Szantung

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Prowincja Szantung
prowincja
ilustracja
Państwo

 ChRL

Stolica

Jinan

Kod ISO 3166-2

CN-37

Gubernator

Li Ganjie[1]

Powierzchnia

156 700 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności


101 527 453[2]

• gęstość

643 os./km²

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba prefektur

17

Liczba powiatów

140

Liczba gmin

1941

Położenie na mapie Chin
Położenie na mapie
Strona internetowa

Szantung[3] (wymowa; chiń. upr. 山东; chiń. trad. 山東; pinyin Shāndōng; Wade-Giles Shan-tung) – prowincja na wschodnim wybrzeżu Chin. Używa się także historycznej nazwy Lu, wywodzącej się od państwa z okresu Wiosen i Jesieni.

Nazwa prowincji oznacza "na wschód od gór" i odnosi się do łańcucha gór Taihang Shan (太行山), który rozciąga się na przestrzeni około 500 km na terenie prowincji położonych na zachód, tzn.: Hebei, Henan i Shanxi. Przez północną część prowincji przebiega dolny odcinek Rzeki Żółtej, która wpada do Zatoki Pohaj. Od południa Szantung graniczy z prowincjami Jiangsu i Anhui.

Stolicą prowincji jest miasto Jinan.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Prowincja Szantung stanowi część rejonów uważanych za kolebkę cywilizacji chińskiej. Jej zachodnia część wchodziła w skład terenów kontrolowanych przez najstarsze historycznie dynastie Shang i Zhou. Wschód zamieszkiwał lud Laiyi uważany przez starożytnych Chińczyków za barbarzyńców, który w ciągu wieków uległ sinizacji.

W okresie Wiosen i Jesieni oraz w okresie Walczących Królestw rejon dzisiejszej prowincji Szantung stał się potęgą. Narodziły się w nim państwa: Qi ze stolicą w Linzi, Zou (z którego pochodził Mencjusz) oraz Lu ze stolicą w Qufu. Lu było ojczyzną Konfucjusza (w Qufu znajduje się jego grób oraz domostwa należące do jego potomków). Państwo Lu było niewielkie i zostało wchłonięte przez państwo Chu.

Państwo Qi było potężne, ale uległo państwu Qin, którego władca zjednoczył całe Chiny i w 221 r. p.n.e. proklamował się ich pierwszym cesarzem. Dynastia Han, która wydzieliła na terenie Szantung dwie prefektury (zhou). Za czasów tej dynastii wybuchły tam dwa wielkie powstania: Czerwonych Brwi i Żółtych Turbanów. W okresie Trzech Królestw ziemie Szantung przypadły królestwu Wei.

W kolejnych epokach Szantung, podobnie jak całe północne Chiny, stał się celem najazdów z północy i przechodził z rąk jednego barbarzyńskiego państwa do drugiego.

W 412 mnich Faxian wylądował w południowej części półwyspu Szantung i udał się do miasta Qingzhou, gdzie zajął się przekładem buddyjskich sutr, które przywiózł ze swej słynnej wyprawy do Indii.

Odkąd dynastia Sui zjednoczyła kraj w 589, Szantung był już zawsze częścią Chin. W obecnym kształcie istnieje od czasów dynastii Ming, choć w tym czasie w jej skład wchodziły także obszary dzisiejszej prowincji Liaoning, które jej odebrano za czasów dynastii Qing.

Tereny prowincji były często niespokojne i wybuchały tam liczne powstania m.in. Wang Luna; w Szantungu bardzo aktywni byli powstańcy Nian. W późniejszych czasach tam właśnie narodzili się anty-cudzoziemscy Bokserzy.

W XIX wieku półwysep Szantung stał się celem dla imperiów kolonialnych. Po I wojnie chińsko-japońskiej miasto i baza morska Weihaiwei były okupowane przez Japonię. W 1897 miasto Qingdao stało się niemiecką koncesją, a rok później Weihaiwei przejęli Brytyjczycy. W tym okresie półwysep stał się punktem przerzutowym dla chińskich emigrantów w drodze m.in. do USA.

Po proklamowaniu Republiki Chińskiej w 1911, Qingdao w 1922 wróciło w ręce Chin, a Weihai w 1930. W 1937 prowincja Szantung stała się celem japońskiego najazdu. Japończykom udało się ją opanować, chociaż w głębi lądu trwał opór partyzancki. Po kapitulacji Japonii w 1945 fragmenty Szantungu były kontrolowane przez komunistów, a od czerwca 1949 - cała prowincja. W październiku powstała Chińska Republika Ludowa.

