Pałac Krasińskich w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pałac Krasińskich (Rzeczypospolitej)
Symbol zabytku nr rej. 256/2 z 1 sierpnia 1965
Ilustracja
Elewacja ogrodowa pałacu Krasińskich
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

pl. Krasińskich 5

Styl architektoniczny

barok

Architekt

Tylman z Gameren

Rozpoczęcie budowy

1677

Ukończenie budowy

1695

Pierwszy właściciel

Jan Dobrogost Krasiński

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pałac Krasińskich (Rzeczypospolitej)”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pałac Krasińskich (Rzeczypospolitej)”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Krasińskich (Rzeczypospolitej)”
Ziemia52°14′57″N 21°00′13″E/52,249167 21,003611
Multimedia w Wikimedia Commons
Plac Krasińskich około 1900, w głębi pałac Krasińskich
Pałac Krasińskich przed 1939

Pałac Krasińskich[1], także pałac Rzeczypospolitej[1] – barokowy pałac zbudowany w latach 1677–1695 dla wojewody płockiego Jana Dobrogosta Krasińskiego według projektu Tylmana z Gameren.

Do 2019 siedziba zbiorów specjalnych Biblioteki Narodowej (rękopisy i stare druki).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Budowa pałacu[edytuj | edytuj kod]

Jan Dobrogost Krasiński posiadał na słabo zabudowanych terenach między ulicami Długą a Świętojerska dwór z ogrodem[2]. Po uzyskaniu przez niego uchwałą sejmową ze stycznia 1677 uwolnienia posesji spod praw miejskich przystąpiono do prac nad pałacem[3]. W latach 1681–1685 Krasiński stał się również właścicielem kilku sąsiednich działek, dzięki czemu możliwe stało się zaprojektowanie większego założenia[4].

W 1682 korpus główny pałacu był gotowy co najmniej w stanie surowym[4]. Przez kilka kolejnych lat trwały dalsze prace, z których część ujęta jest w zapiskach Krasińskiego (m.in. rzeźby do fasady i elewacji ogrodowej, stiuki we wnętrzach, malowanie sufitów, drewniane posadzki, rynny)[4]. W 1684 prawdopodobnie pałac posiadał już ostateczny kształt zewnętrzny i układ pomieszczeń, ale brakowało jeszcze bogatej zewnętrznej dekoracji[4]. Pod koniec lat 80. XVII w. rozpoczął się drugi etap budowy i dekorowania rezydencji[4]. W 1689 rzeźbiarz gdański Andreas Schlüter rozpoczął prace nad płaskorzeźbami tympanonów, zaś w 1693 prace przy kartuszu mającym zdobić fasadę[4]. Do 1695 powstawały m.in. ozdoby na fasadzie dziedzińcowej, dekoracje fasady ogrodowej, a wewnątrz m.in. portale, kominki, obramowania okienne (wykonane przez warszawskiego stolarza i snycerza Wilhelma Barsza), posadzki[5]. Równolegle trwały prace przy budowie prawej, piętrowej oficyny (mieszczącej kuchnię) ogrodzenia, oranżerii, figarni i małej zbrojowni w ogrodzie[5]. Drugiej oficyny nie wybudowano, podobnie jak nie ukończono w pełni budowy całego założenia[6]. Korpus główny pałacu był jednak prawdopodobnie zamieszkany już w drugiej połowie lat. 80 XVII w., a z pewnością w latach 90.[7]

Projektantem pałacu był Tylman z Gameren – architekt holenderskiego pochodzenia, wykształcony we Włoszech, a sprowadzony do Polski przez Lubomirskich w latach 60. XVII wieku[5]. W Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie przechowywanych jest kilkadziesiąt szkiców Tylmana z Gameren do projektu pałacu[8]. Przy wznoszeniu pałacu zatrudnieni byli również inni architekci i budowniczowie, jak Józef Szymon Bellotti, Jakub Solari oraz Izydor Affaita[8].

Rezydencja pomyślana była jako wielkie założenie pałacowo-ogrodowe, odwołujące się do wzorców francuskich[9]. W założeniach budowla miała dorównywać innym siedzibom magnackim w ówczesnej Warszawie, a także budowanemu właśnie pałacowi w Wilanowie[10]. Przez współczesnych budowla była uznawana za jeden z najpiękniejszych pałaców w Polsce[7]. Wystrój wewnętrzny i elementy elewacji nawiązywały do legendy o antycznym pochodzeniu rodu Krasińskich od Marka Waleriusza Korwinusa[10][11].

