Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Dobratyczach
| cerkiew parafialna | |||||||||||||||
 Widok ogólny cerkwi | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
14/27 września | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Kodeń  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu bialskiego  | |||||||||||||||
 52°00′25,1″N 23°36′51,9″E/52,006972 23,614417
| |||||||||||||||
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego – prawosławna cerkiew parafialna w Dobratyczach. Należy do dekanatu Terespol diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Położona na północnym krańcu Dobratycz, przy szosie do Terespola[1].
W Dobratyczach od 1626 istniała drewniana cerkiew unicka, fundacja Mikołaja Sapiehy. Parafia unicka działała we wsi do likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, gdy władze rosyjskie przymusowo przyłączyły ją do eparchii chełmsko-warszawskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Na początku XX wieku w miejscowości oddano do użytku nową cerkiew prawosławną, która działała do lat 1915–1916, zaś w toku działań wojennych została całkowicie zniszczona.
Obecnie działająca w Dobratyczach cerkiew pierwotnie znajdowała się najprawdopodobniej w Cycowie, zaś w latach 1956–1993 w Białej Podlaskiej, gdzie pełniła funkcje świątyni parafialnej. Do Dobratycz została przeniesiona po wzniesieniu w Białej Podlaskiej murowanej cerkwi Świętych Cyryla i Metodego.
Jest to budowla drewniana na betonowej podmurówce, orientowana, z dwiema niewielkimi cebulastymi kopułami. W jej wnętrzu zachował się ikonostas z przełomu XIX i XX w.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze cerkwie w Dobratyczach[edytuj | edytuj kod]
W powstałej najpóźniej na początku XV w. wsi Dobratycze istniała od 1626 cerkiew unicka. Była to budowla drewniana ufundowana przez Mikołaja Sapiehę. Obiekt ten funkcjonował nadal w 1726[1]. Parafia w Dobratyczach przymusowo przeszła do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w 1875, w ramach likwidacji unickiej diecezji chełmskiej.
W 1898 do świątyni dobratyckiej uczęszczało 1898 wiernych[2].
Na początku XX w. w Dobratyczach oddana do użytku została nowa cerkiew prawosławna. Jej projektantem był Władimir Pokrowski, naczelny architekt eparchii warszawskiej i nadwiślańskiej[2]. Obiekt wyświęcił 9 września 1906 biskup chełmski Eulogiusz w asyście przełożonego monasteru św. Onufrego w Jabłecznej archimandryty Józefa oraz pięciu kapłanów z eparchii chełmskiej oraz sąsiedniej grodzieńskiej. Budowę i wyposażenie świątyni opłacił skarb państwa rosyjskiego, przekazując na ten cel 28 tys. rubli dotacji; miejscowi parafianie zebrali dodatkowo 2500 rubli. Cerkiew była budowlą ceglaną na fundamencie granitowym, z dzwonnicą położoną nad przedsionkiem; wieża ta górowała nad całą okolicą. Na elewacjach budynku znajdowały się wizerunki świętych na złotym tle. Budynek posiadał jedną kopułę. W momencie oddania do użytku nowej cerkwi nie rozebrano starszej, drewnianej, którą w 1906 opisywano jako chylącą się ku upadkowi[3]. Murowana cerkiew w Dobratyczach pozostawała czynna do przełomu lat 1915/1916. Położona na obszarze działań wojennych I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, cerkiew została w ich rezultacie całkowicie zniszczona. Jej istnienie upamiętnia krzyż z pamiątkową tablicą[2].
Cerkiew przeniesiona do Dobratycz[edytuj | edytuj kod]
Według większości źródeł obecnie funkcjonująca w Dobratyczach świątynia została wybudowana na początku XX w. w Cycowie[1][4], choć wskazuje się także, że pierwotnie znajdowała się w Pniównie[2]. Pierwotnie jej patronem był św. Michał Archanioł[1]. Parafia cycowska zawiesiła działalność duszpasterską w latach I wojny światowej, gdy jej parafianie udali się na bieżeństwo[5]. W dwudziestoleciu międzywojennym cycowska cerkiew została uwzględniona w wykazie świątyń planowanych do legalnego otwarcia, sporządzonym w 1919 przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jednak w wykazach faktycznie czynnych prawosławnych obiektów sakralnych na Lubelszczyźnie z lat 1923–1927 nie ma o niej informacji[6].
