Równe

Kościół Św. Piotra i Pawła i Miłosierdzia Bożego

Kościół w stylu neogotyckim

Willa secesyjna na ul. Petlury 17

Dom secesyjny, ul. Petlury 19

Cmentarz żołnierzy polskich w Równem

Cerkiew Uspieńska

Cerkiew Woskrieienska

Równe (ukr. Рівне / Riwne, ros. Ровно / Rowno; jidysz ראָװנע, Rowne) – miasto i stolica obwodu rówieńskiego Ukrainy. Liczba mieszkańców w 2005 roku wynosiła 247 870.

Miasto położone nad rzeką Uście. Przez miasto przechodzi autostrada Kijów-Żytomierz-Równe-Dubno-Lwów-Czop; Równe-Łuck-Uściług. Leży na głównej drodze między Warszawą a Kijowem, około 200 km od polskiej granicy.

W mieście znajdują się dwie wyższe uczelnie, dwa teatry, muzeum historyczno-krajoznawcze, drewniana cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej z XVIII w., pomnik ofiar faszyzmu z 1968 r. Wzmiankowane po raz pierwszy w 1283 r. Magdeburskie prawo miejskie miasto otrzymało w 1492 r. Około 80 km na północ od miasta (140 km od granicy z Polską) znajduje się Rówieńska Elektrownia Atomowa.

Historia

Sobór Opieki Matki Bożej w Równem

XIII w p.n.e - pierwsze osiedlenia w okolicach miasta, niedaleko współczesnej wsi Barmaki. Pierwsza wzmianka historyczna o Równem pochodzi z 1283 roku, kiedy miasto znajdowało się w zależności od Złotej Ordy. W połowie XIV wieku zostało włączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie w 1569 do Korony.

1479 — po śmierci księcia Neswickiego Równe stało się własnością jego żony Marii, która zaczęła nazywać siebie księżną Rówieńską. W roku 1496 Tatarzy oblegli miasto. W 1500 roku król Polski Kazimierz Jagiellończyk nadał miastu przywilej odbywania jarmarku. W 1548 roku w Równem zbudowano pierwszy kościół katolicki. W 1570 roku Tatarzy spalili miasto.

Do początku XVII wieku Równe należało do dóbr książąt Ostrogskich, a po wygaśnięciu ich rodu w początkach XVII wieku przeszło drogą posagu na książąt Lubomirskich. Rodzinie tej miasto zawdzięcza rozwój, gdyż stało się centrum ich dóbr na Wołyniu. Lubomirscy przez 200 lat rezydowali w tutejszym zamku, który przebudował dla nich Jan de Witte w stylu rokokowym. W 1792 roku w siedzibie Lubomirskich gościł Tadeusz Kościuszko. Po rozbiorze Polski Równe znalazło się w 1793 w zaborze rosyjskim jako stolica ujezdu rówieńskiego.

W 1873 roku przeprowadzono przez miasto linię kolejową. W II poł. XIX wieku wokół miasta rozpoczęto prace fortyfikacyjne i zamieniono je w twierdzę.

W czerwcu 1916 roku, podczas I wojny światowej, z rejonu miasta wyruszyła rosyjska ofensywa Brusiłowa. W dniach 3-9 lipca 1920 roku o miasto z Armią konną Budionnego walczyły polskie oddziały generała Kazimierza Raszewskiego.

II Rzeczpospolita

W latach 1919-1939 miasto ponownie należało do Polski. Miasto było wówczas siedzibą wiejskiej gminy Równe. W latach 30. XX wieku w Równem powstała grupa poetycka "Wołyń" - w jej skład wchodził Czesław Janczarski, Zuzanna Ginczanka, Józef Łobodowski, Jan Śpiewak, Wacław Iwaniuk, Władysław Milczarek. W tym czasie powstały nowa poczta, elektrownia, osiedle mieszkaniowe, a od 1930 organizowano Targi Wołyńskie.

W 1939 roku miasto liczyło 41 500 mieszkańców (w tym 21 tys. Żydów i 15 tys. Polaków) i było największym miastem województwa wołyńskiego ze stolicą w Łucku. Było też dużym kresowym garnizonem wojskowym. Stacjonowało tu m. in. dowództwo i sztab 13 Kresowej Dywizji Piechoty.

II wojna światowa

Od września 1939 roku miasto było pod okupacją sowiecką, a od 1941 do początku 1944 pod okupacją niemiecką.

W październiku 1941 Niemcy utworzyli w mieście duże getto dla ludności żydowskiej. 7-8 listopada 1941 co najmniej 15 tys. mieszkańców miasta i okolicy pochodzenia żydowskiego zostało zebranych w podmiejskich Sosenkach, i rozstrzelanych przez Einsatzgruppe C oraz kolaborującą z Niemcami policję ukraińską (różne źródła podają liczbę ofiar pomiędzy 15 a 21 tys.). W lipcu 1942 kolejne 5 tys. Żydów przewieziono w rejon Kostopola i tam zamordowano.

W czasie II wojny światowej miały miejsce także liczne zbrodnie na polskiej ludności miasta. 18 listopada 1943 policja ukraińska i gestapo zamordowały w Równem 1864 osoby, w tym ok. 100 członków Armii Krajowej.

Na terenie powiatu działała polska konspiracja zorganizowana w Obwód Równe AK, której członkowie weszli w 1944 w skład 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty. W następstwie ofensywy Armii Czerwonej oraz oddziałów partyzanckich miasto zostało zdobyte 2 lutego 1944.

Współczesność

W roku1945 Równe, podobnie jak cały obszar Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej, zostało odłączone od Polski i włączone do Ukraińskiej SRR, od 1991 należy do państwa Ukraina. W mieście działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej.