Dziś, dzięki położeniu na wybrzeżu i inwestycjom zagranicznym prowincja Szantung jest jedną z najbogatszych w Chinach, choć znać na niej piętno niemieckiego kolonializmu. Tutaj ma siedzibę Haier, jeden z największych na świecie producentów sprzętu AGD, który zaczynał jako firma joint-venture z niemiecką firmą Liebherr. Najbardziej znane eksportowe piwo Chin, Tsingtao, jest warzone w poniemieckim browarze w mieście Qingdao.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Święta góra Tai

Większa część prowincji Szantung położona jest na Nizinie Północnochińskiej. Górzysta jest natomiast centralna część prowincji, w której znajdują się m.in. góry Tai, Lu i Meng. Pofałdowany jest również półwysep Szantung stanowiący wschodnią część prowincji. Oddziela on zatokę Bohai od Morza Żółtego. Najwyższym wzniesieniem prowincji jest szczyt o nazwie Jadeitowy Cesarz (chiń. upr.: 玉皇顶; trad.: 玉皇頂; pinyin: Yùhuáng Dīng) o wysokości 1545 metrów.

W wyniku niesionych mułów lessowych, w swoim dolnym biegu na terenie prowincji Szantung Rzeka Żółta płynie po podwyższonej grobli ograniczonej wałami rozbudowywanymi przez setki lat. Powoduje to podział prowincji na dwa działy wodne: rzeki Hai na północy i rzeki Huai na południu. Wielki Kanał dochodzi do Szantungu od północnego zachodu i wychodzi w części południowo-zachodniej. Jezioro Weishan to największe jezioro w prowincji. Linia brzegowa Szantungu liczy 3000 km. Wybrzeże półwyspu Szantung jest skaliste, pełne klifów, zatok i wysp.

Klimat Szantungu jest umiarkowany, lata są wilgotne, a zimy zimne i suche. Średnie temperatury w styczniu wynoszą pomiędzy -5 a -1 °C, a w lipcu pomiędzy 24 – 28 °C. Roczne opady wynoszą 550–950 mm.

Największe miasta w prowincji to:

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Mapa Lp. Nazwa Chiński Hanyu pinyin Siedziba
— Miasta zarządzane bezpośrednio przez władze prowincji —
1 Jinan 济南市 Jǐnán Shì Dzielnica Shizhong
2 Qingdao 青岛市 Qīngdǎo Shì Dzielnica Shinan
— Prefektury miejskie —
3 Binzhou 滨州市 Bīnzhōu Shì Dzielnica Bincheng
4 Dezhou 德州市 Dézhōu Shì Dzielnica Decheng
5 Dongying 东营市 Dōngyíng Shì Dzielnica Dongying
6 Heze 菏泽市 Hézé Shì Dzielnica Mudan
7 Jining 济宁市 Jìníng Shì Dzielnica Shizhong
8 Laiwu 莱芜市 Láiwú Shì Dzielnica Laicheng
9 Liaocheng 聊城市 Liáochéng Shì Dzielnica Dongchangfu
10 Linyi 临沂市 Línyí Shì Dzielnica Lanshan
11 Rizhao 日照市 Rìzhào Shì Dzielnica Donggang
12 Tai’an 泰安市 Tài’ān Shì Dzielnica Taishan
13 Weifang 潍坊市 Wéifāng Shì Dzielnica Weicheng
14 Weihai 威海市 Wēihǎi Shì Dzielnica Huancui
15 Yantai 烟台市 Yāntái Shì Dzielnica Laishan
16 Zaozhuang 枣庄市 Zǎozhuāng Shì Dzielnica Shizhong
17 Zibo 淄博市 Zībó Shì Dzielnica Zhangdian

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. 李干杰当选山东省省长(图/简历)--组织人事-人民网 [dostęp 2021-05-20].
  2. Communiqué of the Seventh National Population Census (No. 3) [dostęp 2021-05-20] (ang.).
  3. Tradycyjna polska nazwa (egzonim) zalecana przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych; w polskiej literaturze powszechnie stosowana jest również forma chińska (endonim) w zlatynizowanym zapisie pinyinShandong.