Petyhorcy: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 12:31, 11 lut 2019

Petyhorcy, pietyhorcy (łac. pientho-horcensis), czerkiesi – lekka jazda litewska używana w XVI-XVIII wieku. Odpowiednik jazdy kozackiej, później pancernych w Koronie. Formacja wspierająca husarię, często używana do oskrzydlania przełamanego przez husarię frontu przeciwnika.

Charakterystyka formacji

Petyhorcami nazywano pierwotnie jazdę typowo lekką, pochodzenia kaukaskiego. Tworzyli ją początkowo prawdopodobnie górale kaukascy osiadli na Litwie (tzw. Piatihorcy od Pięciu Gór w państwie Czerkiesów)^[1], później także Tatarzy litewscy i miejscowa szlachta. Dykcyonarz geograficzny Echarta (1872) wywodził ich nazwę od wsi Piatyhorce na Wołyniu^[2]. Nie używali oni uzbrojenia ochronnego poza misiurką i karwaszami. Dysponowali natomiast kopią, według jednych źródeł identyczną z husarską, według innych - nieco lżejszą. Tego typu chorągwie petyhorskie istniały na pewno w czasach Stefana Batorego. Jedna z nich, pod dowództwem rotmistrza Temruka Onychowicza Szymkowicza brała udział w wojnie z Gdańskiem i wyprawach na Moskwę. Sam Temruk figuruje jako rotmistrz obrony potocznej już w spisach z czasów Zygmunta Augusta, nie wiadomo jednak bliżej, jaką chorągwią wtedy dowodził. Rotmistrzowie Temruk i Halibek (imiona typowo czerkieskie) pojawiają się także w archiwum korespondencji i rozkazów Jana Zamoyskiego z lat 1580-1582^[3].

W czasach późniejszych tradycyjne chorągwie petyhorskie nadal istniały, jednak mianem petyhorskich zaczęto określać także chorągwie pancerne. Z czasem zatarła się różnica między jednymi i drugimi.

Do wyposażenia ochronnego petyhorca należały: kolczuga, misiurka, karwasze, niekiedy kałkan. W XVII wieku otrzymali kirysy ochronne. Broń zaczepną stanowiły: 3-4 metrowa rohatyna, szabla, dwa pistolety i rusznica lub łuk typu wschodniego.

Po reformach wojskowych 1776 chorągwie petyhorskie przekształcono w Petyhorską Brygadę Kawalerii Narodowej.

Zobacz też

Przypisy

↑ Marcin Kruszewski: Circassian Princes in Poland: The Five Princes.
↑ Piatyhorce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 61 .
↑ Archiwum Jana Zamoyskiego. T. II (1580-1582). Warszawa: 1909.

Bibliografia

Tadeusz Korzon: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T. 2. Lwów: Ossolineum, 1923, s. 65.
Marek Plewczyński: Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI wieku. Warszawa: 1985. ISBN 83-01-05997-4.
Marcin Gawęda: Połonka-Basia 1660. Warszawa: Bellona, 2005, seria: HB. ISBN 83-11-10211-2.
Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I
Hundert Zbigniew, Kilka uwag na temat chorągwi petyhorskich w wojskach Rzeczypospolitej w latach 1673–1683, [w:] W pancerzu przez wieki. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, red. Marcin Baranowski, Andrzej Gładysz, Andrzej Niewiński (seria Homo Militans, t. II), Oświęcim 2014, s. 136-149

Linki zewnętrzne

Marcin Kruszynski "Circassian Princes in Poland: The Five Princes", historia "pułku piatigorskiego"

[1] Marcin Kruszewski: Circassian Princes in Poland: The Five Princes.

[2] Piatyhorce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 61 .

[3] Archiwum Jana Zamoyskiego. T. II (1580-1582). Warszawa: 1909.

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 [[Plik:Pancerni muzeum Wp.jpg|300px|prawo]]
 '''Petyhorcy''', ''pietyhorcy'' ([[łac.]] ''pientho-horcensis''), ''czerkiesi'' – lekka jazda [[Wielkie Księstwo Litewskie|litewska]] używana w XVI-XVIII wieku. Odpowiednik [[jazda kozacka|jazdy kozackiej]], później [[Pancerni (I Rzeczpospolita)|pancernych]] w [[Korona Królestwa Polskiego|Koronie]]. Formacja wspierająca [[husaria|husarię]], często używana do oskrzydlania przełamanego przez husarię frontu przeciwnika.
 == Charakterystyka formacji ==
@@ Linia 24: / Linia 24: @@
 * {{cytuj książkę | autor = Marcin Gawęda| tytuł = Połonka-Basia 1660| wydawca = [[Bellona (wydawnictwo)|Bellona]]| miejsce = Warszawa| rok = 2005| seria = [[Historyczne Bitwy|HB]]| isbn = 83-11-10211-2}}
 * ''Mała Encyklopedia Wojskowa'', 1967, Wydanie I
+*Hundert Zbigniew, [https://www.academia.edu/8993500/Z._Hundert_Kilka_uwag_na_temat_chor%C4%85gwi_petyhorskich_w_wojskach_Rzeczypospolitej_w_latach_1673_1683_w_W_pancerzu_przez_wieki._Z_dziej%C3%B3w_wojskowo%C5%9Bci_polskiej_i_powszechnej_red._Marcin_Baranowski_Andrzej_G%C5%82adysz_Andrzej_Niewi%C5%84ski_seria_Homo_Militans_t._II_O%C5%9Bwi%C4%99cim_2014_s._136-149 ''Kilka uwag na temat chorągwi petyhorskich w wojskach Rzeczypospolitej w latach 1673–1683''<nowiki>, [w:] W pancerzu przez wieki. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, red. Marcin Baranowski, Andrzej Gładysz, Andrzej Niewiński (seria Homo Militans, t. II), Oświęcim 2014, s. 136-149</nowiki>]
 == Linki zewnętrzne ==
 * [http://www.circassianworld.com/kruszynski.html Marcin Kruszynski "Circassian Princes in Poland: The Five Princes"], historia "pułku piatigorskiego"