Język osmański

Język osmańsko-turecki (czasem także używa się określenia: język osmański, tur. Osmanlıca lub Osmanlı Türkçesi, nazwa wł. لسان عثمانی‎, lisân-ı Osmânî) - oficjalny język imperium osmańskiego, wywodzący się z grupy języków tureckich. Zapisywany był alfabetem arabskim.

Język osmańsko-turecki powstał w wyniku długiej, obejmującej kilka stuleci, koegzystencji trzech głównych języków, używanych przez elity rządzące państwem tureckim. Na język turecki, jako ojczysty język większości mieszkańców państwa, nawarstwiały się silne wpływy język perskiego, głównego języka kultury i literatury narodów Bliskiego Wschodu, oraz język arabski, język religii. Ponieważ wykształcone elity państwa tureckiego znały biegle wszystkie trzy języki, doszło do powstania swoistej ich mieszanki: o ile główna struktura języka, obejmująca fonetykę i morfologię pozostawała turecka, o tyle np. słownictwo, ale także składnia - i w o wiele mniejszym stopniu również morfologia (np. sufiksy słowotwórcze), bardzo silnie uległy wpływom perskim i arabskim. Jednocześnie sam język osmańsko-turecki wywarł przez stulecia osmańskiego panowania na Bałkanach przemożny wpływ na języki tego regionu (jednym z najbardziej znanych badaczy tych zagadnień jest Stanisław Stachowski), przy czym wpływ ten obejmował nie tylko leksykę, ale także morfologię i składnię.

Pośród źródeł do historii języka osmańsko-tureckiego jest odrębna grupa tzw. "źródeł transkrybowanych", tzn. napisanych alfabetami innymi niż arabski (nazwa tej grupy źródeł jest co prawda nieprecyzyjna, ale powszechnie się w świecie przyjęła). Zasługą polskiego turkologa Tadeusza Kowalskiego, którego ideę kontynuuje Stanisław Stachowski, jest wykazanie znaczenia tych źródeł dla badań językoznawczych (zapis plene wokalizmu; dokładna datacja; uwzględnianie dialektów i słownictwa "nieszlachetnego", tj. niepoświadczonego w utworach wysokiej poezji dworskiej, np. nazwy narzędzi rzemieślniczych, towarów handlowych itp.).

Aż do XIX stulecia język osmański był mową najwyższych warstw społeczeństwa Imperium Osmańskiego, niezrozumiałym dla zwykłych poddanych. Pierwsze próby zreformowania niezrozumiałego dla niższych warstw języka podejmowano już w XIX wieku, choć dynamiczną akcję oczyszczania języka tureckiego z obcych wpływów podjęto dopiero w latach dwudziestych XX w., po upadku Wysokiej Porty.

Zewnętrznym wyrazem modernizowania się języka tureckiego było wprowadzenie alfabetu łacińskiego. Z języka przez następne lata usuwano naleciałości perskie i arabskie. Przywracano do życia stare zapomniane słowa. Dzisiejszy turecki różni się w tak znacznym stopniu od mowy Osmanów, że dla współczesnego Turka język osmański jest językiem obcym.