Kowaliki (ptaki)
| Sittidae | |||
| Lesson, 1828[1] | |||
 przedstawiciel podrodziny – kowalik karoliński (S. carolinensis) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina |
kowaliki | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Rodzina: Sitta Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Rodzaje i gatunki | |||
| |||
Kowaliki[9] (Sittidae) – monotypowa rodzina ptaków z podrzędu śpiewających (Oscines) w obrębie rzędu wróblowych (Passeriformes), obejmująca ponad dwadzieścia gatunków małych ptaków.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Rodzina obejmuje gatunki występujące niemal wyłącznie na półkuli północnej[10][11], przede wszystkim w lasach, kilka gatunków przystosowało się do życia w środowiskach skalistych.
Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała 10,5–19,5 cm; masa ciała 7,5–55 g[10]. Unikalną cechą kowalików jest ich zdolność do utrzymywania się na pniach drzew głową w dół, większość potrafi się w tej pozycji sprawnie poruszać. Inne ptaki, często poruszające się po pniach drzew, takie jak dzięcioły i pełzacze, ustawione są zawsze głową do góry. Kowaliki są do siebie bardzo podobne pod względem wielkości, wyglądu i zwyczajów. Są ptakami wszystkożernymi, zjadają chętnie owady, ich larwy, orzechy i nasiona, które chowają w szczelinach kory[12].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w dziesiątym wydaniu swojej publikacji poświęconej historii naturalnej zwierząt[8]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) kowalik zwyczajny (S. europaea).
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Sitta (Sida, Sitla): średniowiecznołac. sitta (Turner 1544) ‘kowalik’, od gr. σιττη sittē ‘ptak podobny do dzięcioła’ wspomniany przez Arystotelesa, Kallimacha i Hezychiusza[13].
- Dendrophila: gr. δενδρον dendron ‘drzewo’; φιλος philos ‘miłośnik’[14]. Gatunek typowy (późniejsze oznaczenie): Dendrophila frontalis Swainson, 1837 (= Sitta azurea Lesson, 1830)[15].
- Callisitta: gr. καλλος kallos ‘piękno’, od καλος kalos ‘piękny’; rodzaj Sitta Linnaeus, 1758 (kowalik)[16]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sitta formosa Blyth, 1843.
- Rupisitta: łac. rupes, rupis ‘skała’, od rumpere ‘rozbić’; rodzaj Sitta Linnaeus, 1758 (kowalik)[17]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sitta dresseri Zarudny & Buturlin, 1906[b].
Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]
Do rodziny należy jeden rodzaj z następującymi gatunkami[9]:
- Sitta leucopsis Gould, 1850 – kowalik białolicy
- Sitta przewalskii Berezovski & Bianchi, 1891 – kowalik Przewalskiego
- Sitta magna Wardlaw Ramsay, 1876 – kowalik wielki
- Sitta carolinensis Latham, 1790 – kowalik karoliński
- Sitta pygmaea Vigors, 1839 – kowalik mały
- Sitta pusilla Latham, 1790 – kowalik malutki
- Sitta insularis J. Bond, 1931 – kowalik bahamski
- Sitta yunnanensis Ogilvie-Grant, 1900 – kowalik skromny
- Sitta ledanti Vielliard, 1976 – kowalik algierski
- Sitta krueperi von Pelzeln, 1863 – kowalik turecki
- Sitta canadensis Linnaeus, 1766 – kowalik czarnogłowy
- Sitta whiteheadi Sharpe, 1884 – kowalik korsykański
- Sitta villosa J. Verreaux, 1865 – kowalik płowy
- Sitta azurea Lesson, 1830 – kowalik okularowy
- Sitta frontalis Swainson, 1820 – kowalik krasnodzioby
- Sitta solangiae (Delacour & Jabouille, 1930) – kowalik żółtodzioby
- Sitta oenochlamys (Sharpe, 1877) – kowalik liliowy
- Sitta formosa Blyth, 1843 – kowalik wspaniały
- Sitta neumayer Michahelles, 1830 – kowalik skalny
- Sitta tephronota Sharpe, 1872 – kowalik duży
- Sitta arctica Buturlin, 1907 – kowalik białoczelny – takson wyodrębniony ostatnio z S. europaea[18][19]
- Sitta himalayensis Jardine & Selby, 1835 – kowalik himalajski
- Sitta victoriae Rippon, 1904 – kowalik białobrewy
- Sitta nagaensis Godwin-Austen, 1874 – kowalik tybetański
- Sitta cashmirensis W.E. Brooks, 1871 – kowalik kaszmirski
- Sitta castanea Lesson, 1830 – kowalik kasztanowaty
- Sitta europaea Linnaeus, 1758 – kowalik zwyczajny
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ R.-P. Lesson: Manuel d’ornithologie, ou description des genres et des principales espèces d’oiseaux. T. 1. Paris: Roret, 1828, s. 308. (fr.).
- ↑ R.C. Taylor. On the Geology and Natural History of the North-Eastern Extremity of the Alleghany Mountain Range, in Pennsylvania, United Sta. „Magazine of Natural History”. 8, s. 539, 1835. (ang.).
- ↑ W. Swainson: On the natural history and classification of birds. Cz. 2. London: John Taylor, 1837, s. 318. (ang.).
- ↑ C.L. Bonaparte: Conspectus generum avium. T. 1. Lugduni Batavorum: Apud E.J. Brill, 1850, s. 226. (łac.).
- ↑ W.T. Blanford: Eastern Persia an account of the journeys of the Persian boundary comission 1870-71-72. Cz. 2. London: Macmillian and Co, 1876, s. 225. (ang.).
- ↑ S.A. Buturlin. „Mitteilungen des Kaukasischen Museums”. 3, s. 49 (ros.), 64 (ang.), 1907. (ros. • ang.).
- ↑ Sitta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2012-11-03] (ang.).
- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 115. (łac.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Sittidae Lesson, 1828 - kowaliki - Nuthatches (wersja: 2024-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-02-28].
- ↑ a b D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette, Nuthatches (Sittidae), version 1.0, [w:] S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (red.), Birds of the World, Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY 2020, DOI: 10.2173/bow.sittid1.01 [dostęp 2020-08-10] (ang.), Sitta.
- ↑ Nuthatches (Sittidae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2020-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-16)]. (ang.).
- ↑ Kruszewicz 2006 ↓.
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Sitta [dostęp 2022-02-04].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Dendrophila [dostęp 2022-02-04].
- ↑ G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. London: R. and J.E. Taylor, 1840, s. 18. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Callisitta [dostęp 2022-02-04].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Rupisitta [dostęp 2022-02-04].
- ↑ Y. Red’kin, M. Konovalova. Systematic notes on Asian birds. 63. The eastern Asiatic races of Sitta europaea Linnaeus, 1758. „Zoologische Verhandelingen”. 80 (5), s. 241–261, 2006. (ang.).
- ↑ R.M. Zink, S.V. Drovetski, S. Rohwer. Selective neutrality of mitochondrial ND2 sequences, phylogeography and species limits in Sitta europaea. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 40 (3), s. 679–686, 2006. DOI: 10.1016/j.ympev.2005.11.002. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- A. Kruszewicz: Ptaki Polski. 2, Wróblowe - ptaki śpiewające. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 83-7073-455-3.
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.