Powstanie Kosińskiego: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Neutrality |
merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
'''Powstanie Kosińskiego''' ([[1591]]-[[1593]]) – pierwsza rebelia kozacka w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]], dowodzona przez [[Lista hetmanów kozackich|hetmana kozackiego]] [[Krzysztof Kosiński|Krzysztofa Kosińskiego]]. |
'''Powstanie Kosińskiego''' ([[1591]]-[[1593]]) – pierwsza rebelia kozacka w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]], dowodzona przez [[Lista hetmanów kozackich|hetmana kozackiego]] [[Krzysztof Kosiński|Krzysztofa Kosińskiego]]. |
||
U jego zarania leżał spór prywatny polskiego szlachcica Kosińskiego z [[Podlasie|Podlasia]] z [[Rusini|ruskim]] [[Magnateria polska|magnatem]] kresowym [[Janusz Ostrogski|Januszem Ostrogskim]], który rościł sobie prawa do nadanych wcześniej Kosińskiemu dóbr [[Rokitna (obwód kijowski)|Rokitno]] i [[:uk:Ольшаниця|Olszanice]]. Kosiński wraz z pułkownikostwem [[kozacy rejestrowi|kozaków rejestrowych]], otrzymał te dobra na sejmie w roku 1590<ref>W. Serczyk: ''Na dalekiej Ukrainie'', s.85.</ref>, jednak jako człowiek ubogi nie był w stanie zasiedlić tych obszarów na własny koszt i ryzyko, co było warunkiem ''sine qua non''. Pustynny kawał ziemi przeszedł wobec tego do rąk [[Aleksander Wiśniowiecki (ok. 1560 - 1593)|Aleksandra Wiśniowieckiego]] a potem Janusza Ostrogskiego<ref>{{SgKP|IX|704|Rokitna}}</ref>. |
U jego zarania leżał spór prywatny polskiego szlachcica Kosińskiego z [[Podlasie|Podlasia]] z [[Rusini|ruskim]] [[Magnateria polska|magnatem]] kresowym [[Janusz Ostrogski|Januszem Ostrogskim]], który rościł sobie prawa do nadanych wcześniej Kosińskiemu dóbr [[Rokitna (obwód kijowski)|Rokitno]] i [[:uk:Ольшаниця|Olszanice]]. Kosiński wraz z pułkownikostwem [[kozacy rejestrowi|kozaków rejestrowych]], otrzymał te dobra za stawiennictwem Jana Zamoyskiego na sejmie w roku 1590<ref>W. Serczyk: ''Na dalekiej Ukrainie'', s.85.</ref>, jednak jako człowiek ubogi nie był w stanie zasiedlić tych obszarów na własny koszt i ryzyko, co było warunkiem ''sine qua non''. Pustynny kawał ziemi przeszedł wobec tego w następnym roku do rąk [[Aleksander Wiśniowiecki (ok. 1560 - 1593)|Aleksandra Wiśniowieckiego]] a potem Janusza Ostrogskiego<ref>{{SgKP|IX|704|Rokitna}}</ref>. |
||
Kosiński |
Późną jesienią 1591 roku w Pikowie na wschód od Chmielnika Kosiński ogłosił manifest wzywający ludzi wolnych do buntu przeciwko magnatom. Odzew zaskoczył nawet samego inicjatora i wkrótce z Siczy Tomakowskiej przybyło pod miejsce zbiórki pod Białą Cerkwią około pięciu tysięcy kozaków. Kosiński ogłosiwszy się ich [[ataman]]em ruszył na Ostrogskich dochodzić swoich praw. 29 grudnia 1591 roku napadł na dwór Ostrogskiego w [[Biała Cerkiew|Białej Cerkwii]] który znajdował się w zarządzie podstarościego kniazia Dymitra Kurcewicza Bułygi, a także zabrał broń, kosztowności i zniszczył dokumenty nadań ziemskich dla Ostrogskiego w województwie kijowskim. Miasto i mieszczan oszczędził<ref>W. Serczyk: ''Na dalekiej Ukrainie'', s.89.