Zawada (powiat prudnicki)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zawada
wieś
Ilustracja
Centrum wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Głogówek

Liczba ludności (2011)

414[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-250[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0494002

Położenie na mapie gminy Głogówek
Mapa konturowa gminy Głogówek, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Ziemia50°23′51″N 17°48′49″E/50,397500 17,813611[1]

Zawada (dodatkowa nazwa w j. niem. Zowade) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Głogówek[4][5]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Równiny Niemodlińskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 414 osób[2].

Przysiółkami wsi są But, Golczowice, Mucków i Sysłów[4][5].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 13 km od granicy z Czechami, na Równinie Niemodlińskiej, tuż przy granicy powiatu prudnickiego z powiatem krapkowickim (gmina Strzeleczki). Należy do Euroregionu Pradziad[6].

Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]

W Zawadzie panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,3 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Zawady wynoszą 622 mm. Dominują wiatry zachodnie[7].

Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]

Integralne części wsi Zawada[4][8]
SIMC Nazwa Rodzaj
0494025 But przysiółek
0494019 Golczowice przysiółek
0494031 Mucków przysiółek
0494048 Sysłów przysiółek

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miejscowości należy do grupy nazw patronomicznych i pochodzi od staropolskiego imienia założyciela miejscowości Zawady[9]. Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Zowade podając jej znaczenie „Dorf des Zawada”, czyli po polsku „Wieś Zawady”[9].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Zawada, a także zgermanizowaną Zowade we fragmencie: „Zowade (polnisch Zawada)”[10]. Ze względu na swoje polskie pochodzenie w 1936 nazwa Zowade została zmieniona przez nazistowską administrację III Rzeszy na nową, całkowicie niemiecką nazwę Lichten[11].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Ślady pobytu człowieka na terenie obecnej wsi Zawada, potwierdzone badaniami archeologicznymi, sięgają epok kamienia i brązu[12].

Miejscowość powstała w 1679[13], pierwotnie jako folwark[14][15]. W 1724 zbudowano w Golczowicach drewniany kościół św. Anny[16], ufundowany przez Franza Freiherra von Larisch. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[17]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[18]. Drewniany kościół spłonął w 1764[19].

Pieczęć Golczowic i Zawady (1844)

Golczowice i Zawada posiadały wspólną pieczęć, która przedstawiała w polu trzy kwiaty wyrastające z serca, pod nimi napis GEM: SIG:, a w otoku napis: GOLLSCHOWITZ SOWADE / NEYSTAETER CREIS (pol. Gmina Golczowice, Zawada / Powiat Prudnicki)[20]. W 1831 w Zawadzie wybuchła epidemia cholery. Zmarli byli chowani w Golczowicach, na terenie, na którym w latach 1843–1848 wzniesiono nowy kościół św. Anny[19]. Zawada weszła w skład majątku Tiele-Wincklerów w Mosznej na mocy fideikomisu, podpisanego przez Huberta von Tiele-Wincklera w 1892[21].

Pomnik poległych w I wojnie światowej w Golczowicach

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 948 mieszkańców Zawady 41 posługiwało się językiem niemieckim, 860 językiem polskim, 31 innym językiem, a 16 było dwujęzycznych[22]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Zawada znalazła się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem. Do głosowania uprawnionych było w Zawadzie 567 osób, z czego 356, ok. 62,8%, stanowili mieszkańcy (w tym 347, ok. 61,2% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 556 głosów (ok. 98,1% uprawnionych), w tym 553 (ok. 99,5%) ważne; za Niemcami głosowało 441 osób (ok. 79,7%), a za Polską 112 osób (ok. 20,3%)[23]. W latach 20. XX wieku w Golczowicach powstał pomnik upamiętniający mieszkańców Golczowic, Zawady, Czartowic, Buta, Muckowa i Sysłowa, którzy zginęli podczas I wojny światowej.

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[24]. Mieszkańcom Zawady, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.

W latach 1945–1950 Zawada należała do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Gostomia[25], w latach 1954–1959 do gromady Błażejowice, a w latach 1959–1972 do gromady Mochów. Podlegała urzędowi pocztowemu w Białej[26].

W 2009 Zawada przystąpiła do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[27].

Mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Klocołrzy[28].

Liczba mieszkańców wsi[edytuj | edytuj kod]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisana jest[33]:

  • dzwonnica-kaplica, z XVIII w., wypisana z księgi rejestru.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Zawadzie chronione są ponadto[34]:

Transport[edytuj | edytuj kod]

Zawada posiada połączenia autobusowe z Prudnikiem, Głogówkiem. We wsi znajduje się pięć przystanków autobusowych – „Zawada”, „Golczowice”, „Mucków”, „Sysłów”, „Zawada But”[35].

