Kamienica przy Rynku 14 w Tarnowskich Górach

Kamienica przy Rynku 14

nr rej. A/17/99 z 25 maja 1999
Kamienica w 2021 roku
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	Rynek 18
Typ budynku	kamienica
Styl architektoniczny	eklektyzm z elementami neobaroku
Architekt	Emanuel Dziuba
Inwestor	Vorschuss-Verein zu Tarnowitz
Ukończenie budowy	1908
Pierwszy właściciel	Vorschuss-Verein zu Tarnowitz
Kolejni właściciele	Spis kolejnych właścicieli w 1925: Bankverein Towarzystwo Akcyjne w 1929: Bankverein, Bank Spółdzielczy Sp. z o.o. w 1939: Bank Stowarzyszeń 1974–1974: Narodowy Bank Polski 1956–ok. 2019: PKO BP
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Kamienica przy Rynku 14
Położenie na mapie Polski Kamienica przy Rynku 14
Położenie na mapie województwa śląskiego Kamienica przy Rynku 14
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Kamienica przy Rynku 14
50°26′41,5″N 18°51′17,7″E

Kamienica przy Rynku 14 w Tarnowskich Górach – zabytkowa, trójkondygnacyjna kamienica, znajdująca się na rogu Rynku i ulicy Opolskiej w Tarnowskich Górach, wybudowana w 1908 roku w stylu eklektycznym. W 1999 roku została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Historia

Budynek dawnego ratusza w miejscu obecnej kamienicy, ok. 1900 r.

Budynek Vorschuss-Verein w Tarnowskich Górach ok. 1915 roku

Budynek znajdujący się w północno-zachodnim narożu tarnogórskiego rynku został wzniesiony w 1908 roku z inicjatywy Towarzystwa Zaliczkowego w Tarnowskich Górach (niem. Vorschuss-Verein zu Tarnowitz) i według projektu mistrza murarskiego Emanuela Dziuby. Wybudowano go w miejscu tzw. Domu Szymkowica – XVI-wiecznej trzykondygnacyjnej kamienicy z dziesięcioma pomieszczeniami, własną studnią i stajnią , formą zbliżonej do Domu Sedlaczka, w której przez prawie 300 lat (od 1608 do 1898 roku), mieścił się ratusz. Nowa kamienica nie stanęła dokładnie w miejscu starej; w celu poszerzenia początkowego odcinka ulicy Opolskiej (wówczas Lublinitzerstraße) działkę pod nr. 14 zwężono o 4 m, udostępniając jednocześnie kosztem płyty rynku pas o szerokości 4 m, dzięki czemu nowy budynek mógł stanąć w jednej linii zabudowy z pozostałymi domami tworzącymi zachodnią pierzeję rynku.

Bank zajął parter nowego budynku, natomiast na piętrach znajdowały się lokale mieszkalne, w tym mieszkanie Josepha Struziny, dyrektora Vorschuss-Verein. W kolejnych dziesięcioleciach w kamienicy wciąż prowadzona była działalność finansowa, choć mieszczące się w niej instytucje nosiły różne nazwy. W latach 1956–1974 parter oraz pierwsze piętro zajmował oddział Narodowego Banku Polskiego, zaś drugie piętro i poddasze pełniły funkcje mieszkalne. Od 1974 roku do końca drugiego dziesięciolecia XXI wieku właścicielem oraz użytkownikiem całości budynku był PKO BP.

W latach 1995–1997 Biuro Usług Architektonicznych „Kwadrat” z Chorzowa przeprowadziło remont budynku, podczas którego odrestaurowano elewacje, przebudowano wnętrza oraz wymieniono oryginalną drewnianą stolarkę okienną na plastikową. 25 maja 1999 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków .

W latach 2019–2021 miał miejsce kolejny remont budynku. W jego wyniku kamienicę zaadaptowano na cele biurowe, a na parterze i pierwszym piętrze otwarto restaurację Skarbiec oraz pizzerię Tesoro. Projekt na zlecenie firm Carbonex i Karbon 2 wykonała Pracownia Projektowa Koziarski.

Architektura

Fasada północna od strony ul. Opolskiej (2013)

Kamienica przy Rynku 14 jest budynkiem murowanym z cegły, narożnym, wzniesionym na rzucie zbliżonym do litery „L” z zaokrąglonym narożnikiem północno-wschodnim. Ma trzy kondygnacje, poddasze użytkowe i jest podpiwniczona. Dach budynku jest dwuspadowy ze stromą połacią nad częścią północną i wschodnią, a łagodną, pulpitową od strony dziedzińca; kryty dachówką karpiówką, z kutą żelazną balustradą na kalenicy. Kamienica reprezentuje styl eklektyczny z dominującymi elementami neobaroku.

