1 Kozacka Dywizja Kawalerii
| |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
23 kwietnia 1943[1] |
| Rozformowanie |
28 maja 1945[2] |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
gen. Helmuth von Pannwitz |
| Ostatni |
płk Alexander von Bosse |
| Działania zbrojne | |
| II wojna światowa front wschodni | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
1 Kozacka Dywizja Kawalerii (niem. 1. Kosaken-Kavallerie-Division, ros. 1-я Казачья кавалерийская дивизия) – kolaboracyjny związek taktyczny kawalerii złożony z Kozaków i Niemców podczas II wojny światowej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze ochotnicze oddziały kawalerii kozackiej powstawały już od jesieni 1941 roku i składały się głównie z dezerterów i jeńców wojennych z Armii Czerwonej pochodzenia kozackiego, którzy zadeklarowali chęć walki po stronie III Rzeszy[4]. Niemieckie dowództwo przyzwalało na to, gdyż oddziały te wykorzystywano do zadań wartowniczych i ochronnych, a także do akcji antypartyzanckich, przez co w dużym stopniu odciążały od tych zadań wojska niemieckie. Pierwsze próby sformowania kozackiej dywizji kawalerii pojawiły się w sierpniu 1942 roku. Jednakże dopiero jesienią tego roku udało się majorowi Clausowi von Staufenbergowi, sprawującemu funkcję szefa II Wydziału Organizacyjnego Sztabu Generalnego armii niemieckiej, uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu na zorganizowanie z kozackich ochotników dużej jednostki wojskowej[4].
Formowanie dywizji[edytuj | edytuj kod]
Formowanie oddziałów kozackich u boku III Rzeszy a więc i 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii ułatwiła publikacja: Das Kosakentum Instytutu SS w Wansee, wyłączająca Kozaków z grupy narodów słowiańskich. Przedstawicieli tych narodów naziści uznawali za podludzi[5]. Na dowódcę 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii 8 listopada 1942 roku został mianowany płk Helmuth von Pannwitz. Odpowiednio postępując i znając oprócz niemieckiego jedynie język polski, potrafił zjednywać sobie sympatię Kozaków[6][4]. Jeszcze w 1942 roku założył on w Chersoniu obóz dla Kozaków i ich rodzin. Formowanie jednostki, z powodu klęski stalingradzkiej, rozpoczęło się dopiero od 21 kwietnia 1943 roku w Mławie, w obozie szkoleniowym z koszarami i z poligonem. Przybyło tam z Chersonia od 10 tys. do 15 tys. ochotników kozackich. Dołączyli do nich Kozacy skierowani z obozów jenieckich i obozów pracy na wschodzie. Ich rodziny zostały zakwaterowane w obozie w sąsiednim Mchowie[4].
Wiosną 1943 roku do Mławy przybyło kilka mniejszych oddziałów kozackich, a także pułk kawalerii kozackiej "Jungschulz" i pułk kawalerii kozackiej "Platow" oraz 600 Doński Kozacki Dywizjon Kawalerii i 1 Atamański Pułk Kozacki, mające za sobą ciężkie walki na froncie wschodnim. Trzon dywizji tworzył 600 Dywizjon Kawalerii dowodzony przez płk Iwana Kononowa[1]. Pozostałe jednostki zostały rozformowane, a ich żołnierze przydzieleni do poszczególnych pułków formowanej dywizji. Większość jej składu osobowego stanowili Kozacy dońscy, kubańscy, terscy, syberyjscy, zabajkalscy i ussuryjscy; 40% z nich było ochotnikami z obozów jenieckich. Formowanie jednostki zostało zakończone 4 sierpnia 1943 r. Liczyła ona ok. 14 tys. Kozaków i ok. 4 tys. Niemców. Była podzielona na dwie brygady, I Dońską i II Kaukaską oraz siedem batalionów pomocniczych i wsparcia. Wśród nich tylko 5 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich był dowodzony przez oficera pochodzenia kozackiego płk Iwana Kononowa, pozostałe pułki miały dowódców niemieckich[7].
We wrześniu 1943 r. rozkazem szefa Sztabu Generalnego gen. Kurta Zeitzlera dywizja została skierowana do okupowanej Jugosławii w celu walki z oddziałami partyzanckimi Josipa Broz Tity, wspieranymi przez Brytyjczyków i Amerykanów[8]. Wywołało to niezadowolenie Kozaków, którzy chcieli walczyć o swoje sprawy na własnej ziemi. Ponieważ wyjazd stał się sprawą drażliwą płk von Pannwitz w przemówieniu do Kozaków, wyjaśnił im, że konieczny jest ich udział w powstrzymaniu rodzącego się bolszewizmu w Jugosławii. A mowę zakończył słowami: Idziemy w bój, by zniszczyć komunizm i wywalczyć wolność dla Kozaków[8]. Aby mieć pewność spacyfikowania wojowniczych nastrojów sprowadził z Berlina sędziwego carskiego generała Piotra Krasnowa, który w niemieckiej czapce i w carskim mundurze zachęcał Kozaków do walki z bolszewizmem także i w Jugosławii[4]. To przekonało słuchaczy i oddziały kozackie wyjechały do Jugosławii 17 września 1943 roku[8]. Natomiast z dywizji został wyłączony rezerwowy pułk kozacki ppłk. Stabienowa, który Niemcy przerzucili do okupowanej Francji do Plateau de Langres w departamencie Haute-Marne (zwalczał tam wraz z oddziałami niemieckimi SS i policji francuski ruch oporu).
