1 Brygada Kawalerii Narodowej (koronna)

1 Brygada Kawalerii Narodowej

Brygada KN w Dywizji Wielkopolskiej
Brygada 4 KN Dywizji Wielkopolskiej

Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1776
Dowódcy
Pierwszy	Stanisław Łuba
Organizacja
Dyslokacja	patrz: stanowiska
Rodzaj wojsk	Wojska lądowe
Podległość	Dywizja Wielkopolska

Oficer 4 Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej Łuby

Towarzysz i szeregowy 4 Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej

Trębacz i żołnierz brygady

Towarzysz brygady, mundur według ordynansu z 1790. Przy rogatywce przypięta Kokarda narodowa.

1 Brygada Kawalerii Narodowej – brygada jazdy koronnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Inne nazwy:

W okresie istnienia czterech brygad - do jesieni 1789: Brygada Kawalerii Narodowej w Dywizji Wielkopolskiej (potocznie: Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej lub Brygada 4 Kawalerii Narodowej Dywizji Wielkopolskiej

Formowanie i zmiany organizacyjne

Utworzona w 1776 roku z chorągwi husarskich i pancernych partii wielkopolskiej pod nazwą Brygady Kawalerii Narodowej Wielkopolskiej. W końcu 1789 chorągwie tej brygady otrzymały numery porządkowe od 1 do 24 w broni Kawalerii Narodowej. W październiku 1789 roku rozpoczęto reorganizację brygad kawalerii. Z dziesięciu chorągwi Wielkopolskiej KN i dwóch chorągwi Półbrygady Małopolskiej utworzono 1 Brygadę Kawalerii Narodowej brygadiera Stanisława Łuby, a jej chorągwiom nadano numery od 1 do 12. .

Sztab, z wyjątkiem nowo mianowanych majorów, pozostał z Wielkopolskiej BKB. Brygada cały czas formalnie należała do Dywizji Wielkopolskiej. Proces rozbudowy i translokacji poszczególnych chorągwi trwał wiele następnych miesięcy. Wiosną 1792 roku, w przededniu wojny z Rosją uzyskała swój najwyższy rozwój organizacyjny i liczyła etatowo 1818 ludzi, a faktycznie 1715.

Całą 1 Wielkopolską Brygadą KN pisarz polny koronny Kazimierz Rzewuski w raporcie z 7 IX 1791 podsumował następująco:

Ażeby wiele nie pisać o stanie brygady Mioduskiego, pokrótce powiem, iż ta brygada, co do porządku, żadnego w tej mierze układu nie ma, co do subordynacyi, ta jest jej obcą, a co do umiejętności żołnierskiej, o tej i wspominać nie chcę, bym się nie wydawał bajecznym donosicielem. Żaden z 4-ech szwadronów: 4, 7, 8 i 9, które dotąd lustrowałem, ani wystąpić podług przepisu, ani uszykować się do parady, ni do boju, ani nawet odmaszerować cugami nie potrafił. PP. oficerowie komenderować, a bardziej pierwszych słów, w przepisie musztry dla kawaleryi położonych nie umieli.

Brygada w 1792 liczyła 1675 „głów” i 1675 koni. W 1794 roku w marcu liczyła 1389 „głów” i 1308 koni, w maju 708 „głów” i 704 koni a we wrześniu 708 „głów” i 691 koni.

Stanowiska

• Szreńsk, Rypin, Raciąż, Sulmierzyce, Stawiszyn, Pyzdry i Gniezno (1792)
• Ryczywół, Koło i Pułtusk (1794)
• Ostrołęka

Walki brygady

W walkach wojny polsko-rosyjskiej jednostka nie wzięła udziału. Większość chorągwi wchodziła w skład korpusu rezerwowego gen. A. Byszewskiego.

Brygada brała udział w walkach w czasie Insurekcji kościuszkowskiej. Marsz brygady rozpoczął powstanie

Bitwy i potyczki:

• Szreńsk, Wyszogród, Łowicz, Stara Rawa, Rawa i Inowłódź (21 marca 1794)
• Końskie (1 kwietnia)
• pod Racławicami (4 kwietnia)
• pod Szczekocinami (6 czerwca)
• Końskie (26 czerwca)
• Starczyska (29 czerwca)
• obrona Warszawy i Gołków (9 lipca)
• Czerniaków (31 lipca)
• Lachy (19 sierpnia)

Żołnierze brygady

Do jesieni 1789 roku sztab brygad składały się z brygadiera, vicebrygadiera, kwatermistrza, audytora i adiutanta. Nowo uchwalony etat poszerzał sztab brygady o trzech majorów i adiutanta. Zgodnie z prawem ustanowionym 9 października 1789 roku brygadier, vicebrygadier i major mieli być wybierani przez króla spośród przedstawionych mu przez Komisję Wojskową w połowie osób zgodnie ze starszeństwem i zdatnością ze służby czynnej i w połowie spośród rotmistrzów z kawalerii narodowej i rodaków wracających ze służby zagranicznej. Pozostałych oficerów sztabu fortragował brygadier.

Komendanci:

• gen. mjr Stanisław Łuba (1777- 1791),
• Damazy Mioduski (26 VI 1791 - dymisja 9 lipca 1792),
• Antoni Józef Madaliński (od 14 VII 1792 - )

Bibliografia

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
• Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
• Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.