Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie

Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach, fragment trasy turystycznej w obrębie Podziemi Tarnogórsko-Bytomskich, fot. 2012 r.
Państwo	Polska
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, IV
Numer ref.	1539
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2017; na 41. sesji
	Położenie na mapie Tarnowskich Gór Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie
	Położenie na mapie Polski Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie
	Położenie na mapie województwa śląskiego Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie
	Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie
	50°25′18,5″N 18°51′03,1″E/50,421806 18,850861
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie – jeden z największych w Polsce i Europie systemów podziemnych wyrobisk, będący pozostałością po wielowiekowej eksploatacji kruszców srebronośnych w kopalni Fryderyk w obrębie Garbu Tarnogórskiego.

Podziemia dawnej kopalni kruszcu obejmujące układ sztolni, chodników, wyrobisk i szybów pod Tarnowskimi Górami i okolicami, które wraz z zachowanymi urządzeniami technicznymi dokumentują działalność górnictwa kruszcowego od ok. XV wieku, wpisany został 26 kwietnia 1955 roku do rejestru zabytków województwa stalinogrodzkiego (nr rej. A/442/55), a ponownie 28 maja 1966 roku do rejestru zabytków województwa katowickiego (nr rej. A608/66)^[1].

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 r. Tarnowskie Góry — podziemia zabytkowej Kopalni Rud Srebronośnych oraz Sztolni Czarnego Pstręga wpisane zostały na listę pomników historii^[2].

Historia

Pierwsze wzmianki o wydobyciu kruszców na ziemi tarnogórskiej pochodzą z bulli Innocentego II z 1136 roku, a dokumenty z 1247 roku dokładnie wskazują na wydobycie galeny w okolicach Rept, co czyniło ziemię tarnogórską jednym z najstarszych ośrodków górniczych w Europie. W tamtym okresie eksploatacja prowadzona była małymi szybami o przekroju kwadratowym bądź też okrągłym, których średnica nie przekraczała jednego metra. Ze względu na zawodnienie obszaru prace prowadzono głównie na wzniesieniach, stąd liczne pozostałości średniowiecznej eksploatacji można spotkać na okolicznych wzniesieniach i pagórkach, np. na Suchej Górze oraz Srebrnej Górze^[3].

Na przełomie XV i XVI w. nastąpił pierwszy zastój górnictwa tarnogórskiego. Miał on związek prawdopodobnie z wyczerpaniem się płytko położonych złóż. W połowie XVI w. ze względu na przypadkowe odkrycie wychodni galeny ponownie doszło do ożywienia wydobycia, był to okres największego rozkwitu górnictwa, jak i samego miasta Tarnowskie Góry. Największe natężenie prac miało miejsce w latach 1556–1559, kiedy to rocznie mogło powstać nawet 2500 nowych szybów. Średnia produkcja ołowiu z rud tarnogórskich wynosiła około 600-800 ton rocznie, a w okresie największej prosperity sięgnęła 3000 ton. Rudy te byłe bogate w srebro (zawartość procentowa tego pierwiastka sięgała 0,1–3%), notowane były także przypadki znajdowania samorodków srebra^[4].

Otoczenie przyrodnicze i kulturowe

Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie powstały w wyniku eksploatacji górniczej trwającej od XII do XX w. Powstałe w ten sposób sztolnie oraz szyby, chodniki, komory i wybierki, których długość wynosi ponad 300 km, stały się największym na Górnym Śląsku stanowiskiem zimowania nietoperzy. Występowanie w podziemiach gatunków nietoperzy ujętych w załączniku II dyrektywy siedliskowej stało się powodem objęcia tego terenu ochroną jako ostoja Natura 2000 Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie (kod PLH240003^[5]) obejmujący powierzchnię 3490,8 ha^[6]. Przyrodnicy oznaczyli na tym terenie 10 gatunków nietoperzy, m.in. nocka dużego i nocka Bechsteina. W południowej części nieczynnego wyrobiska Blachówka, w ścianie eksploatacyjnej znajdują się otwory wlotowe, którymi nietoperze przemieszczają się z podziemi na zewnątrz. Pełnią one również funkcję otworów wentylacyjnych dla systemu podziemnych korytarzy^[7]^[8].

Obiekt UNESCO

Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie były jednym z obiektów zgłoszonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Wpisu na listę dokonano podczas 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Krakowie 9 lipca 2017^[9].

