Antyfaszyzm

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Trzy Strzały, popularny symbol antyfaszystowski

Antyfaszyzm – ruch polityczny przeciwny ideologii faszystowskiej. Powstał z inspiracji środowisk lewicowych w latach 20. XX wieku, jako odpowiedź na formowanie się ruchu faszystowskiego we Włoszech (m.in. organizacja Arditi del Popolo). Z czasem ruch antyfaszystowski stawał się reakcją na rozlewanie się faszyzmu w innych krajach. W latach 30. powstał w Niemczech Front Żelazny, a następnie odrębna organizacja Akcja antyfaszystowska. Z kolei w Hiszpanii idee sprzeciwu wobec faszyzmu reprezentowali ochotnicy z Brygad Międzynarodowych. Walkę o usunięcie z życia publicznego praktyk faszyzmu, ogłosili w Grecji, w latach 1946–1949, partyzanci Demokratycznej Armii Grecji[1].

Od czasu wojny domowej w Hiszpanii zawołaniem bojowym wszystkich antyfaszystów stało się hasło „No pasarán”, pierwszy raz użyte przez Dolores Ibárruri Gómez[2][3].

Odrodzenie ruchu antyfaszystowskiego nastąpiło w Europie Zachodniej w latach 70. i 80. XX wieku jako sprzeciw wobec zjawiskom neofaszyzmu i neonazizmu[4].

Antyfaszyzm łączy się zazwyczaj z działalnością przeciwko innym ideologiom czy tendencjom uznawanym jako dyskryminujące – rasizmowi, szowinizmowi czy nacjonalizmowi, a współcześnie również przeciw seksizmowi i homofobii[5].

Historia antyfaszyzmu na świecie[edytuj | edytuj kod]

Tak jak większość ruchów faszystowskich, również przeciwstawne im ruchy antyfaszystowskie i antynazistowskie najczęściej występowały w Europie. Mianem antyfaszystów nazywano także polityków i działaczy sprzeciwiających się pobłażliwej, a nawet przyjaznej polityce Stanów Zjednoczonych wobec Włoch Mussoliniego i III Rzeszy[6]. Od samego początku rządów Mussoliniego faszyzm stał się obiektem obserwacji ze strony Kominternu. Faszyzm uznano za etap w rozwoju kapitalizmu, a antyfaszyzm zaczęto traktować jako element walki klas[7].

Włochy[edytuj | edytuj kod]

Gino Lucetti, anarchista, jeden z członków arditi, niedoszły zabójca Mussoliniego, który w 1926 rzucił bombą w jego samochód

Włochy, jako kraj, z którego wywodzi się faszyzm, były też ojczyzną sprzeciwu wobec niego. Ruch ten od początku nie stronił od przemocy – w większości miał charakter bojówek robotniczych, które walczyły przeciwko Czarnym Koszulom, faszystowskiej milicji. Początkowo ruch antyfaszystowski we Włoszech związany był z głównym nurtem ruchu robotniczego – Włoską Partią Socjalistyczną (PSI) i związkami zawodowymi. Jednak po tym jak 3 sierpnia 1921 PSI zawarła „rozejm” z Narodową Partią Faszystowską, a inne ruchy (związki zawodowe oraz Włoska Partia Komunistyczna) postanowiły ograniczyć się do działań ściśle legalnych i pokojowych, przeciwne tej polityce grupy milicji robotniczych sformowały organizację Arditi del popolo – Ludowych Szturmowców (arditi – włoskie określenie elitarnych jednostek szturmowych).

Flaga Arditi del Popolo, przedstawiająca fasces (symbol faszyzmu) rozcinany toporem

Organizacja ta została jednak pozbawiona wszelkiego wsparcia politycznego. Partia Socjalistyczna i związki zawodowe odmówiły uznania Arditi del popolo za wspólną antyfaszystowską milicję. Partia Komunistyczna zakazała swoim członkom jednoczesnego członkostwa w niej, organizując własną milicję, której działania były jednak znikome, z racji przyjęcia wspomnianej wcześniej strategii legalizmu[8]. Za potępienie Arditi, włoscy komuniści byli krytykowani w Kominternie, a także przez samego Lenina, który m.in. opublikował w „Prawdzie” artykuł popierający ruch Arditi, a krytykujący politykę Amadeo Bordigi, ówczesnego lidera PCI.

