Ulica Kanonia we Wrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ulica Kanonia
Stare Miasto
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Długość

265 m

Przebieg
Plac Kościelny
Ulica Kapitulna
Plac św. Jana Chrzciciela
Plac Katedralny
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „ulica Kanonia”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Kanonia”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „ulica Kanonia”
51°06′54,857″N 17°02′47,599″E/51,115238 17,046555
Multimedia w Wikimedia Commons
Zespół wschodnich wysp wrocławskich.
Plac Kościelny, pensjonat, Ogród Botaniczny.
Pensjonat JP II.
Dziedziniec pomiędzy Pensjonatem JP II a ul. Kapitulna 4.

Ulica Kanonia (Kleine Domstrasse[1], Göppertstrasse[1][2]) – ulica położona we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim, na osiedlu Stare Miasto[3] (obręb ewidencyjny Plac Grunwaldzki), w dawnej dzielnicy Śródmieście[1][4][5]. Łączy plac Kościelny od kolegiaty Świętego Krzyża z placem Katedralnym[a], przy którym południową pierzeję stanowi archikatedra św. Jana Chrzciciela[1][5][6][7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Historia obszaru, przez który przebiega ulica Kanonia, nierozerwalnie związana jest z historią katedry wrocławskiej, oraz towarzyszącej jej zabudowie, której geneza sięga 1000 roku, a która położona była we wschodnim krańcu grodu na Ostrowie Tumskim, a za nią przy ramieniu rzeki przebiegały fortyfikacje okalające gród[8][9].

Ulica została wytyczona w średniowieczu, natomiast obecne połączenia jej odcinków – południowego i równoleżnikowego – uzyskała około 1632 roku[1]. W południowej części ulicy po jej wschodniej stronie znajdował się kościół Świętego Idziego, wybudowany w latach 20. XIII wieku na północ od katedry, oraz nieistniejące budynki domu kuratora oraz tzw. "karczmy mniejszej", natomiast po jej zachodniej stronie zlokalizowano Dom Kapituły Katedralnej z piwnicą świdnicką[1][6][10]. W dalszej części ulicy biegnącej równoleżnikowo znajdowała się zabudowa gospodarcza oraz domu niższego duchowieństwa zarówno kapituły katedralnej jak i kapituły świętokrzyskiej. Po stronie północnej ulicy ukształtowana zabudowa nawiązywała do rozplanowania zabudowy kurii kanonicznych na terenie dawnego zamku. Obejmowała ona budynki drewniane lub szkieletowe, w której oficyny lokalizowano od frontu działki, natomiast murowane domy mieszkalne w jej głębi[1].

W 1769 roku wyburzono jedną z posesji w rejonie dzisiejszej ulicy Kapitulnej, a wiej miejscu umiejscowiono bramę forteczną[1][11]. Bardzo istotne przekształcenia zabudowy przy ulicy nastąpiły natomiast w końcu XIX wieku, kiedy to większość budynków rozebrano i w ich miejscu wybudowane nowe obiekty. Wśród nich można wymienić[1]:

  • 1870-1875: kamienica i zespół warsztatów C. Buhla[1] (pracownia stolarska/malarska firmy Buhl&Pohs[11])
  • 1888 r.: w części środkowej budynek Muzeum Botanicznego[1]
  • 1889 r.: w części zachodniej Instytut Fizyki, którego ruiny rozebrano po II wojnie światowej[1][12]
  • 1896 r.: Archiwum i Muzeum Diecezjalne wg projektu Josepha Ebersa[1].

Podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku większość budynków uległa znacznym zniszczeniom wojennym i została po zakończeniu wojny rozebrana. Zachowany został budynek Muzeum Botanicznego w pierzei północnej, natomiast nie odbudowano zachodniej jej części, a uzyskany teren przeznaczono na powiększenie Ogrodu Botanicznego[1][4][13]. W pierzei południowej wybudowano nowe budynki w skali nawiązującej do skali zabudowy Ostrowa Tumskiego z XIX wieku[1] w tym, w latach 2002-2004, budynek Pensjonatu Jana Pawła II przy skrzyżowaniu z placem Kościelnym[b][1][12][14]. W 2010 roku budynek przy ulicy Kanonia 9 został bez stosownych zezwoleń wyburzony ze względu na zły stan techniczny, a następnie odbudowany w formie zbliżonej do pierwotnej[c][15].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy własne:

  • bezimienna, do 1824[1]
  • Kleine Domstrasse, od 1824 do 1900 roku[1]
  • Göppertstrasse, od 1888[16] do 1945 (w encyklopedii Wrocławia Harasimowicz błędnie podaje datę zmiany nazwy na rok 1900 (do 1945)[1])
  • Kanonia, od 1945 roku[1][2].

Pierwsza z nazw ulicy Kleine Domstrasse[1] nawiązywała do znajdującej się tu katedry, podobnie jak placu Katedralnego, Domplatz[6][17], połączonej z placem ulicy Katedralnej, pop. Domstrasse[6][18][19], a także całego Ostrowa Tumskiego – Dominsel[20] i położonego w ciągu ulicy Katedralnej Mostu Tumskiego – Dombrücke[21]. Dotyczyła ona wszystkich ulic położonych na północ od ulicy Katedralnej i placu Katedralnego do terenów obecnego Ogrodu Botanicznego. Dopiero w 1900 wydzielono z tej ulicy dwie odrębne ulice nadając im nowe nazwy – obecnie ulica Kapitulna i ulica Kanonia. Natomiast nawa Kleine Domstrasse została zachowana dla współczesnej ulicy Świętego Idziego, biegnącej od placu Kościelnego do ulicy Kapitulnej[1][11][22].

Kolejna nazwa ulicy Göppertstrasse upamiętniała Heinricha Roberta Göpperta, urodzonego 25.VIII.1800 r. w Szprotawie, zmarłego 18.V.1884 r. we Wrocławiu, botanika i dyrektora wrocławskiego ogrodu botanicznego w latach 1852-1884[1][2][13][23]. Był on uważany za właściwego twórcę ogrodu z tamtego okresu[23].

Współczesna nazwa ulica Kanonia została nadana po zakończeniu II wojny światowej. Nie ma ona jednak bezpośredniego uzasadnienia w odniesieniu do znajdującej się tu zabudowy, bowiem przy ulicy nigdy nie było kurii kanonicznych lecz zabudowa służąca wspólnym potrzebom kapituł[1]. Została ona nadana tej ulicy przez Zarząd Miejski Wrocławia w 1945 r. (okólnik nr 94 z 20.12.1945 r. w sprawie podania do wiadomości dalszych zmian nazw ulic na terenie miasta Wrocławia)[5].

Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]

Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 265 m[5]. Przebieg ulicy jest nieregularny. Początkowo przy placu Kościelnym ulica biegnie w kierunku północnym, następnie w kierunku wschodnim, by dalej ponownie zmienić kierunek na południe i również w sposób nieregularny zmieniając kierunki swojego biegu pomiędzy zabudową połączyć się z placem Katedralnym[7][24].

Ulice i place łączące się z ulicą Kanonia:

Współcześnie samą ulicę, jak i ulice powiązane, przeznaczono dla ruchu pieszego, z dopuszczeniem dojazdu do obiektów wyłącznie dla ich użytkowników, pojazdów specjalnych i dostawczych[29].

Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]

W początku ulicy położony jest kościół Świętego Krzyża i Świętego Bartłomieja przy placu Kościelnym[30]. Zachodnią pierzeję ulicy stanowi ogrodzenie Ogrodu Botanicznego[7][31], a wschodnią Pensjonat Jana Pawła II[b][14][32]. Po zmianie kierunku przebiegu ulicy na wschodni, na północ od ulicy dalej rozpościera się teren ogrodu na południu zlokalizowany jest wyżej wymieniony pensjonat[7][14]. Dalej przy skrzyżowaniu z ulicą Kapitulną północną pierzeję tworzy budynek dawnego Muzeum Botanicznego, a obecnie budynek administracyjny Instytutu Botaniki Uniwersytetu Wrocławskiego, a na południu położony jest budynek przylegający do dawnej kanonii dziekani katedralnej, w której współcześnie mieści się Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Bożego Serca Jezusa przy ulicy Kapitulnej 4[33]. Za skrzyżowaniem po stronie północnej rozciąga się nadal obszar ogrodu[7][31], a po stronie południowej budynek pod numerem 9[c][15][34] i dalej po zmianie kierunku przebiegu ulicy po stronie zachodniej budynek pod numerem 11 stanowiący obiekt parafialny. Po stronie wschodniej posadowiony jest z kolei budynek dawnej Biblioteki Kapitulnej, wykorzystywany obecnie dla potrzeb Biblioteki, Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego[7][35][36]. Za nimi znajduje się plac Świętego Jana Chrzciciela[d][7][27], a za nim na końcu ulicy po stronie zachodniej kościół św. Idziego, a po zachodniej dom kapituły katedralnej, oba obiekty już przy placu Katedralnym[6][10]. Przed końcem ulicy pomiędzy wyżej wskazanymi budynkami znajduje się nad ulicą łuk (arkada), tzw. „Brama Kluskowa” (albo „Kluszczana”, niem. Klösseltor), której nazwa odnosi się do wieńczącego ten łuk detalu architektonicznego, będącego prawdopodobnie motywem roślinnym, który z legendy interpretowany jest jako kluska śląska[37]. Oś widokową z ulicy zamyka budynek katedry[6][8].

Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]

Obszar, na którym położony jest ulica Kanonia, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowia Tumskiego i wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z 12.05.1967 r.[38][39]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[40][41]. Również miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego umieszcza ten obszar w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej[42] i określa jako obszar o najwyższych wartościach krajobrazowych[43] oraz reprezentacyjnych[44]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta[45]. Ograniczeniom podlega również kształtowanie nawierzchni drogowych, gdyż w całym obszarze ulicy obowiązuje wykonywanie nawierzchni z kostki kamiennej lub klinkierowej w nawiązaniu do historycznych nawierzchni zabytkowych[46].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

nr[e] obiekt powstanie nr rej.[f] foto
Plac Kościelny
1 Kolegiata św. Krzyża, obecnie kościół św. Krzyża (górny) i św. Bartłomieja (dolny)
zamykający oś widokową w kierunku południowym 		1288, ok. 1320 – ok. 1385, 1484 (hełm wieży), XVII, I poł. XVIII, 1809, XIX i l. 20. XX (wnętrza); odbudowa l. 1946-1950, l. 1956-1957[7] (XII-XIV w.[47]) 7 z 26.11.1947 oraz A/5256/44 z dn. 25.01.1962[7][48][47]
Ulica Kanonia
n.d.[g] Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
początkowo strona zachodnia, dalej strona północna ulicy 		zał. 1811 r., projekt 1857 r., lata 1883-1886, 1914 r., lata 1926-1928, 1929 r., odbudowa 1948 r.[7] (1811 r.[49]) nr A/2374/2094 z 5.02.1974[7][49][50][51][52]
6/8 Muzeum Botaniczne[h], obecnie budynek administracyjny Instytutu Botaniki Uniwersytetu Wrocławskiego
pierzeja północna ulicy 		1888 r.[7] (1886 r.[53]) A/1399/530/Wm z dn. 22.12.1993[7][53][54]
9 budynek
pierzeja południowa
budynek przed jego niezgodnym z prawem wyburzeniem 		ochrona w mpzp[c][15][34]
11 kanonia, obecnie budynek parafialny
pierzeja południowa ulicy 		ok. 1820 r., odbudowa 1977 r.[7] ewidencja gminna[7][55][34]
12-14 budynek dawnej Biblioteki Kapitulnej, obecnie Biblioteka, Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne
pierzeja północna ulicy 		1896 r., 1903 r.[7] (l. 1894-1895[53]) A/5851 z 29.11.2012[7][53][56][57]
Plac Katedralny
17 dom kapituły katedralnej (miejsce obrad, skryptorium, biblioteka, archiwum), obecnie Muzeum i Archiwum Archidiecezjalne
zachodnia pierzeja ulicy 		lata 1519-1520, ok. 1527 r., przebudowa 1894 r., po 1945 r.[7] (XV/XVI[58]) 92 z 29.03.1949 oraz 49 z 25.01.1962[7][58][59][60]
n.d. Kościół św. Idziego
południowo-wschodnia pierzeja ulicy 		przed 1228 r. (?), pocz. XVI w., 1603 r., 1633 r., 1759 r., odbudowa l. 1952-1953 r., lata 1969-1970[7] (1 poł. XIII, po 1953[47]) A/1301/28 z 26.11.1947 i z 25.10.1961[7][10][47][61][62]
n.d. Archikatedra św. Jana Chrzciciela
zamykająca oś widokową w kierunku południowym 		wzmiankowana ok. 1000 r., lata 1149-1198, l. 1244-1272, XIV w., 1416 r., 1580 r., odbudowa w latach 1669-1671, przebudowa w latach 1671-1732, l 1873-1875., pocz. XX w., zniszczona 1945 r., odbudowa l. 1946-1951[7] (XIII-XIX w., po 1945[38]) A/5352/2 z 25.11.1947 oraz
42 z 26.10.1961[7][8][38][63]