</ref>. Po splądrowaniu dworu w Białej Cerkwii Kosiński i jego ludzie udał się na wschód w kierunku kolejnych majątków Ostrogskiego, zdobywając [[Trypol]]. Król Zygmunt III Waza po otrzymaniu informacji o niepokojach już 16 stycznia 1592 roku powołał komisję dla ukrócenia "swawoleństwa" stawiając na jej czele Mikołaja Jazłowieckiego. Król traktował ówcześnie te wydarzenia jako lokalne niepokoje i zajął postawę wyczekującą, ponieważ razem z Janem Zamoyskim byli skłóceni z Januszem Ostrogskim. Jednakże awanturnicza wyprawa Kosińskiego była iskrą, która spowodowała wybuch rebelii także na Kijowszczyźnie, [[Bracław]]szczyźnie, [[Wołyń|Wołyniu]] i [[Podole|Podolu]]. Zatarg prywatny przeistoczył się tym samym w powstanie [[Kozacy|kozacko]]-[[Czerń (ruskie chłopstwo)|chłopskie]]. Rozpoczęły się łupiestwa dworów, szczególnie dotkliwe na Wołyniu. Powstańcom udało się też zdobyć [[Trypol]] i wczesną wiosną [[Perejasław Chmielnicki|Perejasław]]<ref>W. Serczyk: ''Na dalekiej Ukrainie'', s.90.</ref>, nieskutecznie atakując Kijów. W 1592 roku Jazłowiecki zawarł pod Trypolem porozumienie z Kozakami, którzy obiecali usunąć Kosińskiego. Jednakże późną jesienią Kosiński ponownie zaczął niszczyć dwory i majątki Ostrogskiego wzdłuż Rastawicy. |
||
Mediacje [[regimentarz|regimentarzy koronnych]] na nic się nie zdały i król [[Zygmunt III Waza]] ogłosił 16 stycznia 1593 roku uniwersał, zwołujący [[pospolite ruszenie]] szlachty województw: [[województwo kijowskie|kijowskiego]], [[województwo bracławskie|bracławskiego]] i [[województwo wołyńskie (I Rzeczpospolita)|wołyńskiego]]. |
Mediacje [[regimentarz|regimentarzy koronnych]] na nic się nie zdały i król [[Zygmunt III Waza]] ogłosił 16 stycznia 1593 roku uniwersał, zwołujący [[pospolite ruszenie]] szlachty województw: [[województwo kijowskie|kijowskiego]], [[województwo bracławskie|bracławskiego]] i [[województwo wołyńskie (I Rzeczpospolita)|wołyńskiego]]. Tymczasem oddziały Kosińskiego zdobyły silną twierdzę [[Ostropol]], jednak na wieść o liczących 5-6 tys ludzi oddziałach Ostrogskiego, które mimo surowej zimy zdążały przeciwko niemu, zaczął wycofywać się na wschód. |
||
Do ostatecznej rozprawy z kozakami doszło 2 lutego podczas [[bitwa pod Piątkiem (1593)|bitwy pod Piątkiem]]. Wojska Kosińskiego (5 tysięcy kozaków i 26 armat) początkowo miały nawet przewagę, ale gdy uderzyła na nich jazda Janusza Ostrogskiego zostały doszczętnie pobite. Starcie przekształciło się w rzeź; padło 2-3 tysięcy powstańców<ref>W. Serczyk: ''Na dalekiej Ukrainie'', s.91.</ref>. 10 lutego Kosiński i inni przywódcy kozaccy podpisali kapitulację wobec zwycięskich magnatów. |
