Przejdź do zawartości

Obława augustowska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Mathiasrex (dyskusja | edycje) o 09:12, 29 gru 2014. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Tablica z nazwiskami osób zaginionych i zamordowanych
Krzyż w Gibach poświęcony pamięci pomordowanych
Tablica na wzgórzu w Gibach

Obława augustowska (inaczej: obława lipcowa) – operacja przeprowadzona w lipcu 1945 roku przez oddziały Armii Czerwonej siłami 385 Pułku Strzeleckiego Wojsk Wewnętrznych NKWD oraz wydzielonymi oddziałami LWP i UB. Miała ona na celu rozbicie i likwidację oddziałów podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego w rejonie Suwałk i Augustowa. Obława augustowska nazywana jest niekiedy "Małym Katyniem"[1]. Podobną akcję antypartyzancką przeprowadzono w sierpniu 1945 roku również na Litwie[2].

Przebieg obławy

Od 10 do 25 lipca 1945 regularne oddziały Armii Czerwonej należące do 3 Frontu Białoruskiego[3] i jednostki 62 Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD (w tym 385 Pułk Strzelecki Wojsk Wewnętrznych NKWD), osłaniane i wspomagane przez UB i 110-osobowy pododdział 1 Praskiego Pułku Piechoty, przeprowadziły szeroko zakrojoną akcję pacyfikacyjną obejmującą tereny Puszczy Augustowskiej i jej okolic[4]. Wśród żołnierzy polskich wspomagających Rosjan szczególnie aktywny udział w pacyfikacji brał późniejszy szef MSW Mirosław Milewski[4]. Oddziały radzieckie otaczały tamtejsze wsie, aresztując ich mieszkańców podejrzanych o kontakty z partyzantką niepodległościową. Cała operacja kierowana była prawdopodobnie z Augustowa, gdzie ulokowane było lokalne dowództwo sowieckiego kontrwywiadu wojskowego Smiersz. Zatrzymano ponad 7 tys. osób[5], które więziono w ponad pięćdziesięciu miejscach[6]. Sowieci utworzyli obozy filtracyjne, gdzie torturowano i przesłuchiwano zatrzymanych, przetrzymując ich skrępowanych drutem kolczastym w dołach zalanych wodą pod gołym niebem[7]. Część z nich po przesłuchaniach wróciła do domu. 252 aresztowanych Litwinów, zaangażowanych w litewski ruch niepodległościowy, przekazano miejscowym organom NKWD-NKGB Litwy[3]. Około 600 osób narodowości polskiej zostało wywiezionych w nieznanym kierunku i wszelki ślad po nich zaginął; aresztowania tych osób dokonały organy Smiersz 3 Frontu Białoruskiego[8].

Podejrzewa się, że zostały one wywiezione w okolice Grodna i zamordowane na terenie tzw. Fortów Grodzieńskich, gdzie wcześniej NKWD przeprowadzało inne masowe egzekucje[8]. Jako możliwe miejsce egzekucji wskazywano wieś Naumowicze w obwodzie grodzieńskim na Białorusi[9]. Polski historyk prof. Krzysztof Jasiewicz wysunął hipotezę, że mordu dokonano w rejonie jeziora Gołdap lub – co uznał za bardziej prawdopodobne – w okolicach wsi Rominty (obecnie Krasnolesie) w Puszczy Rominckiej, gdzie niegdyś mieścił się dwór myśliwski Hermanna Göringa (obecnie miejscowość ta znajduje się na terenie obwodu kaliningradzkiego)[9]. Prof. Natalia Lebiediewa z Instytutu Historii Rosyjskiej Akademii Nauk, autorka książki o Katyniu, wysunęła przypuszczenie, że Polacy mogli trafić do jakiegoś tajnego obozu, gdzie być może przeprowadzano na nich eksperymenty z bronią chemiczną lub biologiczną[4].

W 2011 roku rosyjski historyk Nikita Pietrow, wiceprzewodniczący Stowarzyszenia "Memoriał", opublikował szyfrowaną depeszę wysłaną w lipcu 1945 roku przez gen. Wiktora Abakumowa, dowódcę wojskowego kontrwywiadu Smiersz, do szefa NKWD Ławrentija Berii[5], odnalezioną w 1990 roku w archiwach KGB[10]. Z depeszy wynikało, że 20 lipca 1945 roku z Moskwy do Olecka przybyła specjalna ekipa funkcjonariuszy Smiersza kierowana przez gen. Iwana Gorgonowa, mająca przeprowadzić "likwidację zatrzymanych w lasach augustowskich bandytów"[3]. Likwidacją mieli dowodzić gen. Gorgonow oraz szef kontrwywiadu Smiersz 3 Frontu Białoruskiego gen. Paweł Zielenin[5]. Liczba 592 osób, wymieniona w depeszy Abakumowa, odpowiada prawie dokładnie liczbie mieszkańców regionu zaginionych w czasie obławy[5]. Według Nikity Pietrowa z depeszy wynika, że obława została przeprowadzona na osobisty rozkaz Józefa Stalina[5]. Rosyjski historyk wiąże obławę augustowską z planowanym przejazdem Stalina pociągiem specjalnym przez Polskę na trasie Moskwa – Berlin (17 lipca 1945 roku rozpoczęła się pod Berlinem konferencja poczdamska z udziałem Stalina), co nasiliło działania NKWD i Armii Czerwonej przeciwko polskiemu podziemiu niepodległościowemu[11].