Elewacje budynku są asymetryczne i ozdobione na całej powierzchni pseudoboniowaniem. Jest ono głębsze na poziomie parteru, co tworzy optycznie efekt cokołu. Partia parteru oddzielona jest od partii pięter gzymsem kordonowym. Elewacje wieńczy silnie profilowany gzyms koronujący, przerwany na szerokości ryzalitu elewacji frontowej.

Elewacja frontowa (wschodnia), skierowana na Rynek, jest trójosiowa. W jej lewej części znajduje się płytki ryzalit zwieńczony szczytem o falistym wykroju z kartuszem z literami „VV” (od Vorschuss-Verein), ujętym liściastym festonem. Otwór okienny na parterze zamknięty jest odcinkowo. Otwory okienne wyższych kondygnacji są prostokątne, z wyjątkiem dwóch lewych skrajnych osi drugiego piętra, gdzie zamknięte są odcinkowo. Okna pierwszego piętra ozdobione są dodatkowo frontonami z wygiętych gzymsów. Okno w szczycie jest prostokątne, podzielone słupkiem i ozdobione medalionami.

Elewacja boczna od strony ulicy Opolskiej (północna) jest ośmioosiowa. W jej części centralnej znajduje się czteroosiowy ryzalit kryty odrębnym czterospadowym daszkiem, zakończony falistym szczytem ze spływami. Na parterze otwory okienne w dwóch lewych skrajnych osiach zamknięte są łukiem, a pozostałe półkoliście. Otwory okienne wyższych kondygnacji są prostokątne, z wyjątkiem okien na drugim piętrze w ryzalicie, które zamknięte są odcinkowo, i ujęte w obramowania tynkowe. Otwory okienne pierwszego piętra, podobnie jak w elewacji frontowej, ozdobione są naczółkami. W szczycie znajdują się dwa prostokątne okna ujęte pilastrami, które doświetlają poddasze użytkowe.

W narożniku północno-wschodnim wyróżnia się trójkondygnacyjny wykusz w formie wieżyczki krytej dwukondygnacyjnym hełmem sięgającym ponad kalenicę pozostałej części dachu. Górna część dachu wieżyczki ma formę cebulastą i kryta jest miedzianą blachą. Okna wykusza są wąskie, prostokątne, na pierwszym piętrze ozdobione dwuramiennymi frontonami.

Elewacje tylne są asymetryczne i pozbawione dekoracji.

Wnętrza kamienicy mają układ jednotraktowy na osi wschód–zachód z korytarzem i niepełnym traktem od strony południowej. W zachodniej części budynku znajduje się główna klatka schodowa, łącząca wszystkie kondygnacje. Schody są dwubiegowe, z ażurowymi, metalowymi podstopniami, stopniami z okładziną drewnianą oraz metalową balustradą. Druga klatka schodowa, łącząca parter i pierwsze piętro zabiegowymi, żelbetowymi schodami o granitowej okładzinie, zlokalizowana jest we wschodniej części kamienicy. Piwnice nakryte są stropami Kleina i betonowymi stropami płaskimi, a wyższe kondygnacje żelbetowymi stropami płaskimi.

Bibliografia

• Arkadiusz Kuzio-Podrucki. Trzeci Ratusz. „Montes Tarnovicensis”. nr 11, 2003-04-20. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [zarchiwizowane z adresu 2006-06-22]. (pol.). 
• Anna Kwiecień: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. karta biała – Bank Stowarzyszeń, ob. PKO. [w:] zabytek.pl [on-line]. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 1998-11. [dostęp 2023-12-30]. (pol.).
• Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.Sprawdź autora:15.
• Przemysław Nadolski: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Miasto i jego zabudowa. W: praca zbiorowa pod red. Jana Drabiny: Historia Tarnowskich Gór. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.Sprawdź autora:1.
• Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 27 listopada 2023 r.). Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 2023-11-27. [dostęp 2023-12-30]. (pol.).
• Marek Wojcik: Tarnogórski rynek. Dzieje domów i mieszkańców od XVII wieku do początków XX wieku. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2017. ISBN 978-83-939816-1-8.