Województwo poznańskie (I Rzeczpospolita)
| |||||
| XIV wiek – 1793 | |||||
| |||||
| Sentencja: Iustus dat praemia candor[1] | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Prowincja | |||||
| Data powstania |
XIV wiek | ||||
| Siedziba wojewody | |||||
| Wojewoda |
zobacz: wojewodowie poznańscy | ||||
| Siedziba sejmiku | |||||
| Popis |
pod Poznaniem[2] | ||||
| Powierzchnia |
16 166[3] km² | ||||
| Populacja (1578[4]) • liczba ludności |
| ||||
| Podział administracyjny | |||||
| |||||
| Liczba reprezentantów | |||||
| |||||
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
| |||||
Województwo poznańskie (łac. Palatinatus Posnaniensis) – jednostka terytorialna Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w prowincji wielkopolskiej w latach 1356/1362[a] – 1793[b], obejmująca powierzchnię 15 015 km²[potrzebny przypis], podzielona na 4 powiaty. Siedzibą wojewody był Poznań, a sejmiki ziemskie odbywały się w Środzie Wielkopolskiej. Województwo poznańskie wspólnie z województwem kaliskim obierały starostę generalnego Wielkopolski.
Województwo poznańskie za Piastów[edytuj | edytuj kod]
Obszar województwa poznańskiego, kaliskiego i Kujaw stanowił pierwotną ziemię Polan.
Ziemia poznańska miewała oddzielnych wojewodów za czasów Bolesława Chrobrego. Po założeniu biskupstwa poznańskiego (968) Poznań stał się siedzibą biskupów Polski.
W czasie rozbicia dzielnicowego dzielnica poznańska stanowiła księstwo poznańskie. Przemysł II wskrzesił tytuł królów polskich, w roku 1295. Władysław Łokietek w 1314 włączył dzielnicę poznańską do składu Korony, w której stała się województwem.
Województwo poznańskie za Jagiellonów[edytuj | edytuj kod]
Król Kazimierz Wielki układem w Namysłowie w 1348[5] potwierdził zdobycie na synach Henryka głogowskiego ziemi wschowskiej, która przez książąt głogowskich miała nadane prawo bicia własnej monety. Potwierdził ten przywilej Władysław II Jagiełło.
Województwo poznańskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[edytuj | edytuj kod]
Województwo poznańskie stanowiło zachodnią część Wielkopolski. Rozciągało się na 294 mile², posiadało 4 powiaty: poznański (162 mil²), kościański (92 mil²), wałecki za Notecią (30 mil²) i ziemię wschowską (9 mil²). W 1791 r. zniesiono powiat wałecki i utworzono jednocześnie powiat międzyrzecki[6].
| Powiat | Powierzchnia w mil² | Powierzchnia w km² |
|---|---|---|
| powiat kościański | 92,27 | 5080,93 |
| powiat poznański | 162,35 | 8939,83 |
| powiat wałecki | 30,08 | 1656,41 |
| powiat wschowski (ziemia wschowska) | 8,91 | 489,62 |
| Razem (województwo) Σ | 293,61 | 16166,72 |
Miało 9 senatorów, w tym 3 krzesłowych (większych, których krzesła stały w senacie według ustalonego uchwałami porządku i miejsca). Byli to: biskup, wojewoda i kasztelan poznańscy. Mniejszych, potocznie nazywanych drążkowymi, było 6, a mianowicie kasztelanowie: międzyrzecki, rogoziński, śremski, przemęcki, krzywiński i santocki.
Województwo miało dwa komplety urzędników ziemskich: poznańskich i wschowskich. Ze względu na istnienie starosty generalnego Wielkopolski obejmującego swoją kompetencją obydwa wielkopolskie województwa, powiaty, z wyjątkiem później przyłączonej do województwa ziemi wschowskiej, nie miały starostów grodowych.
Sejmiki ziemskie województwo poznańskie odbywało razem z województwem kaliskim w Środzie, gdzie oba województwa obierały 12 posłów na sejm obojga narodów i 4 deputatów na Trybunał, po połowie z każdego województwa. Sejm konwokacyjny z 1764 postanowił, że Trybunał Koronny prowincji wielkopolskiej, zasiadający w Piotrkowie, będzie zjeżdżał na jedną kadencję do Poznania. Popisy pospolitego ruszenia odbywała szlachta województwa pod Poznaniem.
Herbem województwa był orzeł biały bez korony w czerwonym polu, czyli pierwotny herb Piastów. Gdy na sejmie 1776 uchwalono dla posłów mundury wojewódzkie, poznańskie wybrało sobie jasnoszafirowy kontusz z wyłogami szkarłatnymi i biały żupan.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu
- podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.
- ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 6.
- ↑ Andrzej Kamieński, Podziały administracyjne Wielkopolski i związki powiatu z ustrojem kasztelańskim na przestrzeni XVI–XVIII w., w: Studia Administracyjne nr 4, Szczecin 2012, s. 70.
- ↑ Historia Polski w liczbach
- ↑ Adam Szweda. Królestwo Polskie a zakon krzyżacki 1348-1350 - między konfliktem a współdziałaniem. „Zapiski historyczne”. Tom LXXVII Rok 2012 Zeszyt 1.
- ↑ Volumina Legum T. IX, s. 334.
- ↑ Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 1: Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1883, s. 50.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Poznańskie z ziemią Wschowską
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (mapa i indeks do pobrania)
- Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000
- Mapa województwa w XVI w.
- Stan Wielkopolski tuż po rozbiorach (mapa Gilly’ego: zabór pruski pod koniec XVIII w.)