Oprócz wyżej wymienionej ochrony wprowadzono także ochronę ukształtowania posesji znajdujących się przy ulicy. Taką ochroną objęto ogród przy Bibliotece, Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnym, a polega ona na zachowaniu istniejących elementów ogrodu takich jak osiowy układ jego kompozycji, sztuczne wzniesienie i rzeźby tu umieszczone, detale architektoniczne, zieleń wysoka oraz nakaz kształtowania ogrodzenia jako elewacji bloku urbanistycznego[64].

W obrębie posesji położonych przy ulicy i jej sąsiedztwie znajdują się także figury i rzeźby oraz inne obiekty szczególne, wskazane także do ochrony[64]:

  • Kanonia 12/14, Biblioteka, Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne: rzeźba Najświętszej Marii Panny z dzieciątkiem[65][66]
  • Kanonia 12/14, Biblioteka, Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne: rzeźba Najświętszej Marii Panny ustawiona na sztucznym pagórku[57],

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Określenie, iż ulica łączy Plac Kościelny z Placem Katedralnym zgodne jest z numerami porządkowymi nadanymi leżącym przy ulicy budynkom i określeniu z Encyklopedii Wrocławia[1][7]. ZDiUM w swoim zestawieniu ulic i placów określa wbrew powyższemu, iż ulica biegnie od Placu Katedralnego do Placu Kościelnego[5].
  2. ↑ a b Adres administracyjny budynku pensjonatu Jana Pawła II – ulica Świętego Idziego 2 we Wrocławiu, hotel czterogwiazdkowy[14].
  3. ↑ a b c W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zapisano postulat o wpis budynku przy Ulicy Kanonia 9 do rejestru zabytków[34]. Jednakże taka forma ochrony, jak o różne formy ochrony całego obszaru Ostrowa Tumskiego, okazały się niewystarczające i budynek w 2010 r. bez stosownych pozwoleń został wyburzony, a następnie od 2012 roku rozpoczęto jego odbudowę w zbliżonej do pierwowzoru formie[15].
  4. ↑ a b W wykazie ulic i placów ZDiUM nie ma Placu Świętego Jana Chrzciciela, jest jednak on uwidoczniony w Systemie Informacji Przestrzennej[7], a nazwa została nadana uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia z 10 lipca 2014 r.[27].
  5. ↑ "Nr" w tabeli zabytków oznacza numer budynku w rejestrze budynków, który odpowiada także pocztowemu numerowi adresowemu.
  6. ↑ "Nr rej." w tabeli zabytków oznacza numer i datę wpisu w rejestrze zabytków.
  7. ↑ Adres administracyjny Ogrodu Botanicznego – ulica Henryka Sienkiewicza 23 we Wrocławiu, zajmuje obszar na północ od ulicy między ulicą Sienkiewicza a ulicą Kanonia[7][13][50][49].
  8. ↑ Muzeum Botaniczne, niem. Botanischen Museum der Königlichen Universität[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Harasimowicz 2006 ↓, s. 344 (Kanonia).
  2. ↑ a b c Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 55 (Göppertstr.).
  3. ↑ Rada Miejska Wrocławia 2016 ↓.
  4. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 636–637 (Ostrów Tumski).
  5. ↑ a b c d e f g ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1639.
  6. ↑ a b c d e f Harasimowicz 2006 ↓, s. 359 (Katedralny).
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab SIP 2018 ↓, GEZ.
  8. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 358-359 (Katedra św. J.Ch.).
  9. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 252-253 (Gród na O.T.).
  10. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 424 (Kościół św. Idziego).
  11. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 345-346 (Kapitulna).
  12. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 886-887 (Św. Idziego).
