielkie (1934–1935) Świętochłowice (→)
Obszary dworskie (← 1922–1924)	Brzozowice Chropaczów Hajduki Dolne Kamień Łagiewniki Orzegów Piekary Wielkie

Przynależność wojewódzka	prow. Śląsk, rejencja opolska (← 1873–1919) prow. Górny Śląsk, rejencja opolska (1919–1922) woj. śląskie (1922–1939) prow. Śląsk, rejencja katowicka (1939–1945) woj. śląskie (1945–1950) woj. katowickie (1950–1951)
Miasta (1873–1951)	Katowice (Kattowitz) (do 1899 →) Mysłowice (Myslowitz) (do 1951 →) Nowy Bytom (1947–1951 →) Ruda (1947–1951 →) Siemianowice Śląskie (1932–1951 →) Szopienice (1947–1951 →) Świętochłowice (1947–1951 →) Wirek (1949–1951)
Gminy wiejskie zbiorowe (1945–1951)	Bańgów Bielszowice Brzezinka Bykowina Chropaczów Dąbrówka Mała Godula Halemba Janów Kochłowice Kończyce Lipiny Łagiewniki Makoszowy Michałkowice Nowa Wieś (1945–1948 →) Nowy Bytom (1945–1946 →) Orzegów Panewniki Pawłów Piotrowice Przełajka Ruda (1945–1946 →) Szopienice (1945–1946 →) Świętochłowice (1945–1946 →) Wirek (← 1948 →) Wełnowiec
Gminy wiejskie jednostkowe (1873–1945)	Bańgów (Baingow) Bederowiec (Bedersdorf) (do przed 1908) Bielszowice (← od 1924) Bogucice (Bogutschütz) (do 1924) Brynów (Brynow) (do 1924) Brzezinka ( Brzezinka, 1905 Birkental) Brzęczkowice (Brzenskowitz) Bykowina (Bykowine, 1907 Friedrichsdorf) Bytków (Bittkow) (do 1938) Chorzów (Chorzow) (do 1934) Chropaczów (← od 1939) Dąb (Domb) (do 1924) Dąbrówka Mała (Klein-Dombrowka, 1905 Eichenau) Giszowiec (Gieschewald) (1942–1945) Godula (← od 1939) Halemba (Halemba) Huta Laura (Laurahütte) (1890–1923) Huta Laura-Siemianowice (1923–1927) Janów (Janow) (do 1942) Józefowiec (Josephsdorf) (1875–1894) Kłodnica (Klodnitz) (do 1943) Kochłowice (Kochlowitz) Kończyce (← od 1924) Lipiny (← od 1939) Łagiewniki (← od 1939) Maciejkowice (Maczeikowitz) (do 1930) Makoszowy (← od 1924) Michałkowice (Michalkowitz) Nowa Wieś (Neudorf) Nowy Bytom (← od 1939) Orzegów (← od 1939) Panewniki (← od 1939) Pawłów (← od 1924) Piotrowice (← od 1939) Przełajka (Przelaika) Radoszowy (Radoschau) (do 1906) Roździeń (Rosdzin) (do 1930) Roździeń-Szopienice (1930–1934) Ruda (← od 1939) Siemianowice (Siemianowitz) (do 1923) Siemianowice Śląskie (1927–1932) Szopienice (Schoppinitz) (do 1930; od 1934) Świętochłowice (← od 1939) Wełnowiec (Ignatzdorf) (do przed 1908 i od 1924) Załęże (Zalenze) (do 1924)
Obszary dworskie (1873–1924)	Antoniów (Antonienhof) Bańgów (Baingow) Bogucice (Bogutschütz) (do 1900) Brynów (Brynow) Brzęczkowice (Brzenskowitz) Bytków-Wełnowiec (Bittkow mit Hohenlohehütte) Chorzów (Chorzow) Dąbrówka Mała (Klein-Dombrowka, 1905 Eichenau) Giszowiec (Gieschewald) (od 1907) Halemba (Halemba) Huta Laura (Laurahütte) (do 1890) Katowicki Zamek (Schloß Kattowitz) Maciejkowice (Maczeikowitz) Michałkowice (1) (Michalkowitz) Michałkowice 2 (od 1923) Mysłowski Zamek (Schloß Myslowitz) Niedźwiedziniec (Bärenhof) Przełajka (Przelaika) Radoszowy (Radoschau) Siemianowski Zamek / Siemianowice 1 (Schloß Siemianowitz) Siemianowice 2 (od 1923) Wirek (Antonienhütte) Załęże (Zalenze)