W sierpniu 1945 roku podobną operację antypartyzancką z udziałem Armii Czerwonej i NKWD przeprowadzono po drugiej stronie granicy, w okręgu mariampolskim na Litwie[2].

Śledztwo

W listopadzie 1945 roku mieszkańcy gminy Giby wysłali do Bolesława Bieruta delegację, która miała dowiedzieć się o losach zaginionych mieszkańców. Pod koniec lat 50-tych dwaj posłowie, Jan Kłoczko i Antoni Palczak, także próbowali zasięgnąć informacji na temat wydarzeń sprzed kilkunastu lat. Obie te inicjatywy napotkały mur nie do przebycia, a ich inicjatorów represjonowano. W 1987 roku utworzono Obywatelski Komitet Poszukiwań Mieszkańców Suwalszczyzny Zaginionych w Lipcu 1945 roku. Wówczas także rozpoczęto ekshumację grobów w lesie koło Gib, ponieważ przypuszczano, że tam mogą być pochowani Polacy. Okazało się jednak, że groby kryły ciała żołnierzy niemieckich z czasów II wojny światowej.

Władze PRL nigdy oficjalnie nie potwierdziły faktu obławy. Rzecznik rządu Jerzy Urban negował nawet sam fakt zaginięcia obywateli polskich. W 1992 roku śledztwo w tej sprawie wszczęła prokuratura w Suwałkach, potem zostało ono zawieszone, a w 2000 podjął je Instytut Pamięci Narodowej w Białymstoku[12]. Początkowo śledztwo było kwalifikowane przez prokuratorów IPN jako zbrodnia komunistyczna, a od lipca 2009 roku również jako zbrodnia przeciwko ludzkości[8].

W sprawie tej kilkakrotnie, poczynając od 1992 roku, kierowano do Rosji wnioski o pomoc prawną[12]. 7 stycznia 1995 roku Główna Prokuratura Wojskowa Federacji Rosyjskiej w odpowiedzi na zapytanie strony polskiej wysłała do ambasady polskiej w Moskwie pismo z informacją, że "potwierdzono aresztowanie podczas obławy przez organy Smiersz 3 Frontu Białoruskiego grupy 592 osób, które wspierały antyradziecko nastawioną Armię Krajową"[8]. Ponadto strona rosyjska poinformowała: "Wymienionym obywatelom polskim nie przedstawiono zarzutów, sprawy karne nie zostały przekazane do sądów, a dalsze losy aresztowanych nie są znane"[2]. W 2003 roku strona rosyjska stwierdziła, że nie ma żadnych dokumentów potwierdzających rozstrzeliwanie cywilów na Suwalszczyźnie w 1945 roku; potwierdzono, że na tym terenie działała 62 Dywizja Wojsk Wewnętrznych NKWD, lecz prośby o kserokopie dzienników bojowych tej formacji pozostały bez odpowiedzi[12]. W połowie lipca 2006 strona rosyjska odmówiła odpowiedzi na polski wniosek o pomoc prawną w tej sprawie, argumentując to przedawnieniem karalności[12]. Kolejny, obszerny wniosek o pomoc prawną strona polska skierowała do Rosji w 2009 roku[8]. Następny, uzupełniający wniosek o pomoc prawną został przygotowany przez Instytut Pamięci Narodowej w czerwcu 2011 roku; była to prośba o przekazanie kopii konkretnego dokumentu na temat obławy, który opublikował w 2011 roku rosyjski historyk Nikita Pietrow[13]. Wniosek ten został przesłany stronie rosyjskiej[14], a w sierpniu 2011 roku Prokuratura Generalna Federacji Rosyjskiej poinformowała Prokuraturę Generalną RP, że oprócz informacji przekazanej Polsce w roku 1995 i 2003 nie dysponuje innymi informacjami w tej sprawie[15]. Była to odpowiedź na polski wniosek z 2009 roku i brak jak dotąd odpowiedzi na wniosek z czerwca 2011 roku w sprawie dokumentu opublikowanego przez Nikitę Pietrowa[16].

