Ogórek siewny
|
||
 |
||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | klad różowych | |
| Rząd | dyniowce | |
| Rodzina | dyniowate | |
| Rodzaj | ogórek | |
| Gatunek | ogórek siewny | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Cucumis sativus L. Sp. pl. 2:1012. 1753 |
||
Ogórek siewny (Cucumis sativus L.) – gatunek ogórka z rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). Wywodzi się prawdopodobnie z gatunku Cucumis hardwickii dziko rosnącego u podnóża Himalajów. W Indiach uprawiany był już ok. 3 tys. lat temu[2], później został szeroko rozpowszechniony i obecnie znany jest we wszystkich strefach klimatycznych. Owoce ogórka siewnego wykorzystywane są powszechnie w kuchni wielu krajów. Nazwa odnosi się zarówno do rośliny płożącej, jak i jej cylindrycznych, jadalnych owoców.
Spis treści
Morfologia[edytuj]
- Kwiaty
- Żółte, wyrastają z kątów liści. Ogórek posiada trzy typy płci kwiatów: męskie (z pręcikami), żeńskie (ze słupkiem) i hermafrodytyczne (organy żeńskie i męskie). Ilość kwiatów różnych typów płci na jednej roślinie oraz kolejność ich inicjacji determinuje płeć całej rośliny. I tak wyróżnia się 3 podstawowe typy płci roślin ogórka:
- jednopienny – posiadający zarówno kwiaty żeńskie jak i męskie
- żeński – tylko kwiaty żeńskie
- obupłciowy – tylko kwiaty hermafrodytyczne.
Wyróżnia się także szereg rzadziej występujących typów:
- męskojednopienny – wytwarza kwiaty męskie a następnie hermafrodytyczne
- żeńskojednopienny – wytwarza kwiaty żeńskie, a następnie kwiaty hermafrodytyczne
- trójjednopienny – posiada kwiaty hermafrodytyczne, męskie i żeńskie
- męskodwupienny – najpierw rozwijają się kwiaty męskie, a następnie w niewielkiej ilości kwiaty hermafrodytyczne i żeńskie
- żeńskodwupienny – najpierw inicjują się kwiaty żeńskie, a następnie w niewielkiej ilości kwiaty hermafrodytyczne i męskie
- Owoce
- Jagoda mniej lub bardziej wydłużona, różnej wielkości, o skórce gładkiej lub pokrytej brodawkami, wypełniona nasionami. Kolor owoców jest zróżnicowany od ciemnozielonego do żółtego. Uprawia się wiele odmian gruntowych i szklarniowych w tym również odmiany partenokarpiczne nie wymagające zapylania i pozbawione nasion.
- Liście
- Owłosione, dłoniaste, pięcioklapowe.
Zastosowanie[edytuj]
- Roślina uprawna. Jest uprawiany jako warzywo dla żółtych lub zielonych owoców spożywanych w postaci surowej, kiszonej, konserwowej (w tym marynowanej). Należy do warzyw dyniowatych i uprawiany jest już od ok. 5 tys. lat. Pochodzi prawdopodobnie z Indii, z podnóża Himalajów. Znany był już bowiem w starożytnym Egipcie około 2000 lat p.n.e., skąd przypuszczalnie w czasie wojen grecko-perskich uprawa jego rozprzestrzeniła się na kraje basenu Morza Śródziemnego. W zachodniej części Europy upowszechnili go Rzymianie[potrzebny przypis], zaś do ludów słowiańskich dotarł z Bizancjum wraz z nazwą wywodzącą się od słowa "angurion" (niedojrzały)[potrzebny przypis]. W średniowieczu warzywo to pojawiło się w uprawie w Europie Północnej. W Polsce uprawa ogórka upowszechniła się w wieku XVI.
- Roślina kosmetyczna. Sok ogórkowy doskonale oczyszcza skórę i zalecany jest nawet dla skóry nadwrażliwej[3].
Wartość żywieniowa[edytuj]
Wartość żywieniowa ogórka polega głównie na smaku i usprawnianiu procesu trawienia. Owoce ogórka zawierają niewielkie ilości witamin i składników mineralnych. Pomagają w usuwaniu nadmiaru wody z organizmu i dlatego znajdują zastosowanie w dietach odchudzających. Większość składników znajduje się nie w miąższu, lecz w skórce. Surowe owoce są dla niektórych osób ciężkostrawne. Surowe owoce zawierają askorbinazę, enzym, który utlenia witaminę C. Surowych owoców nie należy mieszać np. w sałatkach z innymi warzywami, takimi jak pomidory czy papryka, gdyż ich wzajemne działanie eliminuje witaminy. Dzięki zdolnościom regeneracyjnym soku ogórkowego, znalazł on zastosowanie w kosmetyce.