Mimo pewnych sukcesów, które odnieśli Arditi (m.in. na barykadach Parmy, gdzie w sierpniu 1922 grupa 350 arditi, na czele z jednym z założycieli ruchu, Guido Picellim, dzięki pomocy lokalnych robotników, powstrzymała próbę „zajęcia” miasta przez kilkunastotysięczną grupę Czarnych Koszul, dowodzonych m.in. przez Italo Balbo, późniejszego marszałka lotnictwa[9]) ruch, pozbawiony poparcia pozostałych organizacji opozycyjnych, był stopniowo rozbijany przez zabójstwa[potrzebny przypis] i aresztowania przywódców i działaczy i de facto zanikł do 1924, choć w późniejszym okresie nawiązywali do niego m.in. partyzanci w okresie II wojny światowej.

W środowisku uchodźców powstała organizacja Giustizia e Libertà, działacze ugrupowania początkowo prowadzili głównie działalność propagandową, jej działacze walczyli przeciwko frankistom w czasie wojny domowej w Hiszpanii. W 1943 organizacja zaczęła formować własne oddziały partyzanckie walczące przeciwko Włoskiej Republice Socjalnej.

W późniejszym okresie ruch antyfaszystowski występował między innymi wśród zamieszkujących północno-wschodnie Włochy mniejszości chorwackiej i słoweńskiej[10][11]. W latach 1927–1941 działała tam ich wspólna organizacja TIGR (skrót od nazw miast i regionu Triest, Istria, Gorycja i Rijeka), prowadząca m.in. działalność partyzancką (sabotaż, napady na włoskie wojsko i organizacje faszystowskie) i terrorystyczną (w 1938 organizacja przygotowywała zamach na Benita Mussoliniego, który został w ostatniej chwili odwołany)[12][13]. Ruch został ostatecznie rozbity w 1941 r. przez OVRA, czyli włoski kontrwywiad polityczny, a pozostali jego członkowie dołączyli w większości do Frontu Wyzwolenia Ludu Słoweńskiego.

Niemcy[edytuj | edytuj kod]

Plakat Akcji Antyfaszystowskiej z 1932 roku

W Niemczech organizacje antyfaszystowskie zaczęły powstawać w reakcji na rozwój nazizmu i narastającą przemoc polityczną ze strony nazistów. Jedną z pierwszych takich organizacji była anarchistyczna organizacja „Czarni żołnierze” (niem. Schwarze Sharen) powołana w 1929 roku[14].

Dwa lata później, w 1931 roku, w odpowiedzi na stworzenie przez NSDAP i inne partie prawicowe Frontu Harzburskiego, powołano do życia Front Żelazny. Front jednoczył kilka różnych organizacji, ale był zdominowany przez niemiecką partię socjaldemokratyczną SPD[15]. W zamierzeniu miał być organizacją paramilitarną, ponadpartyjną, której celem była walka uliczna z nazistami. Około 99 członków organizacji zginęło w starciach z nazistami w przeciągu dwóch miesięcy w 1932 roku[16]. Po przejęciu władzy przez NSDAP organizacja została zdelegalizowana[17]. Symbol Frontu Żelaznego, Trzy Strzały, jest używany przez współczesne grupy antify[18].

Popularność Frontu Żelaznego skłoniła rywalizującą z SPD Komunistyczną Partie Niemiec (KPD) do stworzenia własnej organizacji antyfaszystowskiej[17]. W maju 1932 roku KPD ogłosiła założenie „Akcji antyfaszystowskiej” (niem. Antifaschistische Aktion)[19]. Początkowo pomysł był odczytywany jako postulat wspólnego frontu pomiędzy komunistami i socjaldemokratami z SPD przeciwko rosnącej wówczas w siłę NSDAP[20]. Dwie flagi znajdujące się w logo niemieckiej Antifaschistische Aktion miały nawiązywać właśnie do SPD i KPD. Do powstania wspólnego lewicowego frontu przeciwko nazistom jednak nie doszło, sprzeciwił się temu Józef Stalin, który uważał, że niemieccy komuniści wyolbrzymiają zagrożenie ze strony nazistów, a nie doceniają zagrożenia ze strony SPD[20]. SPD również była określana przez KPD jako partia faszystowska[21]. SPD nie została więc zaproszona do Akcji Antyfaszystowskiej, zaproszeni zostali jedynie indywidualni członkowie partii[20].

