Przejdź do zawartości

Język awarski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
авар мацI
магIарул мацI
Obszar

Federacja Rosyjska (Dagestan), Azerbejdżan, Gruzja, Turcja

Liczba mówiących

ok. 767 tys.[1]

Pismo/alfabet

zmodyfikowana cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 2 wrażliwy
Ethnologue 3 środek szerszej komunikacji
Kody języka
ISO 639-1 av
ISO 639-2 ava
ISO 639-3 ava
IETF av
Glottolog avar1256
Ethnologue ava
GOST 7.75–97 ава 014
WALS ava
SIL AVA
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku awarskim
Słownik języka awarskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język awarski (aw. авар мацI, магIарул мацI) – język kaukaski używany przez Awarów, głównie na obszarze Dagestanu, w pewnej liczbie także na pozostałym obszarze Federacji Rosyjskiej oraz na terenie Azerbejdżanu, Gruzji i Turcji. Awarski należy do zespołu awaro-didojskiego, tworzącego podgrupę wśród języków dagestańskich w grupie północno-wschodniej (nachsko-dagestańskiej) języków kaukaskich.

Według danych Ethnologue (wyd. 22, 2019) posługuje się nim blisko 767 tys. osób[1]. Awarowie stanowią największą grupę etniczną Dagestanu[2]. Głównymi użytkownikami tego języka są Awarowie, choć pełni on także rolę lingua franca oraz standardu literackiego dla wielu dagestańskich plemion, których języki nie wykształciły normy pisanej.

Wyróżnia się kilka głównych dialektów języka awarskiego oraz drobniejsze gwary lokalne. Podstawowy ich podział polega na przeciwstawieniu sobie dialektów północnych i południowych.

Podstawą języka literackiego stał się tzw. bolmaç (awar. болмац), lingua franca, która powstała na potrzeby handlu i komunikacji ponadlokalnej, czerpiąca z północnej odmiany awarskiego[2]. W tym właśnie wariancie języka powstało najwięcej dzieł ustnej literatury ludowej. Początki piśmiennictwa w języku awarskim sięgają XV w., kiedy to zaczęto zapisywać alfabetem arabskim teksty przeznaczone głównie do celów religijnych. W późniejszym czasie (XVII–XIX w.) zapisywano także awarskie teksty niereligijne, takie jak np. pieśni ludowe, bajki, opowieści. Prace nad stworzeniem współczesnego awarskiego standardu literackiego rozpoczęto na przełomie XIX i XX w., choć intensywniejszy rozwój datuje się dopiero na lata dwudzieste XX w. Początkowo, od 1928 r. awarski był on zapisywany pismem łacińskim, później jednak (1938 r.), na mocy państwowych decyzji wprowadzono jako obowiązujący alfabet formę cyrylicy, opartą na rosyjskiej.

Język awarski należy dziś do najlepiej rozwiniętych literackich języków Dagestanu. Po awarsku ukazują się gazety codzienne, publikuje się literaturę piękną, opracowania naukowe (poświęcone głównie kulturze ludowej Awarów, obyczajom, literaturze). Język ten jest nauczany na poziomie podstawowym, średnim oraz wyższym jako oddzielny przedmiot.

Oprócz swego własnego języka, większość Awarów dagestańskich biegle zna także rosyjski, jako język urzędowy Federacji Rosyjskiej.

Pierwsze materiały naukowe dotyczące języka awarskiego opublikowano w XVIII w., choć poważniejsze i pełniejsze prace wyszły dopiero w drugiej połowie XIX w., opublikowane przez Piotra Uslara i Franza Antona Schiefnera.

Alfabet

[edytuj | edytuj kod]

Współczesny alfabet awarski składa się z 46 grafemów (33 liter i 13 dwuznaków)[3].

А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь ГӀ гӀ Д д Е е Ё ё Ж ж З з
И и Й й К к Къ къ Кь кь КӀ кӀ Л л Лъ лъ М м Н н О о П п
Р р С с Т т ТӀ тӀ У у Ф ф Х х Хъ хъ Хь хь ХӀ хӀ Ц ц ЦӀ цӀ
Ч ч ЧӀ чӀ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Liczebniki

[edytuj | edytuj kod]
1 цо co
2 кIиго kʼigo
3 лъабго łabgo
4 ункъо unqʼo
5 щуго ššugo
6 анлъго anłgo
7 анкьго anƛʼgo
8 микьго miƛʼgo
9 ичIго ičʼgo
10 анцIго ancʼgo

Przykładowe zwroty

[edytuj | edytuj kod]
Cześć (do mężczyzny) ВорчӀами! Worčʼami!
Cześć (do kobiety) ЙорчӀами! Jorčʼami!
Cześć (do grupy osób) РорчӀами! Rorčʼami!
Jak się masz? Щиб хӀal бугеб? Ššib ħal bugeb?
Jak się nazywasz? Дуда цӀа щиб? Duda cva ššib?
Ile masz lat? Чан сон дур бугеб? Čan son dur bugeb?
Dokąd idziesz? Киве мун унев вугев? Kiwe mun unew wugew?
Przepraszam ТӀа лъугьа! Tʼa łuha!

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Avar, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  2. a b George L. Campbell, Compendium of the World’s Languages, wyd. 2, t. 1: Abaza to Kurdish, London–New York: Routledge, 2000, s. 146, ISBN 0-415-20298-1, OCLC 41108519 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
  3. M. Je. Aleksiejew. Awarskij jazyk. „Jazyki Rossijskoj Fiedieracyi i sosiednich gosudarstw”, 2001. Nauka. (ros.). 

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]