Według M. Chyla w latach 1947–1948, mimo życzenia miejscowych mieszkańców, którzy pragnęli zaadaptować ją na kaplicę cmentarną, zdecydowano o rozbiórce świątyni[2]. Z inicjatywy ks. Aleksandra Bironta, proboszcza parafii prawosławnej w Białej Podlaskiej[7], budynek został ostatecznie przeniesiony w 1956 na cmentarz prawosławny w Białej Podlaskiej, by spełniać funkcje nowej cerkwi parafialnej (od zburzenia dawnej cerkwi cmentarnej w czasie akcji rewindykacyjnej – w 1938 – w Białej Podlaskiej nie było wolnostojącej świątyni tego wyznania[4]). W nowym miejscu świątyni nadano wezwanie Narodzenia Matki Bożej[7].
W związku z budową nowej, murowanej cerkwi parafialnej w Białej Podlaskiej, świątynia została w 1993[1] lub 1994[4][2] na mocy decyzji biskupa lubelskiego i chełmskiego Abla przeniesiona do Dobratycz i wyświęcona ku czci Podwyższenia Krzyża Pańskiego[2], tj. otrzymała to samo wezwanie, co dobratycka cerkiew istniejąca w latach 1906–1915[3].
W 2. dekadzie XXI w. cerkiew została gruntownie wyremontowana[8], a następnie (18 września 2021 r.) wyświęcona przez arcybiskupa przemyskiego i gorlickiego Paisjusza[9].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Cerkiew została wzniesiona z drewna na betonowej podmurówce, jest orientowana, szalowana, o konstrukcji zrębowej. Wejście do budynku prowadzi przez przedsionek kryty dachem dwuspadowym wykończonym trójkątnym szczytem oraz wieloboczną wieżyczką, zwieńczoną cebulastą kopułą z prawosławnym krzyżem. Nad główną kwadratową nawą, wyższą od przedsionka znajduje się wsparty na słupach płaski strop. Dach nad nawą jest czterospadowy, znajduje się na nim ośmioboczna wieżyczka, również z cebulastą kopułą. Prezbiterium jest mniejsze od nawy, zamknięte prostokątnie, z boczną zakrystią wzniesioną na planie prostokąta i krytą dachem pulpitowym[1].
We wnętrzu świątyni mieści się pięcioosiowy ikonostas powstały na przełomie XIX i XX stulecia, łączący elementy neorenesansowe z typowymi cechami bizantyjsko-ruskiej sztuki sakralnej[1].
Obok cerkwi znajduje się wolnostojąca, drewniana dzwonnica, zaś naprzeciw świątyni – cmentarz prawosławny z trzema zabytkowymi nagrobkami unickimi z lat 50. XIX wieku[1] oraz nagrobkami prawosławnymi z II połowy XIX w.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 151. ISBN 83-89101-47-5.
- ↑ a b c d e f g Chyl M.: Uroczystości w Dobratyczach. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-09-09]. (pol.).
- ↑ a b N. Gankiewicz, Archipastyrskaja pojezdka po jeparchii, „Chołmskaja Cerkownaja Żyzn'”, nr 20/1906, ss. 714–716.
- ↑ a b c O bialskiej parafii.... bialapodlaska.cerkiew.pl. [dostęp 2013-09-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)]. (pol.).
- ↑ Grzesiak K.: Diecezja lubelska wobec prawosławia w latach 1918–1939. Lublin: Wydawnictwo Archidiecezjalne GAUDIUM, 2010, s. 48. ISBN 978-83-7548-003-0.
- ↑ G. J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 42–45. ISBN 978-83-925882-0-7.
- ↑ a b G. J. Pelica. Pokolenia wiary. „Przegląd Prawosławny”. 11 (293), listopad 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.
- ↑ ks. Jan Grajko: Uroczystości w Dobratyczach. cerkiew.pl, 1 października 2019. [dostęp 2019-10-01].
- ↑ ks. Korneliusz Wilkiel: Poświęcenie cerkwi w Dobratyczach. orthodox.pl, 19 września 2021. [dostęp 2021-09-21].
