Powiat radzyński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat radzyński
powiat
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

TERC

0615

Siedziba

Radzyń Podlaski

Starosta

Szczepan Niebrzegowski

Powierzchnia

965,06 km²

Populacja (31.12.2020)
• liczba ludności


58 298[1]

• gęstość

61 os./km²

Urbanizacja

26,4%

Tablice rejestracyjne

LRA

Adres urzędu:
pl. Potockiego 1
21-300 Radzyń Podlaski
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu radzyńskiego
Liczba gmin miejskich

1

Liczba gmin miejsko-wiejskich

1

Liczba gmin wiejskich

6

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Powiat radzyńskipowiat we wschodniej Polsce, województwie lubelskim, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Radzyń Podlaski.

W skład powiatu wchodzą:

Według danych z 31 grudnia 2009 roku powiat miał 60 866 mieszkańców[2].

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia powiatu wynosiła 965,06 km²[3].

Głównymi rzekami powiatu są Tyśmienica oraz Bystrzyca. Na wschodzie znajduje się Kanał Wieprz–Krzna[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy powiat radzyński utworzono w czasach Księstwa Warszawskiego na mocy dekretu królewskiego z 17 kwietnia 1810 r. w wyniku wygranej w 1809 r. wojny z Austrią. Zdobyte wówczas tereny podzielono na 4 departamenty: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki. W skład tego ostatniego wchodził powiat radzyński. Wprawdzie Radzyń, jako siedziba władz terenowej administracji zaistniał już w lipcu 1796 r. wchodząc w skład cyrkułu łukowskiego ówczesnej Nowej Galicji, ale spowodowane to było tylko dobrymi warunkami lokalowymi (pałac), czego brakło w Łukowie.

Reforma ze stycznia 1816 r. (Królestwo Kongresowe) wprowadziła na miejsce departamentów województwa oraz zniosła powiaty (pozostały jedynie jako okręgi wyborcze) wprowadzając większe terytorialnie obwody. Utworzono wtedy obwód radzyński z dotychczasowego powiatu radzyńskiego i włodawskiego, wchodzący w skład województwa podlaskiego. Upadek powstania listopadowego spowodował w marcu 1837 r. zamianę województw na gubernie, a w 1842 r. obwodów na powiaty (ujezdy) dzielące się na okręgi (okrugi). Granice w terenie pozostały bez zmian. 21 sierpnia 1844 r. w wyniku ujednolicania guberni polskich z rosyjskimi stworzono jedną dużą gubernię lubelską, w skład której wchodził powiat radzyński. W 1845 r. wyłączono z niego wieś Ledno do powiatu łukowskiego, a w 1858 r. włączono do radzyńskiego dobra ziemskie Tulniki (z lubelskiego).

Naczelnikiem powiatu radzyńskiego w 1855 r. był Feliks Jaworski, a jego zastępcą Aleksander Kunicki.

Władze powstańcze z 1863 r. posługiwały się podziałem na województwa, utrzymując jednak powiaty i okręgi.

Represje popowstaniowe zaowocowały kolejną reformą administracyjną z 31 grudnia 1866 r. Utworzono 10 guberni, w tym siedlecką, w skład której wchodziło 10 pomniejszonych terytorialnie powiatów. W skład powiatu radzyńskiego wchodziły wówczas miasta: Międzyrzec Podlaski, Radzyń Podlaski, Wohyń (od 1 stycznia 1870 r. osada) i gminy wiejskie: Biała, Brzozowy Kąt, Jabłoń, Kąkolewnica, Lisia Wólka, Milanów, Misie, Paszki, Siemień, Sitno, Suchowola, Tłuściec, Zahajki, Żelizna, Żerocin. Stan ten utrzymał się do początków XX w., kiedy to w 1912 r. powstał projekt utworzenia guberni chełmskiej, w skład której wchodziły wschodnie tereny powiatu radzyńskiego. Reszta powiatu weszła do guberni lubelskiej, która przejęła te tereny po zlikwidowanej wtedy guberni siedleckiej.

W czasie I wojny światowej tereny powiatu radzyńskiego weszły w skład (od 1915 r.) tzw. zarządu niemieckiej komendy etapów Ober-Ost. Nie przyłączono ich do powstałego w listopadzie 1916 r. Królestwa Polskiego, posłużyły jako moneta przetargowa w niemieckich układach z Centralną Radą Ukraińską w lutym 1918 r., kiedy to w zamian za zboże odstąpiono Ukrainie tereny aż po sam Radzyń. Koniec wojny zapobiegł wejściu układu w życie.

W dwudziestoleciu międzywojennym sprawy podziału terytorialnego uregulowano w sierpniu 1919 r. Utworzono województwo lubelskie i jako jeden z 19 - powiat radzyński. W 1929 r. dla rozszerzenia granic Parczewa (powiat włodawski) wydzielono z radzyńskiego część gminy Milanów.

Podczas okupacji Niemcy wprowadzili własny podział. Utworzyli 4 dystrykty, w tym lubelski. Zlikwidowali ponadto wiele powiatów, m.in. łukowski, którego tereny przyłączyli do radzyńskiego. Dołączono również kilka przylegających gmin ze zlikwidowanych powiatów włodawskiego i lubartowskiego.

W sierpniu 1944 r. dekretem PKWN zniesiono podział okupacyjny i powrócono do granic powiatów z 1939 r. Najpoważniejszą zmianą w okresie PRL była reforma z lat 19541955. Powstał wtedy powiat parczewski, do którego wyłączono z radzyńskiego gromady: Działyń, Gęś, Jabłoń, Jezioro, Milanów, Przewłokę, Rudno i Siemień.

Kolejna reforma z 28 maja 1975 r. zlikwidowała powiaty powołując 49 małych województw.

Do instytucji powiatów powrócono 1 stycznia 1999 r. Powiat radzyński, znacznie okrojony w porównaniu ze swym poprzednikiem, ponownie pojawił się na mapie.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
  osób % osób % osób %
Ogółem 61 597 100 30 875 50,12 30 722 49,88
Miasto 16 125 26,18 8315 13,50 7810 12,68
Wieś 45 472 73,82 22 560 36,63 22 912 37,20
  • Piramida wieku mieszkańców powiatu radzyńskiego w 2014 roku[5].


Według danych z 31 grudnia 2019 roku[6] powiat zamieszkiwało 58 858 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 58 604 osoby[7].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

W końcu września 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie obejmowała ok. 1,4 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 5,7% do aktywnych zawodowo[8].

Starostowie radzyńscy[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie źródła[9]:

  • Jerzy Kułak (14 listopada 1998 – 21 czerwca 2010)
  • Lucjan Kotwica (21 czerwca 2010 – 23 listopada 2018)
  • Szczepan Niebrzegowski (23 listopada 2018 – nadal)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
  2. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06-11. ISSN 1734-6118.
  3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
  4. radzyński, powiat, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-06-22].
  5. Powiat radzyński w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  6. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
  7. GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020.
  8. GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r., stat.gov.pl [dostęp 2019-12-06] (pol.).
  9. Rafał Rudka (red.): Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. III: Starostowie województwa lubelskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2023, s. 30. ISBN 978-83-62251-82-7. [dostęp 2023-09-12].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]