Grochów (Warszawa)

Grochów w podziale Pragi Południe

Kościół na pl. Szembeka

Wieżowiec Blue Point na Grochowie

Centrum Promocji Kultury

Wojskowy Instytut Medyczny, ul. Szaserów 128

Uniwersam Grochów

Szkoła Podstawowa nr 141

Kościół na Kobielskiej

Grochów – część Warszawy położona na prawym brzegu Wisły. Urzędowo (oraz w rejestrze TERYT) ma status "części miasta", równocześnie ma status osiedla rozumianego jako jednostka pomocnicza niższego rzędu z własnym samorządem pod względem administracyjnym stanowiącego część Pragi Południe.

Historia

Należał do tzw. dóbr skaryszewskich nadanych w r. 1347 przez książąt mazowieckich kapitule płockiej. Jako Grochowo wymieniony w r. 1570 wraz z wsiami Kawęczyno (Kawęczyn), Kamion (Kamionek) i Gocław, należącymi do tejże kapituły i leżącymi w archidiakonacie pułtuskim. Wraz z okolicznymi miejscowościami ucierpiał podczas potopu szwedzkiego. Król Stanisław August Poniatowski postanowił uporządkować tereny na prawym brzegu Wisły i zaproponował kapitule płockiej zamianę dóbr skaryszewskich na inne. Została ona zatwierdzona przez sejm w 1766.

W 1780 Stanisław August Poniatowski wszedł w formalne posiadanie dóbr i odstąpił je swemu bratankowi, podskarbiemu wielkiemu litewskiemu księciu Stanisławowi Poniatowskiemu, który jeszcze w tym roku założył kolonię Grochów, podzielił ją na osiem części i nadał różnym osobom. Na części te Grochów był podzielony jeszcze na początku XX w., co widać i dziś w księgach hipotecznych, przy podawaniu poprzedniej nomenklatury:

Grochów I nadano przywilejem z dn. 30 grudnia 1784 r. kasztelanowi chełmińskiemu Janowi Dziewanowskiemu. W r. 1819 nabył go hr. Bruno Kiciński znany wydawca i tłumacz. Później przechodzi na własność Karola Osterloffa.

Grochów II nadano przywilejem z dn. 6 stycznia 1790 r. Janowi Millerowi administratorowi dóbr ks. Stanisława Poniatowskiego. W 1880 r. należał do Władysława Hermana.

Grochów III nadano przywilejem z dn. 12 stycznia 1785 r. księdzu Wichertowi kustoszowi inflanckiemu. W r. 1880 należał wraz z poprzednią częścią dóbr do Władysława Hermana, zaś pałacyk wraz z ogrodem przeszedł w posiadanie Mathiasa Bersohna. W okresie międzywojennym dwór należał do Karola Myślińskiego.

Grochów IV nadano przywilejem z dn. 20 września 1784 r. kapitanowi Boguckiemu z korpusu pontonierów. W r. 1800 w posiadaniu Bertholdiego.

Grochów V nosił nazwę Zapowiednia i stanowił część dóbr Kawęczyn. Nadano go przywilejem z dn. 7 stycznia 1784 r. Franciszkowi Samsonowiczowi obywatelowi miasta Pragi. W r. 1840 w posiadaniu Jana Emanuela Brühla.

Grochów VI nadano przywilejem z dn. 23 kwietnia 1784 r. Piotrowi Sumińskiemu kasztelanowi brzesko-kujawskiemu. W r. 1880 wraz z częścią V w rękach Brühlów. Grunta te podzielono na cząstki, które następnie przekazano w dzierżawę m.in. Janowi Hochowi i Stenzlowi (Stenclowi). Powstały tu mydlarnie i inne fabryki. W r. 1880 powstała tu fabryka zapałek Teofila Bieńkowskiego.

Grochów VII (późniejszy Witolin) nadano przywilejem z dn. 1 lipca 1789 Feliksowi Szamborskiemu. W r. 1880 w posiadaniu Łempickiego.

Grochów VIII nadano przywilejem z dn. 1 lipca 1789 Grzegorzowi Szamborskiemu. W r. 1880 w posiadaniu Baliszewskiego. Na gruntach tej osady znajdował się lasek, pamiętający bitwę stoczoną na gruntach Grochowa w czasie powstania listopadowego w 1831 r., którego relikty zachowały się pomiędzy ulicą Dobrowoja i aleją Waszyngtona.

Posiadacze oddzielnych części Grochowa uzyskali je na własność zupełną na mocy carskiego dekretu z dn. 24 czerwca 1870.

W latach 1822-1823 po wybudowaniu szosy brzeskiej w rejonie dzisiejszej ulicy Grochowskiej zaczęli osiedlać się tkacze i przędzalnicy korzystający z surowca (len, konopie siewne, wełna) sprowadzanego ze wschodnich obszarów Królestwa Polskiego i zachodnich prowincji Imperium Rosyjskiego, a miejscowe produkty szybko zyskały dobre opinie.

