Ewangelia

Ewangelia (z gr. εὐαγγέλιον, euangelion, dosł. dobra nowina) – w starożytności termin używany jako określenie nagrody dla osoby przynoszącej dobrą nowinę.

Obecnie używa się go w następujących znaczeniach:

• jako określenie gatunku literatury stosowanej, pisma chrześcijańskie opisujące życie, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa
• jako jedna z ksiąg Nowego Testamentu (pisana wielką literą),
• ewangelią w sensie ścisłym w chrześcijaństwie jest nazywana Dobra Nowina o Królestwie Bożym. Jezus Chrystus został posłany dla ogłoszenia Dobrej Nowiny.

Nowy Testament

Ewangelie kanoniczne wchodzą w skład Nowego Testamentu. Współczesne kościoły chrześcijańskie za natchnione uznają cztery Ewangelie, powstałe prawdopodobnie w następujących latach:

• Ewangelia według św. Marka: ok. 68–73 r. lub ok. 65-70
• Ewangelia według św. Mateusza: ok. 70–100 lub ok. 80-85. Niektórzy konserwatywni badacze utrzymują, że powstała przed rokiem 70., szczególnie ci, którzy nie uważają Ewangelii według św. Marka za pierwszą.
• Ewangelia według św. Łukasza: ok. 80–100, większość badaczy podaje rok 85 lub ok. 80-85
• Ewangelia według św. Jana: ok. 90-100 lub ok. 90–110. Przeważa pogląd, że Ewangelia ta była pisana etapami, więc nie ma konkretnej daty opracowania całości.

Skład ten ukształtował się prawdopodobnie w pierwszej połowie II wieku. W pismach patrystycznych po raz pierwszy określenie ewangelia w stosunku do utworu pojawia się w pismach Justyna. Ok. 170 r. Tacjan napisał „Harmonię czterech Ewangelii” zwaną „Diatessaron”, po nim harmonie Ewangelii tworzyli też inni autorzy. W drugiej połowie II wieku cztery ewangelie wymienia tzw. kanon Muratoriego oraz Tertulian, a Ireneusz z Lyonu ok. 180 r. jest przekonany o świętości jedynie czterech Ewangelii.

Istnieje wiele teorii dotyczących czasu powstania poszczególnych Ewangelii oraz zależności między nimi. Powszechnie uznaje się, że trzy Ewangelie – według św. św. Łukasza, Marka i Mateusza (tzw. ewangelie synoptyczne) – są ze sobą bliżej związane niż z Ewangelią według św. Jana: często używają podobnych sformułowań, mówią o podobnych wydarzeniach i stosują podobną aranżację tekstu. Wnioskuje się zatem, że ewangeliści ci korzystali ze wspólnego źródła, albo autorzy późniejszych ewangelii synoptycznych wykorzystywali wcześniejsze z nich.

Według hipotezy dwu-źródłowej powstania Ewangelii, jako pierwsza z trójki powstała Ewangelia według św. Marka, pozostali dwaj ewangeliści korzystali z niej oraz z innego wspólnego źródła (to hipotetyczne źródło jest nazywane ewangelią Q – od niemieckiego Quelle – źródło). Najpoważniejszym problemem tej hipotezy jest fakt, że ewangelia Q, jeśli istniała, zaginęła bardzo wcześnie, gdyż nie ma żadnych zapisów wczesnochrześcijańskich odnoszących się do dokumentu z wyjątkiem dość enigmatycznego stwierdzenia Papiasza z II wieku, które może być w ten sposób interpretowane. Kontrowersyjnym dokumentem uważanym przez niektórych za potwierdzenie tej hipotezy jest ewangelia Tomasza, która zawiera wiele sformułowań wspólnych dla Łukasza i Mateusza, nie występujących w ewangelii według św. Marka. Interpretowane jest to na dwa sposoby – albo pismo to powstało bardzo wcześnie i Tomasz również korzystał z Q, co byłoby silnym argumentem za istnieniem Q, albo też powstał bardzo późno i korzystał z ewangelii według św. Łukasza i według św. Mateusza. Obie te hipotezy mają swoich zwolenników.

Istnieje wiele innych hipotez, które z grubsza można pogrupować według liczby dodatkowych dokumentów, których istnienie postulują. Te które tworzą najmniej lub nie tworzą ich wcale, nie wyjaśniają wszystkich zależności między ewangeliami synoptycznymi; te które tworzą kilka lub nawet kilkanaście takowych wchodzą w trudne do zweryfikowania spekulacje.

Każda z Ewangelii przeprowadza własną myśl teologiczną i liczy się z potrzebami środowiska, dla którego jest przeznaczona, troszcząc się bardziej o objaśnienie zasad wiary chrześcijańskiej niż o historyczne szczegóły.

Apokryfy

Pozostałe pisma przedstawiające życie Jezusa określa się jako ewangelie apokryficzne. Spośród nich najbardziej znana jest Ewangelia Tomasza. W latach 70. XX w. w Egipcie odnaleziony został tekst Ewangelii Judasza. Rękopis, datowany metodą radiowęglową na III-IV w., został napisany w języku koptyjskim, jednej z późnych odmian języka egipskiego, którą posługiwali się egipscy chrześcijanie. Ewangelia opisuje Judasza jako wysłannika bożego, który miał wydać Jezusa na jego własne życzenie. O ewangelii tej pisał w II wieku pierwszy biskup Lyonu, święty Ireneusz, określając ją jako fałszywą. Rękopis po odnalezieniu przez pewien czas znajdował się w Szwajcarii, potem przez 20 lat w USA. Dopiero w 2001 r. rozpoczęto jego odczytywanie.

Zobacz też

• Ewangelista
• Ewangeliarz

Wybrana bibliografia

• „Rozmowy o Biblii", Anna Świderkówna, PWN Warszawa 2003;

Linki zewnętrzne

• Komentarz do czterech Ewangelii – strona opracowana przez fundację Biblos