Baranowicze: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Robot dodał hr:Baranaviči |
→Zabytki: drobne merytoryczne |
||
Linia 82: | Linia 82: | ||
== Zabytki == |
== Zabytki == |
||
* Kościół katolicki p.w. Podwyższenia Krzyża – zbudowany w 1924 roku, nieprzerwanie czynny w okresie sowieckim, zachowany do dnia dzisiejszego. W czasach II Rzeczypospolitej i ZSRR stanowił główny ośrodek baranowickich Polaków<ref name=koprowski/>. |
* Kościół katolicki p.w. Podwyższenia Krzyża – zbudowany w 1924 roku, nieprzerwanie czynny w okresie sowieckim, zachowany do dnia dzisiejszego. W czasach II Rzeczypospolitej i ZSRR stanowił główny ośrodek baranowickich Polaków<ref name=koprowski/>. |
||
* Domy Kolonii urzędniczej z około 1925 roku, proj. arch. [[Teodor Bursze]] |
|||
== Transport == |
== Transport == |
Wersja z 11:56, 15 paź 2012
Szablon:Miasto zagranica infobox
Baranowicze[1] (biał. Баранавічы) – miasto na Białorusi, w obwodzie brzeskim, siedziba rejonu baranowickiego, do 1945[2] w Polsce, w województwie nowogródzkim, siedziba powiatu baranowickiego.
Baranowicze są ośrodkiem przemysłu metalowego i włókiennictwa.[potrzebny przypis]
Geografia
Baranowicze mają powierzchnię 50,22 km², w tym 3,18 km² stanowią lasy, 0,12 km² – bagna, a 0,40 km² – obiekty wodne[3].
Historia
Do 1914 roku
Wieś Baranowicze po raz pierwszy wzmiankowano w 1706 jako prywatną własność rodziny Rozwadowskich. W 1870 przez miejscowość przeprowadzono linie kolejowe Brześć nad Bugiem–Moskwa i Równe–Wilno, co doprowadziło do gospodarczego ożywienia wioski. W 1897 Baranowicze (jidysz באראנאוויטש, Baranowicz) liczyły 4 tysiące mieszkańców (w tym 50% Żydów).
Między I i II wojną światową
W czerwcu 1916 pod Baranowiczami stoczona została jedna z najkrwawszych bitew I wojny światowej, w której zginęło prawie 100 000 żołnierzy.
18 marca 1919 polski oddział kawalerii pod dowództwem mjr. Władysława Dąbrowskiego dokonał rajdu i przejściowo odbił Baranowicze z rąk bolszewików. Polacy zdobyli duże zapasy broni, amunicji i materiału wojennego oraz wzięli wielu bolszewickich jeńców, po czym wycofali się[4]. 18 kwietnia 1919 siły polskie ponownie zaatakowały Baranowicze, tym razem z zamiarem trwałego opanowania miasta. Zgrupowanie płk. Aleksandra Boruszczaka przez całą noc prowadziło walki o miasto z bolszewikami, w tym przy użyciu bagnetów. Wreszcie wczesnym świtem 19 kwietnia dokonano szturmu i do godziny 7:00 całkowicie oczyszczono miasto z nieprzyjaciela[5].
W 1919 Baranowiczom nadano prawa miejskie. W okresie międzywojennym były ważnym ośrodkiem gospodarczym II Rzeczypospolitej, największym miastem województwa nowogródzkiego, siedzibą Garnizonu Baranowicze i oddziału Korpusu Ochrony Pogranicza. W 1924 roku w mieście zbudowany został drewniany kościół katolicki p.w. Podwyższenia Krzyża. W okresie międzywojennym w Baranowiczach istniał też, drugi po warszawskim, Grób Nieznanego Żołnierza[6]. W 1926 do lokalnej cerkwi przeniesiono elementy wyposażenia rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie. W 1938 roku otwarto tam lokalną rozgłośnię Polskiego Radia, Polskie Radio Baranowicze[6].
W Baranowiczach stacjonowała Nowogródzka Brygada Kawalerii, którą od 1937 roku dowodził gen. Władysław Anders[6].
15 września 1939 miasto i radiostacja zostały zbombardowane przez Luftwaffe[7].