W 1831 pod ówczesną wsią 25 lutego miała miejsce największa podczas powstania listopadowego bitwa o Olszynkę Grochowską, w której uczestniczyły wojska polskie dowodzone przez Józefa Chłopickiego oraz wojska rosyjskie pod dowództwem Iwana Dybicza. Toczyły się tu ciężkie walki na przedpolach Warszawy o opanowanie traktu brzeskiego. W tej bitwie odznaczył się 4 pułk piechoty – tzw. "Czwartacy". Mimo wysiłku Rosjanie nie zdobyli warszawskiej Pragi.

Od początku XIX wieku do lat 60. XX wieku na Grochowie działał największy praski targ koni i bydła, w miejscu, gdzie pod koniec XIX wieku wzniesiono gmach Instytutu Weterynaryjnego, a po likwidacji targowiska założono park. W XIX wieku Grochów i okolica słynne były z piwa typu monachijskiego i portera z browaru wybudowanego w latach 50. przez Szweda Karola Osterloffa, który na części gruntów Gocławka i Grochowa rozwinął też produkcję win, wódek, likierów i octu. W XIX wieku dobrą opinią cieszyły się też wyrabiane na Grochowie świece z fabryk Hocha, Stencla i Maetzego, zapałki Bieńkowskiego, skóry z garbarni braci Jeromimów.

W 1916 roku Grochów został przyłączony do Warszawy (powstał okręg o tej nazwie obejmujący prawie cały teren obecnej dzielnicy Praga Południe) i nastąpił szybki przyrost jego mieszkańców: 1921 - ok. 6 000, 1930 - ok. 13 000, 1938 - ok. 43 200. Na terenie dawnych manufaktur powstawały nowoczesne na owe czasy fabryki. M. in. na ul. Terespolskiej mieściły się Państwowe Zakłady Inżynieryjne produkujące samochody i inne pojazdy pod marką PZInż., a na ul. Gocławskiej słynna fabryka sprzętu elektroenergetycznego Kazimierza Szpotańskiego. Przed II wojną światową, dużą rolę na Grochowie odgrywało gospodarstwo ogrodnicze Witolda Zajdla, który pomagał nowo osiadłym mieszkańcom w rozpoczęciu życia na tych ziemiach. W czasie wojny pomagał ludziom z narażeniem własnego życia i życia własnej rodziny. Działał jako społecznik wspierając m.in. księdza Sztukę przy budowie Kościoła Najczystszego Serca Maryi. Inną znaną postacią Grochowa był Teodor Rajchert, którego piekarnia stoi do dziś przy ul. Wiatracznej - w czasie okupacji przechowywał dokumenty cechowe z królewskimi przywilejami z XVI-XVII wieku, a w latach 1942-1943 przekazywał duże ilości chleba bezpłatnie dla organizacji społecznych.

W okresie międzywojennym nazwa Grochów określano obwód starostwa praskiego o powierzchni zbliżonej do dzisiejszej Pragi Południe, która to nazwa określała tylko obszar obejmujący część dzisiejszej Pragi Północ (była wtedy mniejsza) do ulic Waszyngtona i Wiatracznej. Są sugestie by zmienić nazwę dzielnicy Praga Południe na Grochów (równolegle Praga Północ na Praga).

Znaczna rozbudowa Grochowa nastąpiła w 1951, kiedy zaczął się rozbudowywać przemysł. W 1950 przy ul. Mińskiej uruchomiono największą w Polsce drukarnię im. Rewolucji Październikowej - w miejscu Fabryki Samochodów Osobowych i Półciężarowych P.Z. Inż. . Na Grochowie powstały też Polskie Zakłady Optyczne, a przy ul. Terespolskiej w 1949 - na tyłach Instytutu Weterynaryjnego SGGW w Warszawie powstały zakłady odzieżowe "Cora" . W miejscu zakładów amunicyjnych "Pocisk" uruchomiono po II wojnie światowej samochodowe warsztaty remontowe, przekształcone w 1951 w Warszawską Fabrykę Motocykli, przeniesionych później do WSK Świdnik. Okres wojny przetrwała Warszawska Fabryka Sprzętu Spawalniczego "Perun", istniejącą do dziś.

W 1977 przy rondzie Wiatraczna wzniesiono nowoczesny wtedy budynek handlowo-usługowy Uniwersam Grochów, który skupiał pod jednym dachem różne sklepy i placówki usługowe.

Zabytki

Gmach zakładu wychowawczego braci Albertynów (Dom Słowa Bożego), ul. Grochowska 194/196

Park Znicza

Pomnik Józefa Polińskiego w parku jego imienia

Park im. Obwodu Praga Armii Krajowej

Ulica Podskarbińska

• Pomnik Budowy Szosy Brzeskiej, ul. Grochowska – monumentalny obelisk;
• Parafia Najczystszego Serca Maryi w Warszawie;
• dawny Instytut Weterynaryjny SGGW przy ulicy Grochowskiej 272, wybudowany w latach 1899-1900 według projektu rosyjskiego architekta Władimira Pokrowskiego;
• Gmach zakładu wychowawczego braci Albertynów (Dom Słowa Bożego), ul. Grochowska 194/196, budynek wybudowany w latach 1931-1934 dla braci Albertynów według projektu Stefana Szyllera.

