Nowa Wieś (powiat kłodzki)
50°11′57″N 16°44′40″E/50,199167 16,744444| wieś | |
 Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Nowej Wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
500-670[2] m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
109[3] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
57-522[4] |
| Tablice rejestracyjne |
DKL |
| SIMC |
0853814 |
Położenie na mapie gminy Międzylesie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
| 50°11′57″N 16°44′40″E/50,199167 16,744444[1]
| |
Nowa Wieś (niem. Neundorf)[5] – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Międzylesie.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Nowa Wieś-położona w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części Masywu Śnieżnika, około 7,6 km na północny wschód od centrum miejscowości Międzylesie[6].
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Przed 1945 rokiem Nowa Wieś należała do Powiatu bystrzyckiego (niem. Landkreis Habelschwerdt)[2]. Do 1975 roku wieś należała do Powiatu bystrzyckiego. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wcześniej na terenie obecnej wsi istniała osada. W roku 1246 utworzono dobra międzyleskie, do których włączono tereny obecnej wsi. W 1294 roku król czeski Wacław II przekazał dobra międzyleskie, wraz z osadą na obszarze obecnej wsi, cystersom z Kamieńca Ząbkowickiego, którzy rozpoczęli planową akcję kolonizacji i wycinania potężnych lasów w celu rozwinięcia rolnictwa u podnóża Śnieżnika. W 1315 roku za panowania Jana Luksemburskiego dobra międzyleskie wraz ze wsią odkupił od cystersów łużycki rycerz Otto von Glaubitz (Gloubos), za którego nastąpiła znaczna rozbudowa wsi. Pierwsza wzmianka o wsi pojawia się w dokumencie z 1358 roku, już po rozdziale majątku między braci Gloubosów[6]. Podczas wojen husyckich Gloubitzom odebrano dobra, a w 1428 roku wieś została doszczętnie zniszczona przez husytów[6].
Po zniszczeniach wojennych w latach 1436–1440 nastąpiła rozbudowa wsi. Obok starej wzmiankowanej wcześniej i zniszczonej wsi powstała jej nowa część. Podział na dwie wsie starszą i nowszą utrzymywał się przez kilkadziesiąt lat. Każda wieś miała osobny drewniany kościół. Pierwszy, pw. św. Barbary, został wzniesiony w połowie XIV wieku przez miejscowego chłopa, w darze za uratowanie córki[2]. Drugi, to kościół pw. św. Małgorzaty, o którym pochodzi wzmianka z 1486 roku[2]. W XVI wieku Nowa Wieś była własnością rycerską, w centrum wsi znajdował się dwór z parkiem. W 1515 roku właścicielem wsi był M. Roth, następnie: H. Richter, B. Nitsche, T. Sturm, H. Veit oraz Dawid von Tschirnhaus[2].
Wojna trzydziestoletnia przyniosła spore zniszczenia wsi. Zniszczeniu uległy również oba kościoły. W 1640 roku hrabia von Annaberga ufundował nowy, murowany kościół. W 1654 roku dobra wraz ze wsią nabył hrabia Michael Wenzel von Althann, który miał zamiar sprowadzić do wsi pijarów z Pragi[2]. Ufundował duży kościół z klasztorem. Budowę kościoła ukończono w 1715 roku[6]. Prace budowlane trwające do 1805 r. związane były z klasztorem, którego nie zbudowano ze względu na brak środków finansowych. W XVIII wieku, po okresie wojen śląskich, wieś przeżyła renesans gospodarczy, oparty na przemyśle tkackim. Dobrze rozwinięta wieś, posiadała chałupnicze warsztaty tkaczy, owczarnię, folwark, młyn wodny i szkołę. Po wojnach napoleońskich, w połowie XIX wieku, wieś przeżyła kryzys spowodowany rewolucją przemysłową i upadkiem tkactwa. W tym okresie powstał kamieniołom. W XIX wieku Nowa Wieś stała się dużą wsią i znanym letniskiem, składała się z 4 części należących do różnych właścicieli.
Po 1945 roku wieś znacznie się wyludniła, najliczniej w górnej części. W latach 60. XX wieku powstały we wsi zakładowe ośrodki wypoczynkowe, które do obecnych czasów nadają wsi charakter letniskowy.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Pierwotna nazwa miejscowości wywodzi się od dwóch polskich słów „nowy” oraz „wieś”[7]. Śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o śląskim nazewnictwie z 1896 roku wydanej w Bytomiu wymienia dwie nazwy: obecnie funkcjonującą, polską „Nowa Wieś” oraz niemiecką „Neundorf”. Wymienił on również staropolską zlatynizowaną nazwę „Novaves” pod jaką miejscowość została zanotowana w łacińskim dokumencie z roku 1479[7].