Obrona Baranowicz 17 września 1939 roku
17 września 1939 roku, w dniu napaści ZSRR na Polskę, na teren powiatu baranowickiego wkroczyła Armia Czerwona. W tym samym czasie na terenie powiatu rozpoczęły się mordy i grabieże. Ich ofiarami padali zamożniejsi mieszkańcy, urzędnicy, policjanci i żołnierze Wojska Polskiego (zazwyczaj Polacy), sprawcami natomiast były zbrojne grupy skomunizowanych chłopów i kryminalistów, działające z inspiracji ZSRR (zazwyczaj Białorusini i Żydzi)[8].
Na wieść o sowieckiej napaści, 17 września 1939 roku we wczesnych godzinach rannych, kierownik baranowickiego magistratu Jan Węgrzyn podjął decyzję o utworzeniu milicji (tzn. Straży Obywatelskiej), w celu obrony miasta oraz zapobieżenia rozprzestrzeniania się anarchii i bezprawia z terenów wiejskich. Składała się ona ze 186 Polaków, których Jan Węgrzyn znał osobiście. Zostali oni wyposażeni w niebieskie opaski i karabiny. Tymczasem z terenu powiatu do Baranowicz zaczęły napływać tłumy białoruskich chłopów, a pod budynkiem magistratu zgromadził się tłum wznoszący antypaństwowe okrzyki. Około godziny 10. do budynku wtargnęła grupa robotników – członków Polskiej Partii Socjalistycznej, której przewodził mężczyzna o nazwisku Machaj. Grupa zażądała likwidacji milicji z niebieskimi opaskami. W wyniku burzliwych negocjacji osiągnięto porozumienie, w myśl którego służba porządkowa miała zostać utrzymana, jednak niebieskie opaski miały został zastąpione czerwonymi. W tym momencie jednak do magistratu wtargnęła grupa ok. 30 miejscowych komunistów, krzyczących "Dość waszych rządów, precz". Również ich, pomimo dużego napięcia, udało się przekonać, że służby porządkowe są w mieście niezbędne do ochrony przed rabunkami i samosądami, przynajmniej do momentu wkroczenia wojsk sowieckich. W tej sytuacji jedynym żądaniem komunistów było aresztowanie przywódcy socjalistów, Machaja. O godzinie 14. miasto Baranowicze zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Milicja Jana Węgrzyna, pomimo, iż nie podjęła walki z Sowietami, uratowała Baranowicze przed falą mordów i grabieży, które w tym czasie miały miejsce w powiecie i na całych ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej[8].
Od 1939 roku
W październiku 1939 roku Baranowicze weszły w skład Zachodniej Białorusi – marionetkowego bytu państwowego utworzonego przez sowieckie władze okupacyjne. 2 listopada zostały włączone do Białoruskiej SRR. 4 grudnia 1939 roku stały się centrum administracyjnym nowo utworzonego obwodu baranowickiego. W czasie okupacji niemieckiej 1941–1944 istniało tu getto, przez które przewinęło się ok. 13 tysięcy lokalnych Żydów (ocalało zaledwie ok. 250 z nich). Miasto zostało ponownie zajęte przez Armię Czerwoną 6 lipca 1944 r. Po opanowaniu Nowogródczyzny, Sowieci wznowili wywózki do Kazachstanu i na Syberię. W wyniku polsko-sowieckiej umowy z 16 sierpnia 1945 r. całe województwo nowogródzkie przeszło pod władanie Białoruskiej SRR.
W drugiej połowie lat 40. XX wieku partyjne władze Białoruskiej SRR utrudniały proces przesiedleń osób narodowości polskiej z Baranowicz do Polski w jej nowych granicach. Wprowadziły one pojęcie "osób urodzonych na terenie Białorusi". Osoby takie automatycznie uznawano za etnicznych Białorusinów, tym samym odmawiając im prawa do decydowania o swojej przynależności narodowej ze względu na używany język czy wyznanie. W konsekwencji uniemożliwiało to ich ekspatriację. Polscy członkowie komisji mieszanej w Baranowiczach pisali w sprawozdaniu:
Strona białoruska (…) nie zważając na to, co sama widzi i słyszy (…) bezapelacyjnie orzeka, że oni są Białorusinami, ponieważ są tu urodzeni[9].
Od 1991 Baranowicze są częścią niepodległej Białorusi.
Zabytki
- Kościół katolicki p.w. Podwyższenia Krzyża – zbudowany w 1924 roku, nieprzerwanie czynny w okresie sowieckim, zachowany do dnia dzisiejszego. W czasach II Rzeczypospolitej i ZSRR stanowił główny ośrodek baranowickich Polaków[6].