W grudniu 2011 roku strona polska zwróciła się do prokuratury rosyjskiej z nowym wnioskiem o pomoc prawną, w którym poprosiła o przekazanie drugiego szyfrogramu gen. Wiktora Abakumowa do szefa NKWD Ławrientija Berii (nr 25871, przechowywanego w Centralnym Archiwum Federalnej Służby Bezpieczeństwa w Moskwie), z którego wynika, że podczas obławy augustowskiej zatrzymano m.in. dowódcę Armii Krajowej o nazwisku Kurpiński ps. "Grom", urodzonego w 1906 roku[17].

Ciał ofiar nigdy nie znaleziono, jakkolwiek podejrzewano, że mogły zostać pochowane w lesie na uroczysku Wielki Bór koło Gib[2]. Ekshumacje przeprowadzone w latach 1987 i 1989 dowiodły, że były to zwłoki żołnierzy niemieckich[6]. FSB informuje rodziny ofiar w 2013 o miejscu i dacie aresztowań[18].

Upamiętnienie

Dla uczczenia ofiar obławy augustowskiej w 1987 roku w Gibach powstał pomnik projektu Andrzeja Strumiłły. Corocznie w Gibach odbywają się uroczyste obchody rocznicy obławy[19]. W Polsce działa Obywatelski Komitet Poszukiwań Mieszkańców Suwalszczyzny Zaginionych w Lipcu 1945 r. oraz "Związek Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej 1945 roku"[20], którego szefem jest ks. Stanisław Wysocki[21].

W 1991 roku, po przeprowadzeniu ekshumacji w Gibach, ustawiono tam krzyż na symbolicznej mogile zaginionych. Na krzyżu wypisano nazwiska 530 osób[6].

W lipcu 2010 roku wystawę poświęconą obławie augustowskiej, przygotowaną przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, zorganizowano w gmachu Sejmu w Warszawie[22]. W latach 2006–2011 wystawy poświęcone obławie były organizowane w Suwałkach[23][24] i Węgorzewie[25].

9 czerwca 2011 roku w ramach XI Pikniku Kawaleryjskiego – Dni Kawaleryjskich w Suwałkach zaprezentowane zostało widowisko historyczne "Obława Augustowska. Lipiec 1945", współorganizowane przez Muzeum Okręgowe w Suwałkach i Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku[26].