  13. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 613-614 (Ogród Botaniczny).
  14. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 663–664 (Pensjonat JP II).
  15. ↑ a b c d Torz 2012 ↓.
  16. ↑ Markgraf 1896 ↓, s. 59.
  17. ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 35 (Domplatz).
  18. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 359 (Katedralna).
  19. ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 35 (Domstr.).
  20. ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 35 (Dominsel).
  21. ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 35 (Dombrücke).
  22. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 886-887 (św. Idziego).
  23. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 243 (Göppert).
  24. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, załącznik.
  25. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 2005.
  26. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1641.
  27. ↑ a b c Uchwała RMWr 2014 ↓.
  28. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1694.
  29. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §14 ust. 21, §25 ust. 27 pkt 5 lit. b.
  30. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 408–409 (Kościelny).
  31. ↑ a b Uchwała RMWr 2013 ↓, §30, załącznik.
  32. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 17-18.
  33. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 19-20.
  34. ↑ a b c d Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 27 pkt 1 lit. c.
  35. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 27.
  36. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 29.
  37. ↑ Szczepańska 2018 ↓, Kościół św. Idziego.
  38. ↑ a b c NID 2017 ↓, s. 206.
  39. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §11 ust. 5.
  40. ↑ NID 2013 ↓.
  41. ↑ MP 1994 ↓.
  42. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §5-6, 9, 11.
  43. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §12 ust. 2 pkt 1.
  44. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §9 pkt 9.
  45. ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
  46. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §14 ust. 2.
  47. ↑ a b c d NID 2017 ↓, s. 207.
  48. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 3573.
  49. ↑ a b c NID 2017 ↓, s. 210.
  50. ↑ a b GEZ 2018 ↓, poz. 7839.
  51. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 613-614 (Ogr. Botaniczny UWr.).
  52. ↑ Uchwała RMWr 2013 ↓, §30.
  53. ↑ a b c d NID 2017 ↓, s. 219.
  54. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2737.
  55. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2738.
  56. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2739.
  57. ↑ a b Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 29 pkt 2 lit. b.
  58. ↑ a b NID 2017 ↓, s. 220.
  59. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2958.
  60. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 29 pkt 1 lit. b.
  61. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2952.
  62. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 27 pkt 1 lit. a.
  63. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 2951.
  64. ↑ a b Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 29 pkt 4, 5, 6.
  65. ↑ Uchwała RMWr 1999 ↓, §25 ust. 29 pkt 2 lit. a.
  66. ↑ BIP UmWr do 1945 2018 ↓, poz. 12.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Kanonia_we_Wrocławiu&oldid=72678728”