Komunikacja

Grochów posiada jedną pętlę tramwajową Wiatraczna i trzy autobusowe (Wiatraczna, Olszynka i Os.Ostrobramska). Kursuje tu kilkadziesiąt linii autobusowych i kilka tramwajowych, planowane jest też metro. Planowana jest obwodnica na trasie rondo Wiatraczna, ulica Wiatraczna, Emilianów (tu nowy przystanek kolejowy na linii otwockiej), Targówek Fabryczny, rondo Żaba.

Przez Grochów przebiegają takie arterie jak Ostrobramska, aleja Stanów Zjednoczonych, Grochowska i aleja Waszyngtona. Sercem komunikacyjnym Grochowa jest rondo Wiatraczna, na którym jest wyżej wymieniona pętla tramwajowa i autobusowa oraz skrzyżowanie trzech arterii.

Przemysł i gospodarka

Najważniejsze przedsiębiorstwa to "Radwar", "Mera-Pnefal", ważny ośrodek przemysłu optycznego – "Polskie Zakłady Optyczne" i "Przemysłowe Centrum Optyki" oraz Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego "PZL-Warszawa II". Ośrodek medialny - siedziba telewizji Polsat. Od niedawna na Grochowie się rozwija rynek biznesu i usług. W ostatnich latach na terenie Grochowa powstało wiele nowoczesnych biurowców.

Zdrowie i edukacja

Na Grochowie istnieją dwa szpitale: jeden MON (Wojskowy Instytut Medyczny) i drugi, cywilny (Szpital Grochowski przy ul. Grenadierów), kilka kościołów, gimnazjów, szkół podstawowych, szkół średnich i jedna szkoła wyższa.

Ludzie związani z Grochowem

• Andrzej Stasiuk - pisarz, poeta, publicysta, eseista, dramaturg.
• Tomasz Arciszewski - poseł na Sejm, premier rządu RP na uchodźstwie
• Antoni Barłowski - aktor teatralny i filmowy
• Mathias Bersohn - kolekcjoner, historyk sztuki, działacz społeczny
• Marek Bieńczyk - pisarz, literaturoznawca
• Helena Boguszewska - pisarka
• Tomasz Chada - raper
• Krystyna Ciechomska - aktorka
• Felicja Czerniaków - dr filozofii, pedagog; żona Adama Czerniakowa
• Barbara Drapińska - aktorka
• Robert Gawliński - muzyk rockowy i wokalista
• Janusz Gombrowicz - brat Witolda Gombrowicza
• Roman Gutek - działacz kulturalny, kinoman
• Jan Janga-Tomaszewski - kompozytor, aktor
• Bruno Kiciński - wydawca, poeta, tłumacz; właściciel Grochowa I
• Jarosław Klejnocki - pisarz, poeta
• Marek Kłuciński - poeta, tłumacz, happener
• Szymon Kobyliński - grafik i rysownik
• Antoni Kolczyński - bokser, mistrz Europy, olimpijczyk
• Zygmunt Kubiak - pisarz, tłumacz, znawca kultury antycznej
• Teodor Niewiadomski - robotnik, działacz konspiracyjny, autor wspomnień
• Antoni Pączek - poseł na Sejm, działacz społeczny, prezydent Lublina
• Marcin Perchuć - aktor filmowy i teatralny
• Eugeniusz Pławski - komandor, pilot wojskowy
• Józef Poliński - kronikarz Grochowa, działacz Towarzystwa Przyjaciół Grochowa
• Kazimierz Pużak - poseł na Sejm, działacz PPS
• Jerzy Radziwiłowicz - aktor
• Stanisław Siedlecki - senator, polityk, działacz społeczny
• Jerzy Skowronek - historyk, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych
• Edward Stachura - poeta
• Krzysztof Ukleja - prałat, proboszcz Parafii Najczystszego Serca Maryi
• Joanna Walter (Walterówna) - aktorka, tłumacz literatury pięknej
• Andrzej Wierzbicki - działacz gospodarczy, minister przemysłu i handlu
• Jan Zachwatowicz - architekt, historyk architektury
• Robert Żłobikowski - społecznik, magister farmacji, właściciel Apteki przy Pl.Szembeka, fotograf
• Lesław Żurek - aktor filmowy
• Maria Ewa Letki - bajkopisarka
• Małgorzata Rejmer - pisarka

Bibliografia

• Józef Poliński - "Grochów przedmurze Warszawy. W dawniejszej i niedawnej przeszłości", Warszawa 1938, nakładem Towarzystwa Przyjaciół Grochowa
• Jerzy Kasprzycki - "Korzenie Miasta. Warszawskie pożegnania. Tom III Praga", Warszawa 2004, Wydawnictwo Veda
• Jerzy Kasprzycki: Warszawa-Praga. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980.brak strony w książce
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, praca zbiorowa, Warszawa 1880

Linki zewnętrzne

• Kalendarium dzielnicy Praga Południe (str. 35 i in.) – fakty m.in. z historii Grochowa