  1. ↑ Nikita Pietrow, Малая Катынь (ros.) novayagazeta.ru, 7 czerwca 2011 [dostęp 2011-06-26]
  2. ↑ a b c d Jan Jerzy Milewski, Obława augustowska – niewyjaśniona zbrodnia z lipca 1945 roku ipn.gov.pl [dostęp 2011-07-23]
  3. ↑ a b c List Abakumowa do Berii naszdziennik.pl, 10 czerwca 2011 [dostęp 2011-06-10]
  4. ↑ a b c Marcin Dzierżanowski, Aneta Blinkiewicz, W służbie Moskwy, Tygodnik "Wprost" nr 28 (1180) /2005
  5. ↑ a b c d e Obławę nakazał sam Stalin rp.pl, 24 maja 2011 [dostęp 2011-06-07]
  6. ↑ a b c Obława augustowska (1945) ipn.gov.pl [dostęp 2011-06-26]
  7. ↑ Obława Augustowska: "Mały Katyń" mmtrojmiasto.pl, 1 lutego 2011 [dostęp 2011-06-07]
  8. ↑ a b c d e IPN pisze do Rosji w sprawie obławy naszdziennik.pl 8 czerwca 2011 [dostęp 2011-06-08]
  9. ↑ a b "Zabili ich w pałacyku Göringa?" [w:] dodatek "PlusMinus" nr 25 (956) do dziennika Rzeczpospolita, 25–25 czerwca 2011, str. 4–5 [1]
  10. ↑ Moskwa wie, co stało się z ofiarami obławy naszdziennik.pl, 6 czerwca 2011 [dostęp 2011-06-08]
  11. ↑ Tak jakby Stalin umarł wczoraj naszdziennik.pl, 13 października 2011 [dostęp 2011-09-15]. W czasie podróży Stalina do Poczdamu zastosowano wyjątkowe środki bezpieczeństwa. Przejazdu pilnowało 17 tys. żołnierzy NKWD; na każdym kilometrze trasy stało od 6 do 15 ludzi, a po torach kolejowych jeździło 8 pociągów pancernych NKWD. Por. Edward Radziński: Stalin, Warszawa 1996, str. 537. ISBN 8385852220
  12. ↑ a b c d IPN nie otrzyma od Rosji pomocy w śledztwie ws. tzw. obławy augustowskiej wp.pl, 14 lipca 2006 [dostęp 2011-06-07]
  13. ↑ Wniosek w kopercie naszdziennik.pl, 16 czerwca 2011 [dostęp 2011-06-28]
  14. ↑ Pietrow przyjmuje zaproszenie naszdziennik.pl, 20 lipca 2011 [dostęp 2011-07-23]
  15. ↑ Moskwa mówi NIET naszdziennik.pl, 1 września 2011 [dostęp 2011-09-13]
  16. ↑ Pietrow zeznawał naszdziennik.pl, 14 października 2011 [dostęp 2011-09-15]
  17. ↑ Akta "Groma" są na Łubiance naszdziennik.pl, 2 grudnia 2011 [dostęp 2011-12-04]
  18. ↑ Obława augustowska – FSB potwierdza – to było polowania na akowców
  19. ↑ 66. rocznica Obławy Augustowskiej – Giby, 17 lipca 2011 ipn.gov.pl [dostęp 2011-07-23]
  20. ↑ Ta zbrodnia musi być wyjaśniona naszdziennik.pl, 21 kwietnia 2009 [dostęp 2011-06-07]
  21. ↑ Pobity za sutannę, Nasz Dziennik, Interia.pl, [dostęp 2011-12-13]
  22. ↑ Otwarcie wystawy "Obława Augustowska. Lipiec 1945" – Warszawa, 7 lipca 2010 ipn.gov.pl [dostęp 2011-06-26]
  23. ↑ Otwarcie wystawy "Obława augustowska – lipiec 1945 r.' – Suwałki, 8 maja 2006 r. ipn.gov.pl [dostęp 2011-06-26]
  24. ↑ Otwarcie wystawy "Obława Augustowska. Lipiec 1945 r." – Suwałki, 25 października 2010 ipn.gov.pl [dostęp 2011-06-26]
  25. ↑ Otwarcie wystawy "Obława Augustowska. Lipiec 1945" – Węgorzewo, 13 kwietnia 2011 ipn.gov.pl [dostęp 2011-06-26]
  26. ↑ Obława Augustowska. Lipiec 1945" – widowisko historyczne i wystawa – Suwałki, 19 czerwca 2011 ipn.gov.pl [dostęp 2011-06-24]

Bibliografia

  • Obława Augustowska (lipiec 1945 r.). Jan Jerzy Milewski i Anna Pyżewska (red.). Białystok: 2005. ISBN 83-88097-99-7.
  • Marcin Dzierżanowski, Aneta Blinkiewicz. W służbie Moskwy. „Tygodnik Wprost”. 28 (1180), 2005. 
  • Mariusz Filipowicz: Obława Augustowska w lipcu 1945 r.. W: Obława Augustowska. Białystok: Polskie Towarzystwo Historyczne – Oddział w Białymstoku, 2005. ISBN 83-9222-636-4.
  • Józef Pawluczyk, Cierniowa droga do wolności, Białystok 2005 (wspomnienia żołnierza AK pochodzącego z miejscowości Stare Leśne Bohatery, po stronie polskiej obecnej granicy, o polskiej konspiracji i okupacji sowieckiej, niemieckiej oraz czasach PRL we wschodniej części przedwojennego powiatu augustowskiego). Tekst na: http://pbc.biaman.pl/Content/5384/Cierniowa+Droga+do+Wolno%C5%9Bci+-+Pawluczuk+J%C3%B3zef.pdf
  • Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów: Monografia historyczna. Augustów: 2007, s. 611–621. ISBN 978-83-9256-200-9.
  • Jarosław Szlaszyński. Geneza obławy augustowskiej. „Tygodnik Suwalsko-Mazurski: Krajobrazy”. 32 (743), s. 8–9, 1995. 
  • Jarosław Szlaszyński. Dzieje lipcowej obławy 1945 r.. „Przegląd Augustowski”. 5 (12), s. 8–9, 1996. 
  • Piotr Łapiński. Obława augustowska (lipiec 1945 r.). „Biuletyn Informacyjny”. 7 (267), s. 32–38, lipiec 2012. Warszawa: Zarząd Główny ŚZŻAK. ISSN 1233-8567. 
  • Sewastianowicz I. Kulikowski S. Nie tylko Katyń, Białystok 1990
  • Zwolski Marcin. Obława Augustowska. Encyklopedia Białych Plam, tom XX

Linki zewnętrzne

Ludowe Wojsko Polskie
Rodowód
Instytucje centralne
Formacje
Struktura organizacyjna
Działania wojsk
Stalinizm w wojsku
Szkolnictwo wojskowe

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Obława_augustowska&oldid=41369573”