Oliwczyk
| Sapayoa aenigma[1] | |
| E. Hartert, 1903[2] | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina |
Sapayoidae |
| Rodzaj |
Sapayoa |
| Gatunek |
oliwczyk |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Oliwczyk[5] (Sapayoa aenigma) – gatunek ptaka z rodziny oliwczyków (Sapayoidae), której jest jedynym przedstawicielem. Mały ptak zamieszkujący Amerykę Centralną i Południową. Gatunek niezagrożony wyginięciem.
Systematyka i taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Takson po raz pierwszy opisany przez Harterta w 1903 roku pod obecną nazwą[2]. Jako lokalizację holotypu autor wskazał rzekę Sapayo w prowincji Esmeraldas w Ekwadorze[2]. Takson ten dawniej był umieszczany w rodzinie Tyrannidae[5], Eurylaimidae[6] lub Pipridae[7], ale obecnie wydzielany jest do osobnej, monotypowej rodziny Sapayoidae[5][8]. Najbliżej spokrewniony jest z kurtaczkami (Pittidae), według dwóch różnych badań oddzielił się 27,5 miliona lub prawie 36 milionów lat temu[9]. Gatunek monotypowy – nie wyróżniono podgatunków[8][10][7].
Nazwa rodzajowa odnosi się do rzeki Sapayo w Ekwadorze w prowincji Esmeraldas[11], natomiast nazwa gatunkowa pochodzi od wyrazu αινιγμα ainigma oznaczającego w języku greckim tajemniczy, zagadkowy[12].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Oliwczyk występuje w Panamie (wschodnia część od Strefy Kanału Panamskiego), zachodniej Kolumbii (wybrzeże Oceanu Spokojnego i na wschód do środkowej części doliny Magdaleny) i na południe do skrajnie północno-zachodniego Ekwadoru (Esmeraldas, północno-zachodnia Pichincha)[7][4][13].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Mały ptak o długości ciała 13,5–15 cm oraz masie ciała wynoszącej 20,8 g[7]. Gatunek o szerokim i płaskim dziobie, u którego nasady występują długie, czarne, podobne do szczeciny pióra (ang. rictal bristle)[7]. Ogon długi podobnie jak u gorzykowatych. Samiec ma na czubku głowy żółty, podłużny czub, który zazwyczaj jest ukryty (u samicy czub nie występuje)[7]. Upierzenie głównie w kolorze jasnooliwkowym, skrzydła i ogon bardziej ciemne, natomiast gardło i brzuch bardziej w odcieniu żółtym. Tęczówki czerwonawo-brązowe, dziób czarny, nogi szare[7]. Ubarwienie osobników młodocianych nieopisane, ale prawdopodobnie przypominają samice[7].
Głos[edytuj | edytuj kod]
Głosy wydawane przez te ptaki są słabo poznane. Dwa nagrane głosy opisane jako miękkie, nieco nosowe trele i nieco głośniejsze czip, ch-ch-ch[7].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Środowisko[edytuj | edytuj kod]
Ptak ten zamieszkuje niższe i średnie strefy wilgotnych lasów, często w pobliżu strumieni i wąwozów[7]. Obserwowany do wysokości 1100 m n.p.m.[7]
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Ptak ten żywi się małymi owocami i owadami[7]. Na owady poluje czatując często przez dłuższy czas na gałęziach, rozglądając się wokoło. Owady są łapane zarówno z powietrza, jak i zbierane z liści[7]. Regularnie tworzy na czas żerowania mieszane stada z innymi gatunkami[7].
Rozród[edytuj | edytuj kod]
Okres rozrodczy pod koniec kwietnia i na początku maja, w Panamie zaobserwowano gniazdo z pisklętami w maju[7]. W zachodniej Kolumbii obserwowano ptaki w kondycji rozrodczej w okresie od lutego do kwietnia[7]. Jedyne znalezione gniazdo miało kształt gruszki, zwężając się na górze[7]. Na dole było nieco bardziej zaokrąglone, zbudowane było z długich pasków włóknistej kory. Wejście do gniazda znajdowało się bliżej dna[7]. Gniazdo zawieszone było na drzewie z rodzaju Perebea dwa metry nad leśnym strumieniem[7]. W środku znajdowały się dwa pisklęta, karmione przez oboje rodziców[7].
Migracje[edytuj | edytuj kod]
Najprawdopodobniej gatunek osiadły[7].
Status[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)[4]. Stan populacji słabo poznany ze względu na skryty tryb życia[7]. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy ze względu na utratę siedlisk[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Sapayoa aenigma, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d E. Hartert. On a remarkable new oligomyodian genus and species from Ecuador. „Novitates Zoologicae”. 10, s. 117, 1903. (ang.).
- ↑ M. Irestedt, J.I. Ohlson, D. Zuccon, M. Källersjö, P.G.P. Ericson. Nuclear DNA from old collections of avian study skins reveals the evolutionary history of the Old World suboscines (Aves, Passeriformes). „Zoologica Scripta”. 35 (6), s. 576–580, 2006. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2006.00249.x. (ang.).
- ↑ a b c d Sapayoa aenigma, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Sapayoidae Irestedt, Ohlson, Zuccon, Källersjö & Ericson, 2006 - oliwczyki - Sapayoa (wersja: 2019-04-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-22].
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): NZ wrens, broadbills & pittas. IOC World Bird List: Version 5.3. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-04)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v D. Snow: Family Pipridae (Manakins). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David A. Christie: Handbook of the Birds of the World. Cz. 9: Cotingas to Pipits and Wagtails. Barcelona: Lynx Edicions, 2004, s. 167. ISBN 84-87334-69-5. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2). [dostęp 2023-10-28]. (ang.).
- ↑ John H. Boyd III: Sapayoidae: Sapayoa. [w:] Aves—A Taxonomy in Flux 3.03 [on-line]. John Boyd's Home Page. [dostęp 2023-10-28]. (ang.).
- ↑ Denis Lepage: Oliwczyk (Sapayoa aenigma) Hartert, 1903. Avibase. [dostęp 2015-01-31].
- ↑ Sapayoa, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
- ↑ Aenigma, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
- ↑ Species factsheet: Sapayoa aenigma. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-11-08]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).