Zobacz też

Przypisy

↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego. Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 2022-12-02. [dostęp 2022-12-29]. (pol.).
↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1062).
↑ JanJ. Kwak JanJ., Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Życie gospodarczo-społeczne – górnictwo, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 81–82, ISBN 83-911508-3-6 .
↑ JanJ. Kwak JanJ., Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Życie gospodarczo-społeczne – górnictwo, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 84–83, ISBN 83-911508-3-6 .
↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody – Obszar Natura 2000 „Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie”. gdos.gov.pl. [dostęp 2018-08-22]. (pol.).
↑ Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000: PLH240003. [dostęp 2010-10-13].
↑ Tomasz Kudłacz. Podziemne królestwo przyrody. „Dzikie Życie”, wrzesień 2004. [dostęp 2010-10-13].
↑ unesco.tarnowskiegory.pl – Obiekty. Atrybuty nominowanego dobra. Urząd Miejski w Tarnowskich Górach. [dostęp 2018-08-06]. (pol.).
↑ Anna Malinowska: Mamy to! Tarnowskie Góry trafiły na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. [w:] gazeta.pl [on-line]. Agora, 2017-07-09. [dostęp 2017-07-09]. (pol.).

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[3] Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego. Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 2022-12-02. [dostęp 2022-12-29]. (pol.).

[tarnowskie_góry-4] Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1062).

[HTG81-82-5] JanJ. Kwak JanJ., Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Życie gospodarczo-społeczne – górnictwo, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 81–82, ISBN 83-911508-3-6 .

[HTG84-83-6] JanJ. Kwak JanJ., Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Życie gospodarczo-społeczne – górnictwo, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 84–83, ISBN 83-911508-3-6 .

[crfop-7] Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody – Obszar Natura 2000 „Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie”. gdos.gov.pl. [dostęp 2018-08-22]. (pol.).

[Europejska_Sieć_Ekologiczna-8] Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000: PLH240003. [dostęp 2010-10-13].

[Kudłacz2004-s-9] Tomasz Kudłacz. Podziemne królestwo przyrody. „Dzikie Życie”, wrzesień 2004. [dostęp 2010-10-13].

[unescoTG-10] unesco.tarnowskiegory.pl – Obiekty. Atrybuty nominowanego dobra. Urząd Miejski w Tarnowskich Górach. [dostęp 2018-08-06]. (pol.).

[Malinowska2017-11] Anna Malinowska: Mamy to! Tarnowskie Góry trafiły na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. [w:] gazeta.pl [on-line]. Agora, 2017-07-09. [dostęp 2017-07-09]. (pol.).

[12] ty objęte wpisem pod nazwą Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[A]

UNESCO^[A]	Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie (Sztolnia Czarnego Pstrąga, Zabytkowa Kopalnia Srebra) Park Kunszt Park Miejski Hałda popłuczkowa
Zamki i pałace	Zamek w Starych Tarnowicach Zamek w Tarnowskich Górach Pałac na Karłuszowcu Pałac w Rybnej
Obiekty sakralne	Kościół św. Marcina (stary) Kościół św. Piotra i Pawła Kościół św. Anny Kościół Zbawiciela Kościół św. Mikołaja Kościół Przemienienia Pańskiego Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Kamila Kościół NSPJ i MB Fatimskiej Kościół św. Marcina (nowy) Kaplica w Bobrownikach Śląskich Kaplica Matki Boskiej Bolesnej w Strzybnicy
Pozostałe budynki	Dom Sedlaczka Dom Wieprzowskiego Ratusz Dom Cochlera Rynek 13 Dom Padiery Rynek 14 Rynek 15 Rynek 16 Kamienice podcieniowe (Rynek 17 (I), Rynek 17 (II), Rynek 18, Gliwicka 1, Gliwicka 3, Gliwicka 5) Dom Gwarka Dom Florczaka Dom Petrascha Rynek 8-9 Rynek 10-10a Dworek Goethego Górnicza 23 Krakowska 12 Krakowska 16 Lazaret górniczy Budynek Poczty Bondkowskiego 1 Dworzec Kolejowy Gmach Sądu Rejonowego Budynek Urzędu Miejskiego Budynek SP nr 3
Zabytkowe parki	Park w Reptach Park Redena Park Miejski Park Kunszt
Inne obiekty	Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach Cmentarz żydowski Dzwonnica Gwarków Skansen Maszyn Parowych Park Kulturowy „Hałda Popłuczkowa” Źródło Młodości
Obiekty nieistniejące	Huta Fryderyk Pałac w Reptach Stara synagoga Synagoga Cmentarz ewangelicki Dom Szymkowica Rynek 11

źródła, cieki i zbiorniki wodne	Źródło Młodości Paulsborn Drama Stoła Pniowiec Graniczna Woda Głęboki Dół
obszary chronione	Rezerwat Segiet Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Park w Reptach i dolina rzeki Dramy”
parki	Park Redena Park w Reptach Park Kunszt Park Miejski Park Ojców Kamilianów Park Hutnika Doły Piekarskie Park Piny