Oświata[edytuj | edytuj kod]

W Zawadzie funkcjonuje oddział zamiejscowy Przedszkola Publicznego[36] z jednym oddziałem przedszkolnym, z zajęciami dodatkowymi z rytmiki i języka niemieckiego[37].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Katolicy z Zawady należą do parafii św. Anny w Golczowicach (dekanat Głogówek)[38]. We wsi znajduje się kaplica św. Józefa[19]. Przy kościele w Golczowicach znajduje się cmentarz[39]. 21 czerwca 2020 przy kościele i plebanii w Golczowicach otwarto „Dom Świętego Jana Pawła II”, upamiętniający postać papieża Jana Pawła II. Obiekt służy jako miejsce spotkań dla lokalnej społeczności[40].

Sport[edytuj | edytuj kod]

Boisko LZS Zawada

We wsi funkcjonuje klub piłkarski LZS Zawada[41], który posiada drużynę seniorów[42]. Drużyna trampkarzy zawiesiła działalność[43]. Klub rozgrywa swoje mecze na boisku w Zawadzie[37]. W 2005, z okazji 60. rocznicy istnienia Podokręgu Związku Piłki Nożnej w Prudniku, klub otrzymał pamiątkowy puchar[44].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Zawadzie[45].

Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 12 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Komisariat Policji w Głogówku)[46].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 159653
  2. a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1589 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. a b GUS. Rejestr TERYT.
  6. Mapa interaktywna, emapy.com [dostęp 2020-06-09].
  7. Klimat: Zawada: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org, pl.climate-data.org [dostęp 2020-06-09].
  8. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
  9. a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 26, OCLC 456751858 (niem.).
  10. Triest 1865 ↓, s. 1084.
  11. Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt in Oberschlesien, verwaltungsgeschichte.de [zarchiwizowane z adresu 2017-07-08].
  12. Studium 2016 ↓, s. 92.
  13. Studium 2016 ↓, s. 45.
  14. Studium 2016 ↓, s. 23.
  15. Studium 2016 ↓, s. 48.
  16. Plan 2020 ↓, s. 9.
  17. Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  18. Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  19. a b c Plan 2020 ↓, s. 10.
  20. 1079 Zowade-Golschowitz (Zawada, Golczowice, kolonia Zawady) II, Pieczęcie gminne na Śląsku, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  21. Bartosz Sadliński, Ród Tiele-Winckler – prudnickie tropy, „Gazeta Prudnik24”, Maciej Dobrzański – redaktor naczelny, 11 (109), Prudnik: Usługi Marketingowe i Finansowe Jarosław Wojdyło, 23 maja 2017, s. 23, ISSN 2300-7958.
  22. Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 75.
  23. Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W, web.archive.org, 29 stycznia 2017 [dostęp 2023-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-29].
  24. Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  25. Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  26. Wykaz gromad wchodzących w skład gminy, „Głos Prądnika”, Czesław Żelazny – redaktor naczelny, 3 (4), Prądnik [Prudnik]: Powiatowy Komitet Osadniczy, 23 listopada 1946, s. 5.
  27. Zawada, gm. Głogówek, Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 23 listopada 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  28. Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
  29. Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de, www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-06-09].
  30. a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt, treemagic.org [dostęp 2020-06-09].
  31. Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 221.
  32. a b c d Wieś Zawada w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-06-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  33. Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 108. [dostęp 2013-01-09].
  34. Studium 2016 ↓, s. 68.
  35. Rozkład jazdy PKS na przystanku Zawada, gm. Głogówek, e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
  36. Jednostki Gminy Głogówek, gminaglogowek.info [dostęp 2023-07-29].
  37. a b Plan 2020 ↓, s. 5.
  38. Parafie według dekanatów, www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  39. Studium 2016 ↓, s. 113.
  40. Dom Św. Jana Pawła II w Golczowicach, gminaglogowek.info, 29 czerwca 2020 [dostęp 2023-07-30] (pol.).
  41. Skarb – LZS Zawada (k. Prudnika), www.90minut.pl [dostęp 2020-06-09].
  42. Drużyna seniorów – LZS Zawada, lzs-zawada.futbolowo.pl [dostęp 2023-07-29].
  43. Drużyna trampkarzy – LZS Zawada, lzs-zawada.futbolowo.pl [dostęp 2023-07-29].
  44. Janusz Stefanko, Damian Wicher, Jubileusz Podokręgu, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 48 (783), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 30 listopada 2005, s. 19, ISSN 1231-904X.
  45. Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej, prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  46. Komisariat Policji w Głogówku, prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]