- Domy Kolonii urzędniczej z około 1925 roku, proj. arch. Teodor Bursze
Transport
Ważny węzeł kolejowy, stacja Baranowicze Centralne. Baranowicze mają połączenia kolejowe bezpośrednie z wieloma miastami:
- Baranowicze – Mińsk – Moskwa
- Baranowicze – Brześć – Warszawa
- Baranowicze – Równe – Kijów
- Baranowicze – Wilno
- Baranowicze – Lida – Grodno
Przez miasto przebiega też trasa międzynarodowa M1 Brześć nad Bugiem – Mińsk.
Demografia
Ludzie związani z Baranowiczami
- Maja Berezowska - polska malarka, graficzka, karykaturzystka i scenografka
- Walery Bubień - polski historyk, doktor
- Elżbieta Dołęga-Wrzosek - polska działaczka społeczna na Białorusi
- Alina Jaroszewicz - polska działaczka społeczna i oświatowa na Białorusi, prezes Klubu Polskiego w Brześciu oraz oddziału brzeskiego ZPB, redaktor naczelna Ech Polesia, wiceprzewodnicząca Rady Naczelnej Związku Polaków na Białorusi
- Janina Klawe - polska tłumaczka literatury pięknej, historyk literatury
- Grzegorz Kołosowski - polski ksiądz katolicki, niestrudzony orędownik wiary podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu, podczas przymusowych przesiedleń z ojczystej ziemi do Polski Ludowej ks. Kołosowski pozostał wierny swojemu kościołowi i pozostał na polskich kresach
- Lidia Korsakówna - polska aktorka teatralna i filmowa
- Jerzy Mazur - polski duchowny katolicki, biskup diecezji ełckiej
- Zygmunt Młot-Przepałkowski - polski dowódca wojskowy, rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego II RP, urzędnik administracji państwowej, zamordowany przez Rosjan w Katyniu
- Andrzej Różycki - polski reżyser filmowy, fotografik, artysta współczesny, artysta multimedialny, scenarzysta, teoretyk sztuki
- Teresa Sieliwończyk - polska działaczka społeczności polskiej na Białorusi, wiceprezes ZPB ds. kontaktów z zagranicą, szefowa oddziału ZPB w Baranowiczach
- Tomasz Szalewicz - polski działacz społeczny i samorządowiec związany z Nowogródczyzną, poseł na Sejm IV kadencji (1935–1938)
- Kazimierz Świątek - polski kardynał Kościoła rzymskokatolickiego, emerytowany arcybiskup metropolita mińsko-mohylewski
- Ludwik Wolnik - polski inżynier i samorządowiec, prezydent Nowogródka i Baranowicz
Galeria
-
Rakieta balistyczna pomnik
-
Lokomotywa pomnik ЭM 270-30
-
Dawny cmentarz żydowski
-
Cerkiew
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Gosudarstwiennyj ziemielnyj kadastr po sostojaniju na 1 janwaria 2011 g.. Państwowy Komitet ds. Nieruchomości Republiki Białorusi. [dostęp 2011-05-19]. (ros.).
- ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 70.
- ↑ Lech Wyszczelski: Wyprawa wileńska. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 103.
- ↑ a b c d Trwanie w Baranowiczach. W: Białoruś. Uparte trwanie polskości. s. 135–136.
- ↑ Руслан Равяка, Бамбёжка Баранавіч 15 верасня 1939 года + фота, "Nasza Niwa" z 17 września 2009 (biał.)
- ↑ a b Marek Wierzbicki: Mordy i grabieże po 17 września 1939 roku. W: Marek Wierzbicki: Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-białoruskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką 1939–1941. Wyd. 2. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2007, s. 129–130, seria: Biblioteka historyczna Frondy. ISBN 978-83-88747-76-2.
- ↑ M. Ruchniewicz: Stosunki narodowościowe w latach 1939–1948 na obszarze tzw. Zachodniej Białorusi. W: pod red. S. Ciesielskiego: Przemiany narodowościowe na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1931–1948. Toruń: 2003, s. 309. (pol.).
Bibliografia
- Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.
- Marek A. Koprowski: Białoruś. Uparte trwanie polskości. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006, s. 270. ISBN 978-83-7441-409-8.
Linki zewnętrzne
- Strona przedstawiająca przedwojenne Baranowicze
- Baranowicze. Wirtualne Muzeum (ros.)
- Historia Żydów w Baranowiczach na portalu Wirtualny Sztetl