XVIII wiek[edytuj | edytuj kod]

W marcu 1699 roku w czasie karnawału na balu w pałacu brał udział król August II Mocny, a następnie odbyła się w nim uroczystość z okazji podpisania pokoju w Karłowicach[12]. Dekorowanie wnętrz przerwała III wojna północna oraz obrabowanie i dewastacja pałacu przez Szwedów w 1702[13]. Za życia fundatora pałac nie doczekał się gruntowniejszej restauracji ani finalizacji pierwotnego założenia[13]. Po śmierci Dobrogosta pałac przeszedł w 1717 roku na własność jego wnuka starosty opinogórskiego Błażeja Jana Krasińskiego, który jednak w pałacu bywał rzadko, co przyczyniło się do dalszego pogorszenia jego stanu technicznego[13]. Po bezpotomnej śmierci Błażeja w 1751 pałac stał się własnością kilku członków bocznych linii rodziny, których następnie spłacił biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński, stając się w 1763 jedynym właścicielem pałacu[13].

W dniu 5 grudnia 1765 pałac został zakupiony przez Rzeczpospolitą na siedzibę Komisji Skarbowej Koronnej[14]. Od tej pory nosił nazwę pałacu Rzeczypospolitej[15][16] i pełnił najważniejsze funkcje państwowe[10]. Pałac i ogród były w złym stanie, dodatkowo rozplanowanie wnętrz korpusu głównego, składającego się z dużych sal reprezentacyjnych i apartamentów mieszkalnych, nie odpowiadało potrzebom urzędów państwowych, dlatego też w kwietniu 1766 rozpoczęła się przebudowa pałacu pod kierunkiem Jakuba Fontany[14]. W 1766 uporządkowany Ogród Krasińskich udostępniono publiczności[14]. Pierwszy etap prac ukończono w 1768, ale dalsze prace trwały do 1773[14]. Przebudowa polegała na gruntownej zmianie układu pomieszczeń w bocznych częściach budynku, przeznaczonych na potrzeby urzędowe, niewielkiej przebudowie sali w środkowej części gmachu na potrzeby archiwum Skarbu Koronnego i Metryki Koronnej oraz przeznaczeniu trzeciej kondygnacji na mieszkania dla urzędników[17]. Pomieszczenia na parterze i piętrze uzyskały nową bogatą dekorację architektoniczną i malarską, w jednym z pomieszczeń umieszczono wybrane arrasy wawelskie[18].

Około 1773 Fontana wykonał projekt budowy nowych gmachów w otoczeniu pałacu i uporządkowania dziedzińca, nie został on jednak zrealizowany[19]. Kolejne projekty rozbudowy powstały około 1778[20]. Niektóre z nich, przygotowane przez Augusta Moszyńskiego, zakładały wybudowanie obok pałacu gmachu Teatru Narodowego[20]. W tym samym czasie Dominik Merlini przedstawił projekt wykończenia placu przed pałacem[21]. Projekty Moszyńskiego i Merliniego również nie zostały zrealizowane[21]. Wygląd pałacu w tym okresie widoczny jest na obrazie Canaletta z około 1778[22].

W grudniu 1782 roku pałac spłonął[10]. Pożar uwiecznił na dwóch rysunkach Jan Piotr Norblin, który był świadkiem wydarzenia[23]. Po pożarze, który strawił dużą część wnętrza, pałac został do grudnia 1783 roku odbudowany według projektu Dominika Merliniego[24]. Podczas tych prac pokryto dach blachą w miejsce dachówki i zlikwidowano lukarny w elewacjach bocznych[25]. Wygląd zewnętrzny pałacu zmienił się niewiele, natomiast wewnątrz zmieniono przeznaczenie części pomieszczeń, wykonano nowe zdobienia, zaś na drugim piętrze zlikwidowano mieszkania urzędników[25].

Zabory[edytuj | edytuj kod]

W 1795 carskie władze wojskowe wywiozły z pałacu wyposażenie[26]. W 1796, gdy Warszawa przypadła Prusom, w pałacu wyłożono księgi do złożenia podpisów poddańczych po hołdzie oddanym królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi II[27][26]. W latach 1807–1812 w gmachu mieściły się urzędy Księstwa Warszawskiego[10]. W 1817 powierzono Piotrowi Aignerowi przygotowanie projektu odrestaurowania i rozbudowy pałacu oraz uporządkowania placu przed pałacem[28]. W projekcie przewidziany był również pomnik księcia Józefa Poniatowskiego zamówiony u Bertela Thorvaldsena, mający znaleźć się na środku placu, który jednak ostatecznie umieszczony został w innej lokalizacji[29]. Projekt Aignera nie został zrealizowany, jedynie w latach 1819–1820 nadbudowano oficynę według jego zmodyfikowanego projektu[30].

