Nowosielce (powiat sanocki)

Nowosielce
	wieś
	; Nowosielce z lotu ptaka
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Zarszyn
Liczba ludności (2022)	1366
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-533
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0362909
	Położenie na mapie gminy Zarszyn Nowosielce
	Położenie na mapie Polski Nowosielce
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Nowosielce
	Położenie na mapie powiatu sanockiego Nowosielce
	49°34′03″N 22°04′15″E/49,567500 22,070833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Nowosielce (daw. Nowosielce-Gniewosz) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Zarszyn^[5]^[6]. Leży nad potokiem Pielnica.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego. W 2020 Nowosielce zamieszkiwało 1362 osób^[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Najstarszy dokument dotyczący Nowosielec związany jest z Jaćmierzem i pochodzi z 6 listopada 1390 roku. W dokumencie tym król Władysław Jagiełło nadaje Fryderykowi Mysnarowi wieś Jaćmierz i zawiera on m.in. stwierdzenie, ze granice Jaćmierza opierają się na drodze prowadzącej z tej miejscowości do wsi Nowosielce.

Inny dokument z 1426 roku mówi o zmianie lokacji Nowosielec z prawa ruskiego na magdeburskie. Wsią zarządzał sołtys, stąd wiadomo że była ona wsią królewską.

W 1624 roku Nowosielce zostały zniszczone podczas najazdu Tatarów. Nieliczni ocaleni mieszkańcy z czasem odbudowali swoje zagrody na zalesionych wzgórzach od strony Strachociny i Kostarowiec. Znacząca rozbudowa i powrót ożywienia Nowosielec datują się około roku 1660 za czasów panowania króla Jana Kazimierza, kiedy tu osiedlono jeńców kozackich. Od roku 1885 dla odróżnienia od innych miejscowości o tej samej nazwie których jest w Polsce kilkanaście a przy okazji budowy kolei podkarpackiej, zmieniono nazwę wsi na Nowosielce-Gniewosz, od rodziny Gniewoszów, w piątym pokoleniu właścicieli obszaru dworskiego w tej wsi, rodziny bardzo zasłużonej Polsce i byłemu Krajowi Koronnemu-Galicji. Od końca XVIII wieku dobra ziemskie w Nowosielcach należały do rodziny Gniewoszów. Najpierw do Stanisława Gniewosza, następnie jego syna Piotra Gniewosza (1756-1811) żonatego z Joanną z Borkowskich a potem do najstarszego syna tych ostatnich Wiktora Gniewosza (1792-1840) żonatego z Łucją z Ostaszewskich (1802-1894) która była córką Sebastiana Ostaszewskiego. Kolejnym właścicielem byli syn Wiktora i Łucji, Edward Gniewosz (w połowie XIX wieku wraz z matką)^[7], Feliks Gniewosz^[8], następnie jego syn, Wiktor (1879-1921). W 1905 Janina Gniewosz wraz z dwoma współwłaścicielami posiadała we wsi obszar 415 ha^[9]. Do 1921 właścicielem dóbr był Wiktor Gniewosz (1879-1921), który w 1911 posiadał 352 ha^[10]. Od 1921 do końca II wojny światowej dobra Nowosielce posiadała ostatnia dziedziczka rodu Helena Gniewosz.

Osobny artykuł: Dwór w Nowosielcach.

W maju 1892 honorowe obywatelstwo gminy Nowosielce otrzymał Edward Gniewosz^[11].

W sierpniu i wrześniu 1920 w Nowosielcach-Gniewosz znajdował się punkt zborny dla formowanego w Sanoku, przez przemysłowca lwowskiego Henryka Towarnickiego, 209 Ochotniczego Pułku Ułanów^[12].