Działania bojowe[edytuj | edytuj kod]
Do Jugosławii 1 Kozacka Dywizja Kawalerii przyjechała transportami kolejowymi przez Warszawę i Czechy. Rozładowała się w rejonie Osijek-Ruma i natychmiast skierowano ją do jej obszaru operacyjnego. Została tam podporządkowana niemieckiej 2 Armii Pancernej. Miała pełnić zadania ochronne i antypartyzanckie. Do pierwszej walki doszło 12 października 1943 r. w górach w rejonie miejscowości Fruška gora na zachód od Belgradu. Kozacy wspierani przez 15 czołgów i samochód pancerny zajęli wioskę Beocin, w której znajdował się sztab partyzancki. W kolejnych tygodniach dywizja ochraniała strategiczną dla Niemców linię kolejową Zagrzeb-Belgrad i dolinę rzeki Sawy.
Wespół z jednostkami niemieckimi brała udział w operacjach przeciwpartyzanckich, np. 1 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich walczył w rejonie Sisaku wraz z oddziałami 11 Ochotniczej Dywizji Grenadierów Pancernych SS "Nordland", zaś 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich w rejonie Gory i Gliny wraz z niemiecką 371 Dywizją piechoty. Działania Kozaków w krótkim czasie doprowadziły do zniszczenia oddziałów partyzanckich na zajmowanych terenach. Zadecydowała o tym przede wszystkim umiejętność walki w trudnym terenie, z czym nie radziły sobie oddziały niemieckie.
W tym czasie na terenie Jugosławii Kozacy dopuszczali się grabieży, pijaństwa, niszczenia domów a nawet gwałtów. Miało to wynikać z przywileju grabiezy jaki przysługiwał im od wieków[9].
Jednakże prawosławni Kozacy nie chcieli dłużej walczyć z prawosławnymi Serbami, więc skierowano ich do katolickiej Chorwacji, muzułmańskiej Bośni i nieprawosławnych rejonów Serbii. W maju 1944 r. II Kaukaska Brygada Kozacka brała udział w nieudanej operacji Rösselsprung. W tym samym czasie 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich został okrążony przez jugosłowiańskich partyzantów, tracąc wielu zabitych i rannych. Dopiero przybycie pozostałych oddziałów dywizji pozwoliło Kozakom przerwać okrążenie. Na przełomie maja i czerwca 1944 r. dywizję odwiedził b. carski generał Fiodor F. Abramow, przywożąc pismo z poparciem dla jej działań od gen. Aleksieja P. Archangielskiego, stojącego przed wojną na czele Rosyjskiego Związku Ogólnowojskowego. W grudniu 1944 r. w rejonie miejscowości Pitomać w dolinie rzeki Drawy doszło do pierwszego starcia dywizji z Armią Czerwoną, które skończyło się wycofaniem oddziałów sowieckiej 233 dywizji strzeleckiej za rzekę.
25 lutego 1945 r. 1 Kozacka Dywizja Kawalerii wraz z 2 Kozacką Dywizją Kawalerii (sformowaną na bazie II Kaukaskiej Brygady Kawalerii) i kozacką brygadą piechoty (płastuńską) współtworzyły XV Kozacki Korpus Kawalerii SS. W marcu część dywizji uczestniczyła w jednej z ostatnich ofensyw niemieckich na południowym brzegu Balatonu przeciwko wojskom bułgarskim. W ostatnich tygodniach wojny dywizja wraz z pozostałymi jednostkami korpusu przedarła się do Austrii, w okolice Lienzu we Wschodnim Tyrolu, aby uniknąć kapitulacji przed oddziałami partyzanckimi Josipa Broz Tity. 12 maja 1945 r. Kozacy w liczbie 25 tys. skapitulowali w okolicach Klagenfurtu przed brytyjską 11 Dywizją Pancerną. Wiadomość o przekazaniu jeńców Armii Czerwonej doprowadziła do starć i bójek między Kozakami a brytyjskimi strażnikami[10]. Niemniej, Brytyjczycy nawet z użyciem siły przekazali w końcu maja 1945 w ręce Armii Czerwonej około 50 000 osób, wśród których byli jeńcy z 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii[11][12].Generał von Pannwitz, 28 maja 1945 roku również został przekazany przez Brytyjczyków władzom radzieckim[2].