Do ostatecznej rozprawy z kozakami doszło 2 lutego podczas [[bitwa pod Piątkiem (1593)|bitwy pod Piątkiem]]. Wojska Kosińskiego (5 tysięcy kozaków i 26 armat) początkowo miały nawet przewagę, ale gdy uderzyła na nich jazda Janusza Ostrogskiego zostały doszczętnie pobite. Starcie przekształciło się w rzeź; padło 2-3 tysięcy powstańców<ref>W. Serczyk: ''Na dalekiej Ukrainie'', s.91.</ref>. 10 lutego Kosiński i inni przywódcy kozaccy podpisali kapitulację wobec zwycięskich magnatów. |
||
Samozwańczy hetman nie dotrzymał jednak warunków kapitulacji i zbiegł na [[Zaporoże (kraina)|Zaporoże]], gdzie zebrał 2-tysięczny oddział kozaków. Nawiązał kontakty z [[Rosja|Rosją]] i [[Tatarzy|Tatarami]], wszędzie szukając poparcia przeciwko Rzeczypospolitej. W |
Samozwańczy hetman nie dotrzymał jednak warunków kapitulacji i zbiegł na [[Zaporoże (kraina)|Zaporoże]], gdzie zebrał 2-tysięczny oddział kozaków. Nawiązał kontakty z [[Rosja|Rosją]] i [[Tatarzy|Tatarami]], wszędzie szukając poparcia przeciwko Rzeczypospolitej. W nocy z 21 na 22 maja 1593 roku rozpoczął oblężenie sił polskich w [[Czerkasy|Czerkasach]]. Tam też szybkim przeciwdziałaniem został pobity przez wojska Aleksandra Wiśniowieckiego, który wyprowadził jazdę z zamku i zaatakował Kozaków od tyłu dokonując ich pogromu. Kosiński zginął w niejasnych do dziś okolicznościach w czasie bitwy<ref>W. Serczyk: ''Na dalekiej Ukrainie'', s.93.</ref>, czy też w burdzie karczemnej w Czerkasach<ref>L. Podhorodecki: ''Sicz zaporoska'', s.120.</ref><ref>[[Marek Plewczyński]], Wojny i wojskowość polska w XVI wieku, Tom III. Lata 1576-1599, s.259-267</ref>. |
||
Wiosną 1593 roku sejm przyjął konstytucję ''„O Niżowcach”,'' w której uznał wszystkich buntowników Kosińskiego winnymi ciężkiej zdrady i skazał ich na śmierć. W sierpniu jednak nastąpiło wygaszenie powstania i podpisanie ugody, mocą której [[kozacy rejestrowi]] mogli zachować swoją broń i [[czajka (łódź)|czajki]], ogłoszono powszechną amnestię. |
Wiosną 1593 roku sejm przyjął konstytucję ''„O Niżowcach”,'' w której uznał wszystkich buntowników Kosińskiego winnymi ciężkiej zdrady i skazał ich na śmierć. W sierpniu jednak nastąpiło wygaszenie powstania i podpisanie ugody, mocą której [[kozacy rejestrowi]] mogli zachować swoją broń i [[czajka (łódź)|czajki]], ogłoszono powszechną amnestię. |
||
Wersja z 23:56, 30 gru 2015
Powstanie Kosińskiego (1591-1593) – pierwsza rebelia kozacka w I Rzeczypospolitej, dowodzona przez hetmana kozackiego Krzysztofa Kosińskiego.
U jego zarania leżał spór prywatny polskiego szlachcica Kosińskiego z Podlasia z ruskim magnatem kresowym Januszem Ostrogskim, który rościł sobie prawa do nadanych wcześniej Kosińskiemu dóbr Rokitno i Olszanice. Kosiński wraz z pułkownikostwem kozaków rejestrowych, otrzymał te dobra za stawiennictwem Jana Zamoyskiego na sejmie w roku 1590[1], jednak jako człowiek ubogi nie był w stanie zasiedlić tych obszarów na własny koszt i ryzyko, co było warunkiem sine qua non. Pustynny kawał ziemi przeszedł wobec tego w następnym roku do rąk Aleksandra Wiśniowieckiego a potem Janusza Ostrogskiego[2].