W okresie międzywojennym Nowosielce miały ok. 290 domów i według spisu ludności z 1922 roku liczyły 1641 mieszkańców narodowości mieszanej: polskiej i ruskiej. Mieszkało tu także 9 rodzin żydowskich liczących 50 osób, z czego jedna rodzina trudniła się rolnictwem, a pozostałe handlem i krawiectwem. Ludność katolicka wsi trudniła się głównie rolnictwem i w niewielkim stopniu rzemiosłem – przeważnie kołodzieje i szewcy. Część mieszkańców pracowała w fabrykach i warsztatach w Sanoku oraz przy robotach kolejowych na trasie Zagórz-Sanok-Nowosielce-Zarszyn.

W nocy z 29 na 30 grudnia 1945 w Nowosielcach ukraińscy nacjonaliści z UPA zamordowali siedemnastu Polaków oraz spalili 152 domy^[13]. Sygnałem do napadu na wieś było wysadzenie pobliskiej stacji kolejowej. Tablica upamiętniająca to wydarzenie wraz z nazwiskami osób pomordowanych znajduje się w nowosieleckim kościele. Została ona wmurowana w 30 rocznicę grudniowej tragedii z inicjatywy Juliusza Dragana. Po odbudowie stacja kolejowa w Nowosielcach została oddana do użytku 22 czerwca 1986^[14].

18 czerwca 1972 odsłonięto w parku dworskim przy dawnym Zespole Szkół Rolniczych pomnik 2 Czechosłowackiej Samodzielnej Brygady Spadochronowej, upamiętniający ich udział w walkach we wrześniu 1944^[15].

Kościół[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Parafia Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Nowosielcach.

Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]

ks. Stepan Menciński – członek kapituły AAŁ, której ordynariuszem był Ołeksander Małynowśki
Edward Pisula ps. „Tama” – ur. 1898, podpułkownik kawalerii Wojska Polskiego, odznaczony orderem Virtuti Militari za wojnę polsko-bolszewicką w szeregach 8 pułku ułanów, w kampanii wrześniowej zastępca dowódcy 23 pułku ułanów, szef Kedywu Okręgu Tarnopolskiego AK, dowódca 3 pułku ułanów (LWP), więzień obozu NKWD w Skrobowie, zmarł w więzieniu na Pradze 12 lipca 1945 w wyniku nieludzkiego śledztwa. Nie jest znane miejsce pochówku.
Jan Tadeusz Stanisławski – jego matka Maria Pisula, siostra Edwarda urodziła się w Nowosielcach w 1916.
Stanisław Bieleń – politolog, profesor nauk społecznych^[16]
January Komański – generał brygady Wojska Polskiego
Marek Wawrzyński – polski poeta współczesny
ks. Franciszek Faygiel – prepozyt kapituły przemyskiej, rektor seminarium duchownego w Przemyślu

Czynni w Nowosielcach[edytuj | edytuj kod]

Ochotnicza Straż Pożarna^[17]
Ludowy Klub Sportowy "Szarotka"^[18]
Zespół Ludowy "Ziemia Sanocka"
Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich "Gniewoszanki" (założone w 1929)^[19]
Szkoła Podstawowa

Drogi krajowe[edytuj | edytuj kod]