Dopiero w czasie II wojny światowej Józef Stalin zmienił stanowisko w sprawie „wspólnego frontu antyfaszystowskiego”. Historyk Norman Davies w swojej książce Europa walczy 1939–1945. Nie takie proste zwycięstwo pisze o instrumentalnym odwoływaniu się przez Józefa Stalina do terminu antyfaszyzm i wykorzystaniu panujących w tym czasie na świecie antyfaszystowskich nastrojów. Według Daviesa, w propozycji Stalina antyfaszyzm nie oferował żadnej spójnej ideologii politycznej. Pod tym względem był to pusty pojemnik, zwykły polityczny kontredans. W opinii historyka oznaczało to wybieg polityczny Stalina, który w czasach wojny miał stworzyć wrażenie, że poprzez wspólny cel – walkę z faszyzmem – demokratycznie nastawieni socjaliści Zachodu tylko nieznacznie różnią się od komunistów radzieckich. Miało to zatem wykreować obraz, że demokracje zachodnie wchodząc w sojusz z ZSRR przeciwko Trzeciej Rzeszy uznały komunizm i sprzymierzyły się z nim[22].

Upamiętnienie Białej Róży przed Uniwersytetem Ludwika i Maksymiliana w Monachium

Od czerwca 1942 do lutego 1943 w Monachium zawiązała się i działała Biała Róża, niemiecka grupa antynazistowska o orientacji chrześcijańskiej. Trzon organizacji tworzyło pięcioro studentów monachijskiego uniwersytetu. Biała Róża stawiała sobie za zadanie obalenie systemu nazistowskiego metodami pokojowymi. Aktywiści zajmowali się pisaniem ulotek i ich powielaniem oraz dystrybucją, a także malowali w publicznych miejscach antynazistowskie hasła. W 1943 roku jej główni członkowie, podczas procesów pokazowych, zostali skazani na śmierć[23].

Wielka Brytania[edytuj | edytuj kod]

W odpowiedzi na działania skrajnie prawicowych ugrupowań w Wielkiej Brytanii od 1975 roku wydawane jest antyfaszystowskie czasopismo Searchlight. Od roku 1977 roku działa Liga Antynazistowska. Szczyt jej aktywności przypadł na lata 1977–1981. W roku 2004 Nick Lowles założył grupę interesu o nazwie Hope no Hate, której założeniem był pokojowy aktywizm antyrasistowski i antyfaszystowski.

W 1985 roku przez Unmesha Desaia z Newham Monitoring Project założona została antyfaszystowska organizacja Anti-Fascist Action (AFA, pol. Akcja Antyfaszystowska). Celem AFA było zbieranie informacji o przemocy na tle rasowym i aktywności grup faszystowskich oraz fizyczna ochrona ofiar rasizmu. Od 1986 roku organizowała corocznie marsze w Dzień Pamięci ku czci ofiar faszyzmu.

W odpowiedzi na wynik Brytyjskiej Partii Narodowej w wyborach samorządowych w 2003 roku, powstała grupa nacisku o nazwie Unite Against Fascism (UAF, pol. „Zjednoczmy się Przeciwko Faszyzmowi”). Za cel postawiła sobie ostrzeganie społeczeństwa przed zagrożeniem ze strony faszyzmu i skrajnej prawicy. Krytyka tej grupy wymierzona jest głównie w Brytyjską Partię Narodową i Angielską Ligę Obrony. Grupa w przeszłości brała udział w bójkach ulicznych, które kończyły się interwencją policji i aresztowaniem części osób po obu stronach. Takie przypadki miały miejsce między innymi w 2009 roku (starcie UAF i BNP), w 2010 roku (starcie UAF i EDL) i w 2013 roku (starcie UAF i BNP).

Ruch antyfaszystowski w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Członkowie Akcji Socjalistycznej z flagami, na których widnieje antyfaszystowski symbol trzech strzał.
 Osobny artykuł: Antyfaszyzm w Polsce.

Ruch antyfaszystowski w Polsce ma swoje początki już w latach 20. XX wieku. W tym czasie najliczniejsze środowiska antyfaszystowskie były skupione w szeregach Polskiej Partii Socjalistycznej oraz organizacjach komunistycznych i anarchistycznych. Również socjaliści z żydowskiej partii Bund zdecydowanie występowali z pozycji internacjonalistycznych przeciwko grupom faszystowskim i faszyzującym, takim jak np. Związek Faszystów.

Krytyka antyfaszyzmu[edytuj | edytuj kod]

Pojawianie się przejawów antyfaszyzmu od początku istnienia ruchu spotyka się z ostrymi reakcjami ze strony nacjonalistów. Apogeum przejawów zwalczania antyfaszyzmu osiągnęły instytucje III Rzeszy[24].