Zawartość związków odżywczych w 100 g surowego owocu ogórka[4].
| BŁONNIK | 0,4 g |
| BIAŁKA | 0,6 g |
| WĘGLOWODANY | 1,8 g |
| KALORIE | 6-8 kcal |
| MIKRO I MAKROELEMENTY | |
| Potas | 140 mg |
| Fosfor | 24 mg |
| Wapń | 23 mg |
| Sód | 13 mg |
| Magnez | 9 mg |
| Żelazo | 0,3 mg |
| Cynk | 0,1 mg |
| WITAMINY I KWASY ORGANICZNE | |
| B1 | 0,04 mg |
| B3 | 0,2 mg |
| B6 | 0,04 mg |
| C | 0,2 mg |
| kwas foliowy | 16 mg |
Badania związane z genomem i hodowlą ogórka[edytuj]
Rodzina dyniowate (Cucurbitaceae) jest częstym przedmiotem badań genetycznych i molekularnych[5]. Ogórek jest gatunkiem obcopylnym, ale dobrze znosi zapylenie własnym pyłkiem, co pozwala na tworzenie linii wsobnych[6]. Łatwość mnożenia generatywnego i wegetatywnego oraz dokładne poznanie kultur in vitro ogórka spowodowały, że gatunek ten służy jako model w badaniach genetycznych i biotechnologicznych[7]. Ogórek posiada zdolność rozmnażania generatywnego również form poliploidalnych. Mapy genetyczne mogą być rozbudowywane bez większych trudności przy użyciu znanych markerów ze względu na małą liczbę chromosomów[6]. Lista genów ogórka jest na bieżąco uaktualniana i publikowana. Poznano sekwencję i działanie 105 genów. Wśród opisanych są geny odpowiedzialne za dziedziczenie[8]. Od dawna znane są też metody sterowanie płcią za pomocą odpowiednich substancji chemicznych[9]. Znane są również geny odporności na choroby np. gen odporności na mączniak rzekomy oznaczamy jest symbolem ``dm``. Jest jednym z wielu genów odporności na Pseudoperonospora cubensis. Prowadzone są też badania nad pokrewieństwem różnych grup botanicznych ogórka C. sativus L. i C. sativus var. Hardwickii[10] i ich przydatnością do prac hodowlanych. Prace nad transformacją ogórka prowadzone są od ponad 10 lat. Wykorzystuje się przede wszystkim metody wektorowe[11]. Są również prowadzone badania nad transformacją bezwektorową wykorzystując metodę elektroporacji[12] i mikrowstrzeliwania[13].
Systematyka i zmienność[edytuj]
Ogórek siewny jest jednym z 30 gatunków wyróżnionych w obrębie rodzaju ogórek (Cucumis), podzielonych na dwie grupy ze względu na liczbę chromosomów[14]. Dziko występującą odmianą ogórka siewnego jest Cucumis sativus var. Hardwickii[15].
Wyróżnia się 12 odmian botanicznych ogórka siewnego:
- Cucumis sativus var. anatolicus
- Cucumis sativus var. ciliciosus
- Cucumis sativus var. europaeus
- Cucumis sativus var. falcatus
- Cucumis sativus var. indo-europaeus
- Cucumis sativus var. irano-turanieus
- Cucumis sativus var. izmir
- Cucumis sativus var. sikkimensis
- Cucumis sativus var. squamosus
- Cucumis sativus var. testudaceus
- Cucumis sativus var. tuberculatus
- Cucumis sativus var. vulgarus
Analiza izoenzymatyczna podanych odmian botanicznych wykazała, że najbardziej oddalonymi odmianami botanicznymi od reszty są Cucumis sativus var. Hardwickii i Cucumis sativus var. falcatus[16].
Przypisy
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-01-03].
- ↑ J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 124. ISBN 83-7255-326-2.
- ↑ Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 88. ISBN 83-09-00765-5.
- ↑ Pudelski T. 1971. Uprawa ogórków w szklarniach na belach słomy. Ogrod. 10: 306-308.
- ↑ Pierce L.K., Wehner T.C., 1990. Review of gens and linkage groups in cucumber, Hort. Science Vol.25(6).
- ↑ a b Niemirowicz-Szczytt K., 1993. Hodowla roślin warzywnych, Wyd. SGGW :185-233, 206-207
- ↑ Niemirowicz-Szczytt K., Wyszogrodzka A., 1976. Embryo culture and in vitro pollination of excised ovules in the family Cucurbitaceae. In: Novak FJ (ed) Use of tissue cultures in plant breeding, Proc Int Symp, Olomouc, 6-11: 571-576.
- ↑ Malepszy S., Niemirowicz-Szczytt K., 1991. Sex determination in cucumber (Cucumis sativus) as a model system for molecular biology. Plant Science, 80 : 39-47
- ↑ Galun E., 1959. The role of auxins on sex expresion in cucamber, Physiol. Plant., 12: 48-61
- ↑ Liu J., Staub J.E., 1998. Relationship among putative botanical varieties In cucumber, Cucurbit Genetics Cooperative Report, 21:1-5.
- ↑ Chee P., 1990. Transformation of Cucumis sativus tissues by Agrobacterium tumefaciens and the regeneration of transformed plants, Plant cell Rep. 9: 245-248
- ↑ Burza W., Wochniak P., Wróblewski T., Malepszy S., 1995. Transient expression assay for the optimisation of direct gene transfer into cucumber meristem protoplasts by electroporation, J. Appl. Genet. 36(1): 1-10.
- ↑ Chee P., Slightttom J., 1992. Transformation of cucamber tissues by microprojectile bombardment: identification of plants containing functional and non-functional transferred genes, Gene 188: 255-260.
- ↑ Jeffrey C., 1980. A review of Cucurbitaceae, Bot. J. Linnol. Soc., 81:233-247
- ↑ Perl – Treves R., Galum E., 1985. The Cucumis plastome : physical map, intergenetic variation and phylogenetic relationships, Theor. Appl . Genet., 71:417-429
- ↑ Liu J., Staub J.E., 1998. Relationship among putative botanical varieties In cucumber, Cucurbit Genetics Cooperative Report, 21:1-5
Zobacz też[edytuj]
Ogórek kiszony, ogórek konserwowy