W dobie Królestwa Polskiego odbywały się tutaj w latach 1827–1828 posiedzenia sądu sejmowego. W 1835 pałac został odnowiony po uszkodzeniach z czasów walk powstałych w trakcie powstania listopadowego, zaś budowla stała się siedzibą dwóch departamentów rosyjskiego Senatu Rządzącego i sądów[31]. W okresie poprzedzającym powstanie styczniowe w 1861 roku w pałacu mieszkał naczelnik rządu cywilnego Aleksander Wielopolski[32]. Po upadku powstania gmach przemianowano na „Pałac Sądów” dokonano niefortunnych przeróbek oraz skuto kamienny kartusz z herbem Krasińskich[33].

Dwudziestolecie i II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

W styczniu 1917 roku Pałac Rzeczypospolitej został przekazany polskiej Tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskim[10]. W latach 1917–1939 był siedzibą Sądu Najwyższego[34], a jego oficyna – Sądu Okręgowego[35]. W 1929 przeprowadzono restaurację pałacu, podczas której m.in. umieszczono nowe kartusze z herbem Rzeczypospolitej dłuta Jana Biernackiego[10][35]. We wrześniu 1939 roku pałac został uszkodzony i częściowo wypalony[36]. W dniu 27 sierpnia 1944 podczas powstania warszawskiego pałac został zbombardowany przez samoloty niemieckie, w wyniku czego zginęło 27 powstańców z batalionu „Parasol”[36]. Po zakończeniu walk pałac został w trakcie burzenia Warszawy niemal doszczętnie spalony wraz z przechowywanymi zbiorami wskutek działań oddziałów z ramienia Technische Nothilfe miotających ogniem (Brandkommando)[37]. Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na 85%[38].

Lata powojenne[edytuj | edytuj kod]

Odbudowę rozpoczęto w 1948 według projektu Mieczysława Kuzmy i Zbigniewa Stępińskiego, zaś ukończono ją w 1961[14]. W 1958 budynek został przejęty przez Bibliotekę Narodową[39]. W 1964 dokonano pełnej rekonstrukcji zniszczonych postaci i detali płaskorzeźby na ocalałym tympanonie z ryzalitu środkowego fasady[40]. W latach 1982–1984 przeprowadzono pierwszą po odbudowie pełną konserwację obejmującą wystrój plastyczny obydwu elewacji, jednak z powodu popełnionych błędów kolejną konserwację zewnętrznej dekoracji rzeźbiarskiej przeprowadzono w 1998[41].

Znajduje się w nim ocalałe ok. 5% z liczącej 40 tysięcy rękopisów Biblioteki Załuskich i Muzeum Polskiego w Rapperswilu, księgozbiór Biblioteki Wilanowskiej, a także inne zebrane później stare druki i zbiory graficzne. Na uwagę zasługują zwłaszcza bezcenne iluminowane polskie i zagraniczne średniowieczne manuskrypty. Znajduje się tam również zbiór tematyczny poświęcony okresowi Wielkiej Emigracji (1831–1883) i pamiątki piśmiennicze po Cyprianie Kamilu Norwidzie.

W sali wilanowskiej znajduje się szklana urna zawierająca na wpół spopieloną książkę[42].

W latach 2014−2016 budynek został poddany rewitalizacji[10]. Trwają prace związane z projektem „Modernizacja i aranżacja wnętrz Pałacu Krasińskich (Pałacu Rzeczypospolitej) przy Placu Krasińskich 3/5 w Warszawie”. Celem projektu jest m.in. stworzenie interaktywnej przestrzeni wystawienniczej, w której udostępnione zostaną najcenniejsze zbiory Biblioteki Narodowej[43].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Zespół pałacowy jest jednym z najokazalszych założeń entre cour et jardin w Warszawie[10]. Dwupiętrowy korpus główny pałacu o układzie symetrycznym zbudowany jest na rzucie prostokąta[44]. Jego wymiary to: 75,5 m długości, 27,5 m szerokości oraz 19 m wysokości[44]. Fasada pałacu zwrócona jest w kierunku wschodnim na obecny Plac Krasińskich[44].

Na osi środkowej fasady i elewacji ogrodowej znajdują się nieznacznie wysunięte ryzality, w których mieściły się wnętrza reprezentacyjne[44]. Ryzality narożne są płytkie od strony fasady i elewacji ogrodowej, zaś silnie wysunięte od strony elewacji bocznych[44]. 19-osiowa fasada podkreślona jest trzema ryzalitami: 5-osiowym środkowym i dwoma skrajnymi 3-osiowymi[44]. Budynek posiada niski czterospadowy dach z sześcioma regularnie rozmieszczonymi kominami[44].