Nazizm jako ideologia pokonanych, rozczarowanych i spragnionych odwetu był przepełnionym nienawiścią programem negacji powojennego ładu; zwracał się przeciw liberalizmowi, systemowi wielopartyjnemu i parlamentaryzmowi, demokracji, marksizmowi, komunizmowi i pacyfizmowi (...) występował przeciwko chrześcijaństwu

Znalazło to odzwierciedlenie we wsparciu frankizmu w czasie wojny domowej w Hiszpanii czy pokazowych procesach antyfaszystów (Biała Róża, Edelweisspiraten, Krąg z Krzyżowej).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Informacje w projektach siostrzanych
Commons-logo.svg  Multimedia w Wikimedia Commons
WiktionaryPl nodesc.svg  Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Odnośna część przysięgi DSE: „...przelewać moją krew i oddać moje własne życie, by (...) zniszczyć ostatni ślad faszyzmu...”.
  2. ↑ Praca zbiorowa, Wojna narodowo rewolucyjna w Hiszpanii 1936–1939, s. 173.
  3. ↑ Ibárruri Gómez Dolores, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-01-27].
  4. ↑ Internacjonalista: Antyfaszyzm i antyrasizm. internacjonalista.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-18)]..
  5. ↑ Czarny Sztandar: Blokowaliśmy – blokujemy – blokować będziemy!
  6. ↑ Philip L. Gianos: Politics and politicians in American film. Greenwood Publishing Group, 1998, s. 62.
  7. ↑ A. Leo, B. Kosmala, Antyfaszyzm, [w:] Polska-Niemcy. Wojna i Pamięć, red. J. Kochanowski, B. Kosmala, Warszawaa-Poczdam 2013, s. 221.
  8. ↑ Antonio Sonnessa: Working Class Defence Organization, Anti-Fascist Resistance and the Arditi Del Popolo in Turin, 1919-22. [w:] European History Quarterly, Vol. 33, No. 2, 183-218 [on-line]. (wł.).
  9. ↑ Barricate a Parma – strona upamiętniająca wydarzenie. [dostęp 2021-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-21)]. (wł.).
  10. ↑ Milica Kacin Wohinz, Jože Pirjevec: Storia degli sloveni in Italia: 1866-1998. Wenecja: Marsilio, 1998.
  11. ↑ Milica Kacin Wohinz: Narodnoobrambno gibanje primorskih Slovencev: 1921-1928. Triest: Wydawnictwo Prasowe Triestu, 1977.
  12. ↑ Milica Kacin Wohinz: Prvi antifašizem v Evropi. Lipa: Koper, 1990.
  13. ↑ Mira Cenčič: TIGR: Slovenci pod Italijo in TIGR na okopih v boju za narodni obstoj. Lublana: Mladinska knjiga, 1997.
  14. ↑ Bray 2017 ↓, s. 22.
  15. ↑ Günther Gerstenberg: Eiserne Front, 1931-1933. Historisches Lexikon Bayerns, 2006-07-13. [dostęp 2018-11-01]. (niem.).
  16. ↑ Bray 2017 ↓, s. 24.
  17. ↑ a b Bray 2017 ↓, s. 25.
  18. ↑ Sarah Friedmann: What Do The Antifa Symbols Mean? The Flags Often Feature Three Arrows. bustle.com, 2017-09-15. [dostęp 2018-11-01]. (ang.).
  19. ↑ Ben Fowkes: Communism in Germany under the Weimar Republic. London: 1984, s. 166. ISBN 0-333-27270-6. (ang.).
  20. ↑ a b c Fawkes 1984 ↓, s. 166.
  21. ↑ Fawkes 1984 ↓, s. 154.
  22. ↑ Norman Davies: Europe at War 1939–1945: No Simple Victory. London: Macmillan, 2006-01-01. ISBN 978-0-333-69285-1. [dostęp 2016-08-27]. (ang.).
  23. ↑ Chaussy i in.
  24. ↑ nazizm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-01-27].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Chaussy U., Müller-Baltschun B., Müller F.J., 2005: Biała Róża. Weiße Rose Stiftung e.V. München
  • Historia ruchu robotniczego. Towarzystwo Wydawnicze Rój, 1938.
  • Jerzy Holzer: PPS. Szkic Dziejów. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977, seria: Omega.
  • Marian Eckert: Historia polityczna Polski lat 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1985.
  • Praca zbiorowa: Wojna narodowo rewolucyjna w Hiszpanii 1936–1939. MON. ISBN 83-11-06305-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antyfaszyzm&oldid=69149967”