Pierwotną staropolską nazwę „Nova Wieś” tłumaczy jako „Neues Dorf”[7]. Ta przetłumaczona na język niemiecki nazwa wsi w postaci Neundorf stała się później obowiązującą w czasach pruskich do 1945 roku.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Niewielka, podgórska wieś łańcuchowa, rozciągnięta na przestrzeni 2,2 km, o luźnym układzie zabudowań, ulokowana w górskiej dolinie nad rzeką Nowinka u zachodniego podnóża Masywu Śnieżnika. Zabudowa wsi składa się z pojedynczych budynków gospodarczych i mieszkalnych rozlokowanych na wysokości od 500 do 610 m n.p.m. wzdłuż drogi po obu jej stronach. W środkowej części wsi, zabudowa zwarta o zabudowaniach położonych obok kilku dróg, które odchodząc od drogi głównej tworzą ulice. Przez wieś przepływa potok górski i przebiega droga lokalna Domaszków – Goworów. Wieś ma charakter rolniczo-letniskowy. Wokół rozciągają się rozległe użytki rolne i górskie łąki, leżące głównie na zboczach doliny. W bliskim otoczeniu dolnej części wsi występują, niewielkie pasy zieleni z drzew liściastych w formie przydomowych nasadzeń, oraz wzdłuż potoku i miedz. Górna część wsi otoczona jest z trzech stron lasem świerkowym regla dolnego. Od południowego wschodu nad wsią dominuje wzniesienie Owcza Góra, a od północnego wschodu Szeroka Kopa. We wsi zachował się liczny zespół domów mieszkalnych i mieszkalno-gospodarczych o cechach charakterystycznych dla budownictwa ludowego ziemi kłodzkiej z połowy XIX wieku, kościół pw. Wniebowzięcia NMP z początku XVIII wieku, oraz ruiny wielkiego renesansowego murowanego dworu z 1585 roku.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[8]:
- kościół parafialny, drugi co do wielkości na ziemi kłodzkiej, zbudowany w latach 1701–1715 według projektu włoskiego architekta Jakoba Carovy (wcześniej budowniczego twierdzy kłodzkiej)[6]. Strop wykonano w roku 1735, w roku 1751 nastąpiła konsekracja. Wieże zbudowano w latach 1804–1805[9]. Świątynię wzniesiono na planie krzyża greckiego, z pięciobocznym prezbiterium[6]. Wnętrze przekryte jest sklepieniem kolebkowym z lunetami i posiada empory. Rzeźby ołtarzowe z roku 1795 i ambona z roku 1796 są dziełem Michała Ignacego Klahra[6].
- ruiny renesansowego dwór z 1585[6].
Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]
- w roku 1827 wieś i okolice nawiedziło trzęsienie ziemi
- w XIX wieku funkcjonował tu tor saneczkowy
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Powyżej wsi po wschodnie stronie, stokiem Małego Śnieżnika prowadzą szlaki turystyczne[6]:
niebieski – z Międzylesia na Halę pod Śnieżnikiem.
żółty – z Międzygórza na Przełęcz pod Puchaczem.
Osoby związane z Nową Wsią[edytuj | edytuj kod]
- Franz Jung, niemiecki duchowny katolicki, od 1983 wielki dziekan kłodzki oraz kanoniczny wizytator księży i wiernych hrabstwa kłodzkiego, urodził się tu w 1936 roku[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 88220
- ↑ a b c d e f Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 16: Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1993, s. 217–221. ISBN 83-7005-341-6.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 830 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ M. Choroś, Ł. Jarczak, Słownik nazw miejscowych Dolnego Śląska, Opole 1995, s. 80.
- ↑ a b c d e f g h i Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 388. ISBN 978-83-89188-95-3.
- ↑ a b c Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 132.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 77. [dostęp 2012-08-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Jan Tracz, hasło Kościół Wniebowzięcia NMP w Nowej Wsi, Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej tom 2 (K–M), red. Janusz Laska, Mieczysław Kowalcze, s. 141–142, Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe, Kłodzko-Nowa Ruda 2009.
- ↑ Henryk Grzybowski, Nie tylko Hirschfelder, „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”, nr 39(969)/2010 z 24 września 2010 [dostęp 2012-10-16].
- ↑ Henryk Grzybowski. Ks. prałat Franz Jung, wielki dziekan kłodzki, skończył 80 lat. „Ziemia Kłodzka”. 2017 (274), s. 42–44, maj 2017. Wyd. Ziemia Kłodzka, SKOZK, Solidarność PCzSł, OKiS. ISSN 1234-9208. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak, Iwona Chomiak, Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625.
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 16: Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1993, ISBN 83-7005-341-6.
- Siedziba gminy: Międzylesie
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Dawna miejscowość |