Pierwsza kondygnacja budynku pokryta jest w lizenach międzyosiowych boniowaniem pasowym, pełniącym rolę cokołów dla znajdujących się powyżej jońskich pilastrów, dzielących fasadę[44]. W przyziemiu ryzalitów umieszczone są prostokątne okna z obramowaniami, uszakami i naczółkami (wypełnionymi prostokątną płyciną)[44]. Przestrzenie między ryzalitami wypełnione są otworami otwartej galerii i zamknięte łukami spłaszczonymi[44]. Za otworami znajdują się okna, takie jak w ryzalitach[44].

Na osi centralnej środkowego ryzalitu znajduje się prostokątny otwór wejściowy, poprzedzony dwoma parami kolumn toskańskich, podtrzymującymi belkowanie, na którym umieszczona jest płyta balkonu z narożnymi cokołami i tralkową balustradą[44]. Na balkon otwiera się portfenetr z półkolistym nadświetlem, zwieńczonym łukowo wygiętym naczółkiem i muszlowym zwornikiem[44]. Powyżej znajduje się owalny kartusz z orłem, podtrzymywany przez parę geniuszy (pierwotnie znajdował się tam herb Krasińskich)[44]. Węższe prostokątne okna osi bocznych środkowego ryzalitu, z prawie kwadratowymi nadświetlami, pozorują dwie kondygnacje, chociaż doświetlają tylko jedno reprezentacyjne pomieszczenie[44]. Nadświetla te zwieńczone są płaskorzeźbami wazonów z kwiatami[44].

Głowice pilastrów centralnego ryzalitu dźwigają belkowanie i trójkątny fronton. Tympanon wypełniony jest kamienną okładziną z płaskorzeźbą Andreasa Schlütera Pojedynek Waleriusza z wodzem Gallów[44]. Szczyt frontonu zwieńczony jest figurą Marka Waleriusza[44]. U podnóża rzeźby umieszczone są postacie spętanych niewolników, zaś na narożach frontonu rzeźby Pallas Ateny oraz Marsa[44]. Wszystkie rzeźby są kopiami z okresu odbudowy[44].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Zbiory[edytuj | edytuj kod]

Od 2024 w odnowionym Pałacu Rzeczypospolitej można oglądać na wystawie stałej najcenniejsze obiekty ze zbiorów Biblioteki Narodowej[45].