W 2002 roku w mieście odsłonięto pomnik dowódcy UPA Dmytra Klaczkiwskiego, inicjatora mordów na ludności polskiej w czasie II wojny światowej na Wołyniu.

Równe jest miastem partnerskim Piotrkowa Trybunalskiego.

Równe jest obecnie największym węzłem komunikacyjnym na Wołyniu.

Zabytki

istniejące:

• Kościół pw. Narodzenia NMP i św. Antoniego z 1858 r. w stylu neogotyckim, proj. Konstanty Wojciechowski, sfinansował budowę Roman Sanguszko ze Sławuty (ob. w kościele mieści się filharmonia, w 1958 r. zburzono dwie wieże)
• Kościół św. Józefa na Woli z 1764 roku i cmentarz 182 żołnierzy polskich poległych podczas wojny 1920 roku, ul. Dubeńska
• kościół pw. św. św. Piotra i Pawła (dawny garnizonowy) z 1934 r. w stylu modernistycznym (proj. Witold Czeczott-Danilewicz). Inicjatorem budowy był kapelan ks. Antoni Butrymowicz, ul. Soborna 213
• Willa secesyjna przy ul. Petlury 17 (ob. muzeum sztuki)
• Cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia Matki Bożej z 1756 r. (drewniana), ul. Szewczenki 113
• Wielka synagoga z pocz. XIX wieku, ul. Szkolna
• Mała synagoga z poł. XIX wieku, ul. Szkolna
• dawne gimnazjum z 1834 r. fundacji księcia Fryderyka Lubomirskiego, ul. Drahomanowa 19 (dawna siedziba Ericha Kocha, ob. muzeum)
• oranżeria Lubomirskich w parku pałacowym
• dawny Zarząd Polskiej Macierzy Szkolnej
• Pałacyk ks. Fryderyka Lubomirskiego "Na Górce" z ok. 1840 roku
• sobór prawosławny Zmartwychwstania Pańskiego z 1895 roku
• budynek Poczty Polskiej z 1931 r. w stylu modernistycznym (proj. Julian Neyman), dawna ul. 3 Maja
• gimnazjum polskie (proj. Miechowicz),
• osiedle modernistyczne dla pracowników administracji państwowej (zniekształcone po 1945 roku)
• grodzisko na przedmieściu Basowy Kąt

Plik:Палац Любомирських. Рівне.jpg

Nieistniejący pałac Ludomirskich w Równem

nieistniejące:

• Zamek Lubomirskich, przebudowany na pałac w stylu barokowym (rozebrany w 1945 roku).

Sport

Przed wojną w mieście działało kilka polskich klubów sportowych, m.in. Sokół Równe (1 tytuł mistrza Wołynia) i Hallerczyk Równe (2 tytuły mistrza Wołynia).

Równe jest ośrodkiem sportu żużlowego. Drużyna Kaskad Równe występuje w II lidze polskiej. Ponadto w mieście odbywają się zawody mistrzowskie rangi europejskiej.

Ludzie związani z Równem

• Władysław Czajka (ur.1952) - polski kapłan katolicki, proboszcz i dziekan rówieński
• Bogdan Czaykowski - polski poeta, krytyk literacki, tłumacz, profesor emeritus Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej, urodzony w Równem
• Kazimierz Chromiński - polski dowódca wojskowy, pułkownik piechoty Wojska Polskiego
• Zuzanna Ginczanka - polska poetka
• Ludwik Górecki - polski lekarz dermatolog, profesor
• Jan Kobylański (ur.1923) - polski przedsiębiorca mieszkający w Urugwaju, twórca i prezes Unii Stowarzyszeń i Organizacji Polonijnych Ameryki Łacińskiej (USOPAŁ), największej organizacji polonijnej w Ameryce Południowej, urodzony w Równem
• Pelagia Majewska - polska pilotka i instruktorka szybowcowa, pilot samolotowy, zdobywczyni wielu szybowcowych rekordów kraju i świata, działaczka społeczna, urodzona w Równem
• Ihor Marko - ukraiński żużlowiec, mistrz Europy juniorów z 1986, urodzony w Równem
• Andrzej Milczanowski (ur.1939) - polski prawnik i polityk, urodzony w Równem
• Władysław Milczarek - polski poeta i prozaik, urodzony w Równem
• Adam Ostaszewski herbu Ostoja - polski prezydent miasta w Równem, później w Płocku
• Olga Pasiecznik - śpiewaczka (sopran) Warszawskiej Opery Kameralnej, urodzona w Równem
• Ryszard Przybylski (ur.1928) - polski eseista, tłumacz, historyk literatury polskiej i rosyjskiej, czterokrotny finalista Nagrody literackiej Nike, profesor, urodzony w Równem
• Jerzy Sztandera
• Jan Śpiewak - polski poeta, eseista i tłumacz
• Anna Walentynowicz - polska działaczka Wolnych Związków Zawodowych, współzałożycielka NSZZ "Solidarność", Dama Orderu Orła Białego, urodzona w Równem
• Zofia Terné - polska aktorka kabaretowa, śpiewaczka, wykonawczyni m.in. piosenki Mariana Hemara Tyle jest miast, urodzona w Równem
• Uszer Zibes - polski rabin, w latach 1961–1966 naczelny rabin Polski, urodzony w Równem
• Stanisław Zieliński - polski wojskowy, kawaler orderu Virtuti Militari.

Zobacz też

• Garnizon Równe
• Proces Einsatzgruppen
• Równe (stacja kolejowa)

Linki zewnętrzne

• Historia miasta w rzecz-pospolita.com
• Równe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 818 .
• Równe - portal internetowy
• Miasto Równe
• Historyczne Równe
• Radziecka mapa topograficzna 1:100 000
• infomisto.com — Mapa Równe