Ogórek siewny

Ogórek siewny

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	dyniowce
Rodzina	dyniowate
Rodzaj	ogórek
Gatunek	ogórek siewny
Nazwa systematyczna
Cucumis sativus L. Sp. pl. 2:1012. 1753

Morfologia

Niedojrzały owoc

Pochodzenie i rejony uprawy ogórka siewnego

Ogórek siewny (Cucumis sativus L.) – gatunek ogórka z rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). Wywodzi się prawdopodobnie z gatunku Cucumis hardwickii dziko rosnącego u podnóża Himalajów. W Indiach uprawiany był już ok. 3 tys. lat temu, później został szeroko rozpowszechniony i obecnie znany jest we wszystkich strefach klimatycznych. Owoce ogórka siewnego wykorzystywane są powszechnie w kuchni wielu krajów. Nazwa odnosi się zarówno do rośliny płożącej, jak i jej cylindrycznych, jadalnych owoców.

Morfologia

Kwiaty

Żółte, wyrastają z kątów liści. Ogórek posiada trzy typy płci kwiatów: męskie (z pręcikami), żeńskie (ze słupkiem) i hermafrodytyczne (organy żeńskie i męskie). Liczba kwiatów różnych typów płci na jednej roślinie oraz kolejność ich inicjacji determinuje płeć całej rośliny. I tak wyróżnia się 3 podstawowe typy płci roślin ogórka:

• jednopienny – posiadający zarówno kwiaty żeńskie, jak i męskie
• żeński – tylko kwiaty żeńskie
• obupłciowy – tylko kwiaty hermafrodytyczne.

Wyróżnia się także szereg rzadziej występujących typów:

• męskojednopienny – wytwarza kwiaty męskie, a następnie hermafrodytyczne
• żeńskojednopienny – wytwarza kwiaty żeńskie, a następnie kwiaty hermafrodytyczne
• trójjednopienny – posiada kwiaty hermafrodytyczne, męskie i żeńskie
• męskodwupienny – najpierw rozwijają się kwiaty męskie, a następnie w niewielkiej liczbie kwiaty hermafrodytyczne i żeńskie
• żeńskodwupienny – najpierw inicjują się kwiaty żeńskie, a następnie w niewielkiej liczbie kwiaty hermafrodytyczne i męskie

Owoce

Jagoda mniej lub bardziej wydłużona, różnej wielkości, o skórce gładkiej lub pokrytej brodawkami, wypełniona nasionami. Kolor owoców jest zróżnicowany od ciemnozielonego do żółtego. Uprawia się wiele odmian gruntowych i szklarniowych w tym również odmiany partenokarpiczne nie wymagające zapylania i pozbawione nasion.

Liście

Owłosione, dłoniaste, pięcioklapowe.

Zastosowanie

• Roślina uprawna. Jest uprawiany jako warzywo dla żółtych lub zielonych owoców spożywanych w postaci surowej, kiszonej, konserwowej (w tym marynowanej). Należy do warzyw dyniowatych i uprawiany jest już od ok. 5 tys. lat. Pochodzi prawdopodobnie z Indii, z podnóża Himalajów. Znany był już bowiem w starożytnym Egipcie około 2000 lat p.n.e., skąd przypuszczalnie w czasie wojen grecko-perskich uprawa jego rozprzestrzeniła się na kraje basenu Morza Śródziemnego. W zachodniej części Europy upowszechnili go Rzymianie, zaś do ludów słowiańskich dotarł z Bizancjum wraz z nazwą wywodzącą się od słowa „angurion” (niedojrzały). W średniowieczu warzywo to pojawiło się w uprawie w Europie Północnej. W Polsce uprawa ogórka upowszechniła się w wieku XVI.

• Roślina kosmetyczna. Sok ogórkowy doskonale oczyszcza skórę i zalecany jest nawet dla skóry nadwrażliwej.

Wartość żywieniowa

Wartość żywieniowa ogórka polega głównie na smaku i usprawnianiu procesu trawienia. Owoce ogórka zawierają niewielkie ilości witamin i składników mineralnych. Pomagają w usuwaniu nadmiaru wody z organizmu i dlatego znajdują zastosowanie w dietach odchudzających. Większość składników znajduje się nie w miąższu, lecz w skórce. Dzięki zdolnościom regeneracyjnym soku ogórkowego znalazł on zastosowanie w kosmetyce.