Dowódcy dywizji[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy:
- gen. Helmuth von Pannwitz (1943-1944)[13]
- płk Konstantin Wagner (1944-1945)
- płk Hans-Gert von Baath (1945)
- płk Körner (1945)
- płk Konstantin Wagner (1945)
- płk Alexander von Bosse (1945)[12]
szef sztabu:
- mjr Joachim von Schultz[14]
Skład organizacyjny[edytuj | edytuj kod]
w listopadzie 1943 roku[13]:
- 1 Kozacka Brygada Kawalerii (Dońska) – dowódca płk Hans von Wolff
- 1 Doński Pułk Kawalerii
- 2 Syberyjski Pułk Kawalerii
- 4 Kubański Pułk Kawalerii
- 1 Kozacki Batalion Artylerii Konnej
- 2 Kozacka Brygada Kawalerii (Kaukaska) – dowódca płk Alexander von Bosse[13]
- 3 Kubański Pułk Kawalerii
- 5 Doński Pułk Kawalerii
- 6 Terecki Pułk Kawalerii
- 2 Kozacki Batalion Artylerii Konnej
oraz: batalion zwiadowczy, batalion inżynieryjny, batalion łączności, batalion szkoleniowy i uzupełnień, batalion medyczny, kompania weterynaryjna[a].
Umundurowanie[edytuj | edytuj kod]
Żołnierze 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii nosili niemieckie mundury. Podstawą była bluza i spodnie w kolorze feldgrau. Spodnie typu bryczesy różniły się od niemieckich lampasami które biegły przez całą długość szwu i barwione były w tradycyjne kolory kozackie. Do bryczesów nosili czarne oficerki z ostrogami. Na głowach nosili tradycyjne kozackie czapki futrzane, tzw. kubanki i wyższe od nich papachy w kolorze czarnym, których denka były w różnych kolorach odpowiadających poszczególnym rodzajom wojsk kozackich. Hełmów nie używali nawet w trakcie walki. U pasa często mieli podpięte kozackie szable w czarnych skórzanych pochwach. Nosili też baszłyki i burki, czyli sztywne peleryny z czarnej wielbłądziej wełny spięte metalową klamrą pod szyją[15].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Każdy pułk 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii składał się z dwóch dywizjonów kawalerii (w 5 Pułku Kawalerii Kozaków dońskich jeden z dywizjonów był pieszy). Dywizjony dzieliły się na trzy szwadrony konne oraz szwadron karabinów maszynowych, moździerzy i przeciwpancerny. Pułk liczył ok. 2 tys. żołnierzy, w tym 150 ludzi niemieckiej kadry. Na uzbrojeniu miał 5 działek ppanc. 50 mm, 14 moździerzy 81 mm, 54 moździerze 50 mm, 68 karabinów maszynowych MG-42. Do pułków były dodane baterie artylerii 4 dział polowych 76,2 mm. Bataliony artylerii konnej składały się z trzech baterii po 4 działa 75 mm. Batalion rozpoznawczy dzielił się na trzy szwadrony złożone z Niemców, szwadron młodych Kozaków i szwadron kobiecy, batalion saperów – trzy szwadrony saperskie i jeden budowlano-saperski, batalion łączności – dwa szwadrony telefoniczne i jeden radiostacyjny. Kadra niemiecka znajdowała się we wszystkich sztabach oraz pododdziałach specjalistycznych i tyłowych. W każdym szwadronie było 12-14 niemieckich szeregowych i podoficerów na stanowiskach gospodarczych.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Newland 2010 ↓, s. 153.
- ↑ a b Newland 2010 ↓, s. 222.
- ↑ a b Mitcham 2010 ↓, s. 341.
- ↑ a b c d e Piekałkiewicz 1992 ↓, s. 267.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 140,141.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 138.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 159.
- ↑ a b c Newland 2010 ↓, s. 165.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 199.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 223.
- ↑ Machcewicz 2017 ↓, s. 84.
- ↑ a b Mitcham 2010 ↓, s. 342.
- ↑ a b c Newland 2010 ↓, s. 160.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 150,160.
- ↑ Newland 2010 ↓, s. 161.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Samuel Mitcham: Niemieckie siły zbrojne 1939-1945. Dywizje strzeleckie i lekkie. Warszawa: 2010. ISBN 978-8311-11655-9.
- Samuel Newland: Kozacy w Wehrmachcie 1941-1945. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-11-11882-9.
- Janusz Piekałkiewicz: Wojna kawalerii 1939-1945. Warszawa: 1992. ISBN 83-7250-074-6.
- Paweł Machcewicz: Rozliczanie totalitarnej przeszłości: zbrodnie, kolaboracja i symbole przeszłości. Warszawa: 2017. ISBN 978-83-65972-23-1.
- Jarosław W. Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005
- Werner H. Krause, Kozacy i Wehrmacht, Kraków 2006
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Historia i organizacja 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (cz.)
- Historia i organizacja 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (ang.)
- Skład organizacyjny 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (ang.)