Późną jesienią 1591 roku w Pikowie na wschód od Chmielnika Kosiński ogłosił manifest wzywający ludzi wolnych do buntu przeciwko magnatom. Odzew zaskoczył nawet samego inicjatora i wkrótce z Siczy Tomakowskiej przybyło pod miejsce zbiórki pod Białą Cerkwią około pięciu tysięcy kozaków. Kosiński ogłosiwszy się ich atamanem ruszył na Ostrogskich dochodzić swoich praw. 29 grudnia 1591 roku napadł na dwór Ostrogskiego w Białej Cerkwii który znajdował się w zarządzie podstarościego kniazia Dymitra Kurcewicza Bułygi, a także zabrał broń, kosztowności i zniszczył dokumenty nadań ziemskich dla Ostrogskiego w województwie kijowskim. Miasto i mieszczan oszczędził[3]. Po splądrowaniu dworu w Białej Cerkwii Kosiński i jego ludzie udał się na wschód w kierunku kolejnych majątków Ostrogskiego, zdobywając Trypol. Król Zygmunt III Waza po otrzymaniu informacji o niepokojach już 16 stycznia 1592 roku powołał komisję dla ukrócenia "swawoleństwa" stawiając na jej czele Mikołaja Jazłowieckiego. Król traktował ówcześnie te wydarzenia jako lokalne niepokoje i zajął postawę wyczekującą, ponieważ razem z Janem Zamoyskim byli skłóceni z Januszem Ostrogskim. Jednakże awanturnicza wyprawa Kosińskiego była iskrą, która spowodowała wybuch rebelii także na Kijowszczyźnie, Bracławszczyźnie, Wołyniu i Podolu. Zatarg prywatny przeistoczył się tym samym w powstanie kozacko-chłopskie. Rozpoczęły się łupiestwa dworów, szczególnie dotkliwe na Wołyniu. Powstańcom udało się też zdobyć Trypol i wczesną wiosną Perejasław[4], nieskutecznie atakując Kijów. W 1592 roku Jazłowiecki zawarł pod Trypolem porozumienie z Kozakami, którzy obiecali usunąć Kosińskiego. Jednakże późną jesienią Kosiński ponownie zaczął niszczyć dwory i majątki Ostrogskiego wzdłuż Rastawicy.
Mediacje regimentarzy koronnych na nic się nie zdały i król Zygmunt III Waza ogłosił 16 stycznia 1593 roku uniwersał, zwołujący pospolite ruszenie szlachty województw: kijowskiego, bracławskiego i wołyńskiego. Tymczasem oddziały Kosińskiego zdobyły silną twierdzę Ostropol, jednak na wieść o liczących 5-6 tys ludzi oddziałach Ostrogskiego, które mimo surowej zimy zdążały przeciwko niemu, zaczął wycofywać się na wschód.
Do ostatecznej rozprawy z kozakami doszło 2 lutego podczas bitwy pod Piątkiem. Wojska Kosińskiego (5 tysięcy kozaków i 26 armat) początkowo miały nawet przewagę, ale gdy uderzyła na nich jazda Janusza Ostrogskiego zostały doszczętnie pobite. Starcie przekształciło się w rzeź; padło 2-3 tysięcy powstańców[5]. 10 lutego Kosiński i inni przywódcy kozaccy podpisali kapitulację wobec zwycięskich magnatów.
Samozwańczy hetman nie dotrzymał jednak warunków kapitulacji i zbiegł na Zaporoże, gdzie zebrał 2-tysięczny oddział kozaków. Nawiązał kontakty z Rosją i Tatarami, wszędzie szukając poparcia przeciwko Rzeczypospolitej. W nocy z 21 na 22 maja 1593 roku rozpoczął oblężenie sił polskich w Czerkasach. Tam też szybkim przeciwdziałaniem został pobity przez wojska Aleksandra Wiśniowieckiego, który wyprowadził jazdę z zamku i zaatakował Kozaków od tyłu dokonując ich pogromu. Kosiński zginął w niejasnych do dziś okolicznościach w czasie bitwy[6], czy też w burdzie karczemnej w Czerkasach[7][8].
Wiosną 1593 roku sejm przyjął konstytucję „O Niżowcach”, w której uznał wszystkich buntowników Kosińskiego winnymi ciężkiej zdrady i skazał ich na śmierć. W sierpniu jednak nastąpiło wygaszenie powstania i podpisanie ugody, mocą której kozacy rejestrowi mogli zachować swoją broń i czajki, ogłoszono powszechną amnestię.
- ↑ W. Serczyk: Na dalekiej Ukrainie, s.85.
- ↑ Rokitna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 704.
- ↑ W. Serczyk: Na dalekiej Ukrainie, s.89.
- ↑ W. Serczyk: Na dalekiej Ukrainie, s.90.
- ↑ W. Serczyk: Na dalekiej Ukrainie, s.91.
- ↑ W. Serczyk: Na dalekiej Ukrainie, s.93.
- ↑ L. Podhorodecki: Sicz zaporoska, s.120.
- ↑ Marek Plewczyński, Wojny i wojskowość polska w XVI wieku, Tom III. Lata 1576-1599, s.259-267
Bibliografia
- Leszek Podhorodecki: Sicz zaporoska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1978.
- Władysław A. Serczyk: Na dalekiej Ukrainie: Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku. Wydawnictwo Literackie, 1984. ISBN 83-08-01214-0.
|