Wieś położona przy drodze krajowej 28 Zator - Wadowice - Nowy Sącz - Gorlice - Biecz - Jasło - Krosno - Sanok - Medyka.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89738
↑ Start [online], www.zarszyn.pl [dostęp 2019-07-17] (pol.).
↑ ^a ^b Raport o stanie Gminy Zarszyn za rok 2022. s.4
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 829 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Karol Wild: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: 1855, s. 146.
↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 138.
↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
↑ Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 12.
↑ Kronika. „Kurjer Lwowski”. Dodatek do nr 144, s. 2, 23 maja 1892.
↑ Władysław Laudyn, Zarys historii wojennej 22-go Pułku Ułanów Podkarpackich, Warszawa 1929, s. 3, 14-16
↑ "W czasie walki z wysiedleniami Ukraińcy prowadzili akcje przede wszystkim przeciwko wojsku i administracji państwowej. Ale niejednokrotnie w odpowiedzi na działania wojska atakowano polskie miejscowości. Spalono między innymi Nowosielce, Bukowsko, [[Nagórzany (województwo podkarpackie)|]] i Nadolany. Polskie wsie niszczono nie tylko w rewanżu za wysiedlenia ukraińskich osiedli, lecz także po to, by wojsko nie miało gdzie kwaterować, skąd brać żywności. I choć istnieją rozkazy dowódców UPA zakazujące zabijania cywilów, takie ofiary padały. Np. w grudniu 1945 w Nowosielcach zginęło 17 osób." w: Grzegorz Motyka Akcja Wisła-nic tylko wstyd, Gazeta Wyborcza 26 kwietnia 2002. [1]
↑ Nowoczesne obiekty stacji PKP w Nowosielcach. „Nowiny”, s. 1, Nr 145 z 23 czerwca 1986.
↑ Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984. Sanok: 1986, s. 160.
↑ Stanisław Bieleń: „Licejskie” lata 1968–1972. W: Księga pamiątkowa 1928-2008 II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sanoku wydana z okazji jubileuszu 80-lecia szkoły. Sanok: 2008, s. 235.
↑ Strona OSP
↑ Strona klubu LKS Szarotka
↑ Portal nowiny24.pl

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Jerzy Węgierski, Grzegorz Mazur, Konspiracja lwowska 1939-1944: słownik biograficzny, Katowice 1997, ISBN 83-86250-09-7
Monografia. Nowosielce-Gniewosz. „Jednodniówka na pamiątkę poświęcenia Domu Ludowego”, s. 14-18, 11 września 1927.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Nowosielce (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 271 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89738

[2] Start [online], www.zarszyn.pl [dostęp 2019-07-17] (pol.).

[rap-3] Raport o stanie Gminy Zarszyn za rok 2022. s.4

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 829 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-6] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[7] Karol Wild: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: 1855, s. 146.

[8] Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 138.

[9] Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.

[10] Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 12.

[11] Kronika. „Kurjer Lwowski”. Dodatek do nr 144, s. 2, 23 maja 1892.

[12] Władysław Laudyn, Zarys historii wojennej 22-go Pułku Ułanów Podkarpackich, Warszawa 1929, s. 3, 14-16

[13] "W czasie walki z wysiedleniami Ukraińcy prowadzili akcje przede wszystkim przeciwko wojsku i administracji państwowej. Ale niejednokrotnie w odpowiedzi na działania wojska atakowano polskie miejscowości. Spalono między innymi Nowosielce, Bukowsko, [[Nagórzany (województwo podkarpackie)|]] i Nadolany. Polskie wsie niszczono nie tylko w rewanżu za wysiedlenia ukraińskich osiedli, lecz także po to, by wojsko nie miało gdzie kwaterować, skąd brać żywności. I choć istnieją rozkazy dowódców UPA zakazujące zabijania cywilów, takie ofiary padały. Np. w grudniu 1945 w Nowosielcach zginęło 17 osób." w: Grzegorz Motyka Akcja Wisła-nic tylko wstyd, Gazeta Wyborcza 26 kwietnia 2002. [1]

[14] Nowoczesne obiekty stacji PKP w Nowosielcach. „Nowiny”, s. 1, Nr 145 z 23 czerwca 1986.

[15] Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984. Sanok: 1986, s. 160.

[16] Stanisław Bieleń: „Licejskie” lata 1968–1972. W: Księga pamiątkowa 1928-2008 II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sanoku wydana z okazji jubileuszu 80-lecia szkoły. Sanok: 2008, s. 235.

[17] Strona OSP

[18] Strona klubu LKS Szarotka

[19] Portal nowiny24.pl

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Wsie	Bażanówka Długie Jaćmierz Nowosielce Odrzechowa Pastwiska Pielnia Posada Jaćmierska Posada Zarszyńska Zarszyn
Osada leśna	Grędówka
Integralne części wsi	Brzeg Granicznik Huczkowa Koszary Łazy Madraszówka Mroczkówki Odrzechówki Osiedle Stefanówka Strachanów Wólka Wygoda Za Dudyńcami Zawisłocze Zeniówka