Zabytki prezentowane w Pałacu Rzeczypospolitej
Grafika Nazwa Autor Data powstania Opis
Rocznik świętokrzyski dawny 1. połowa XII w. Pierwszy zabytek polskiej historiografii, odnotowujący kluczowe wydarzenia z początków państwa polskiego.
Kronika Galla Anonima 2. połowa XIV w. Najstarszy zachowany rękopis pierwszej polskiej kroniki.
Kronika Wincentego Kadłubka Wincenty Kadłubek 1430–1440 Manuskrypt kroniki z komentarzami Jana z Dąbrówki
Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jan Długosz 1573–1576 Odpis dzieła wykonany na zamówienie Jana Krzysztoporskiego.
Sakramentarz tyniecki około 1060–1070 Luksusowy rękopis liturgiczny, ozdobiony iluminacjami.
Kodeks supraski początek XI w. Wpisany na Listę Pamięci Świata UNESCO jeden z najstarszych zabytków piśmiennictwa cyrylickiego oraz języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.
Psałterz floriański przełom XIV i XV w. Najstarszy zachowany w całości zabytek języka polskiego.
Ewangeliarz Anastazji XII w. Pergaminowy rękopis z oryginalną, bogato zdobioną oprawą.
Kazania świętokrzyskie 1. poł. XIV w. Najstarszy zabytek literackiej polszczyzny, zawierający kazania kościelne.
Bogurodzica 1456 Najstarsza ze znanych pieśni religijnych w języku polskim, pełniąca rolę pierwszego hymnu państwowego.
Siedem grzechów śmiertelnych XV w. Krótki tekst w języku polskim, wymieniający grzechy śmiertelne.
Żołtarz Jezusow Władysław z Gielniowa przełom XV i XVI w. Zbiór popularnych tekstów i pieśni w języku polskim.
Rozmyślanie przemyskie początek XVI w. Ułożony po polsku w XV wieku zbiór tekstów apokryficznych opisujący życie Jezusa, Marii i Józefa.
Żywot Pana Jezu Krysta Baltazar Opec 1522 Najstarsza zachowana w całości książka drukowana w języku polskim.
List miłosny z 1444 r. 1444 List miłosny z 1444 r., przykład średniowiecznej osobistej korespondencji w języku polskim.
Starożytności żydowskie Józef Flawiusz 1466 Rękopis zamówiony przez opata tynieckiego, spisany i iluminowany w Krakowie, zawierający dzieła Józefa Flawiusza.
Graduał opata Mścisława około 1390 Średniowieczna iluminowana księga liturgiczna z opactwa benedyktynów w Tyńcu, zawierająca pieśni liturgiczne.
Antyfonarz opata Mścisława około 1395–1400 Iluminowany rękopis łaciński zawierający antyfony, spisany w klasztornym skryptorium w Tyńcu, zredagowany przez opata Mścisława.
Graduał Skawinki połowa XV w. Bogato iluminowany graduał, spisany z inicjatywy opata Macieja ze Skawiny, zwanego Skawinką, w opactwie benedyktynów w Tyńcu.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN , 1994, s. 599. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 8.
  3. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 8–9.
  4. ↑ a b c d e f Mossakowski 1972 ↓, s. 9.
  5. ↑ a b c Mossakowski 1972 ↓, s. 10.
  6. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 10, 31.
  7. ↑ a b Mossakowski 1972 ↓, s. 31.
  8. ↑ a b Mossakowski 1972 ↓, s. 14.
  9. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 16.
  10. ↑ a b c d e f g h i Historia pałacu. Biblioteka Narodowa. [dostęp 2023-01-20].
  11. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 21.
  12. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 35–36.
  13. ↑ a b c d Mossakowski 1972 ↓, s. 37.
  14. ↑ a b c d e Mossakowski 1972 ↓, s. 40.
  15. ↑ Przyszychowska 2007 ↓, s. 3.
  16. ↑ Bystroń 1977 ↓, s. 111.
  17. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 41.
  18. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 41–42.
  19. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 43–44.
  20. ↑ a b Mossakowski 1972 ↓, s. 44.
  21. ↑ a b Mossakowski 1972 ↓, s. 45.
  22. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 52.
  23. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 53.
  24. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 54.
  25. ↑ a b Mossakowski 1972 ↓, s. 58.
  26. ↑ a b Mossakowski 1972 ↓, s. 60.
  27. ↑ Przyszychowska 2007 ↓, s. 9.
  28. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 61.
  29. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 61–62.
  30. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 62.
  31. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 62–63.
  32. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 63, 65.
  33. ↑ Mossakowski 1972 ↓, s. 66.
  34. ↑ Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Zespół Prasowy Sądu Najwyższego, 2014, s. 48, 55.
  35. ↑ a b Mossakowski 1972 ↓, s. 67.
  36. ↑ a b Mossakowski 1972 ↓, s. 70.
  37. ↑ Szymon Datner, Kazimierz Leszczyński (red.): Zbrodnie okupanta w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku (w dokumentach). Warszawa: wydawnictwo MON, 1962.
  38. ↑ Małcużyński i Wojnacki 1950 ↓, s. 76.
  39. ↑ Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
  40. ↑ Procyk 2002 ↓, s. 171.
  41. ↑ Procyk 2002 ↓, s. 171–172.
  42. ↑ "Urna" pamięci spopielonych książek Warszawy
  43. ↑ Skarbiec piśmiennictwa Rzeczypospolitej – rewitalizacja i aranżacja wnętrz Pałacu Rzeczypospolitej [online], Biblioteka Narodowa [dostęp 2021-11-26] (pol.).
  44. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Pałac Krasińskich (karta ewidencyjna zabytku). Zabytek.pl. [dostęp 2023-10-25].
  45. ↑ Pałac Rzeczypospolitej 2024 ↓, s. 9.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977.
  • Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950.
  • Stanisław Mossakowski: Pałac Krasińskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
  • Pałac Rzeczypospolitej. Trzy razy otwierana. Najcenniejsze zbiory Biblioteki Narodowej w Pałacu Rzeczypospolitej. Tomasz Makowski (oprac.), Patryk Sapała (współprac.). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2024.
  • Wiesław Procyk. Pałac Krasińskich w Warszawie stan zachowania i problemy ratowania dekoracji rzeźbiarskiej. „Ochrona Zabytków”. 55/2 (217), s. 170–185, 2002. 
  • Marta Przyszychowska: Pałac Rzeczypospolitej w Warszawie : perła architektury. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2007. ISBN 978-83-7009-527-7.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pałac_Krasińskich_w_Warszawie&oldid=73786720”