Wartość odżywcza Ogórek surowy (100 g)

Wartość energetyczna 60 kJ (14 kcal) Białka 0,7 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Węglowodany 2,9 g szczegółowe informacje Przyswajalne 2,4 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Jednocukry Glukoza 0,7 g Fruktoza 0,7 g Dwucukry Sacharoza 0,1 g Laktoza 0 g Skrobia 0,1 g Błonnik 0,5 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,4% 2,4% M 1,3% 1,3% 1,7% 1,7% Tłuszcze 0,1 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,03 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,00 g Wielonienasycone 0,04 g omega-3 0,02 g α-Linolenowy (ALA) 0,02 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% omega-6 0,02 g Linolowy (LA) 0,02 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Woda 95,8 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% M 2,6% 2,6% 2,6% 2,6%

Witaminy Witamina C 8,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 8,9% 8,9% 8,9% 8,9% Tiamina (B1) 0,029 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,6% 2,6% 2,6% 2,6% M 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% Ryboflawina (B2) 0,038 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% Niacyna (B3) 0,19 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% M 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% Witamina B6 0,04 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,1% 3,1% 2,7% 2,7% M 3,1% 3,1% 2,4% 2,4% Foliany 0,015 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,028 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,0% 4,0% 4,0% 4,0% M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,16 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% M 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% Makroelementy Fosfor 23 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% M 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% Wapń 15 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,5% 1,5% 1,3% 1,3% M 1,5% 1,5% 1,5% 1,3% Magnez 8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,6% 2,5% 2,5% 2,5% M 2,0% 1,9% 1,9% 1,9% Potas 125 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% Sód 11 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,8% 0,9% M 0,7% 0,7% 0,8% 0,9% Mikroelementy Jod 0,0029 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% Żelazo 0,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 2,5% 2,5% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% Miedź 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 12% 12% 12% 12% Cynk 0,24 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% M 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% Mangan 0,08 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% M 3,5% 3,5% 3,5% 3,5%

Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Badania związane z genomem i hodowlą ogórka

Rodzina dyniowate (Cucurbitaceae) jest częstym przedmiotem badań genetycznych i molekularnych. Ogórek jest gatunkiem obcopylnym, ale dobrze znosi zapylenie własnym pyłkiem, co pozwala na tworzenie linii wsobnych. Łatwość mnożenia generatywnego i wegetatywnego oraz dokładne poznanie kultur in vitro ogórka spowodowały, że gatunek ten służy jako model w badaniach genetycznych i biotechnologicznych. Ogórek ma zdolność rozmnażania generatywnego również form poliploidalnych. Mapy genetyczne mogą być rozbudowywane bez większych trudności przy użyciu znanych markerów ze względu na małą liczbę chromosomów. Lista genów ogórka jest na bieżąco uaktualniana i publikowana. Poznano sekwencję i działanie 105 genów. Wśród opisanych są geny odpowiedzialne za dziedziczenie. Od dawna znane są też metody sterowanie płcią za pomocą odpowiednich substancji chemicznych. Znane są również geny odporności na choroby, np. gen odporności na mączniak rzekomy oznaczany jest symbolem „dm”. Jest jednym z wielu genów odporności na Pseudoperonospora cubensis. Prowadzone są też badania nad pokrewieństwem różnych grup botanicznych ogórka C. sativus L. i C. sativus var. Hardwickii i ich przydatnością do prac hodowlanych. Prace nad transformacją ogórka prowadzone są od ponad 10 lat. Wykorzystuje się przede wszystkim metody wektorowe. Są również prowadzone badania nad transformacją bezwektorową, wykorzystując metodę elektroporacji i mikrowstrzeliwania.

Choroby

• wirusowe: mozaika ogórka, pierścieniowa plamistość ogórka, zielona mozaika ogórka, żółta mozaika cukinii,
• bakteryjne: bakteryjna kanciasta plamistość ogórka, bakteryjne więdnięcie ogórka,
• wywołane przez lęgniowce i grzyby: alternarioza dyniowatych, antraknoza dyniowatych, czarna zgnilizna korzeni dyniowatych, czarna zgnilizna zawiązków i pędów roślin dyniowatych, fuzaryjna zgorzel dyniowatych, fuzaryjne więdnięcie ogórka, korynesporoza dyniowatych, mączniak prawdziwy dyniowatych, mączniak rzekomy dyniowatych, miękka zgnilizna korzeni i podstawy pędów ogórka, parch dyniowatych, septorioza dyniowatych, zgnilizna twardzikowa, zgorzel siewek.

Systematyka i zmienność

Ogórek siewny jest jednym z 30 gatunków wyróżnionych w obrębie rodzaju ogórek (Cucumis), podzielonych na dwie grupy ze względu na liczbę chromosomów. Dziko występującą odmianą ogórka siewnego jest Cucumis sativus var. Hardwickii.

Wyróżnia się 12 odmian botanicznych ogórka siewnego:

• Cucumis sativus var. anatolicus
• Cucumis sativus var. ciliciosus
• Cucumis sativus var. europaeus
• Cucumis sativus var. falcatus
• Cucumis sativus var. indo-europaeus
• Cucumis sativus var. irano-turanieus
• Cucumis sativus var. izmir
• Cucumis sativus var. sikkimensis
• Cucumis sativus var. squamosus
• Cucumis sativus var. testudaceus
• Cucumis sativus var. tuberculatus
• Cucumis sativus var. vulgarus

Analiza izoenzymatyczna podanych odmian botanicznych wykazała, że najbardziej oddalonymi odmianami botanicznymi od reszty są Cucumis sativus var. Hardwickii i Cucumis sativus var. falcatus.

Zobacz też

• ogórek kiszony
• ogórek konserwowy