Sępica
| Psittrichas fulgidus[1] | |||
| (Lesson, 1830) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Psittrichas | ||
| Gatunek |
sępica | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Sępica[4] (Psittrichas fulgidus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny sępic (Psittrichasidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Psittrichas. Występuje w górach Nowej Gwinei. Narażony na wyginięcie.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał René Lesson w 1830. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Banksianus fulgidus[5]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza sępicę w monotypowym rodzaju Psittrichas[6], opisanym w 1831 przez Lessona. Twierdził on, że holotyp pochodził od Pecqueta[2]; znajduje to odzwierciedlenie w jednej z anglojęzycznych nazw gatunku – Pesquet's Parrot[6][7][8]. Pecquet miał dostać go w Hawrze, a sam ptak rzekomo był przesłany jako część kolekcji okazów ptaków z Patagonii i La Platy. Lesson jednak wątpił w to i zasugerował, że raczej pochodził z Nowej Gwinei[2]. Było to prawdą – holotyp sępicy pozyskano na Nowej Gwinei podczas podróży na statku L’Astrolabe w latach 1826–1829. Brat Renégo, Pierre Adolphe Lesson, służył na nim jako lekarz okrętowy i przyrodnik[8]. Holotyp został przekazany do Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[5].
IOC nie wyróżnia podgatunków[6], podobnie jak autorzy HBW[7].
Kariotyp sępicy opisano w 1984; 2n=72 (przy czym może to nie być dokładna wartość)[9].
Sępica bywa umieszczana w odrębnej podrodzinie sępic (Psittrichasinae) wraz z rodzajem Coracopsis; taką klasyfikację przedstawia na przykład Kompletna lista ptaków świata (2020)[4]. Kilka prac z dwóch pierwszych dekad XXI wieku wskazuje, że Psittrichas i Coracopsis to taksony siostrzane[10]. W anatomii podobieństwo przedstawicieli tych dwóch taksonów zaznacza się w braku jednego z mięśni kończyny dolnej – mięśnia grzebieniowego (musculus ambiens). Przebieg tętnic szyjnych u Psittrichas i Coracopsis jest taki sam, jak u reprezentantów Poicephalus i Psittacus oraz plemienia Arini; może to wspierać hipotezę, wedle której klady Psittrichas+Coracopsis oraz Poiocephalus+Psittacus+Arini są grupami siostrzanymi[11].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]
Nazwa rodzajowa Psittrichas pochodzi od greckich słów ψιττακη psittake – „papuga” i θριξ thrix, τριχος trikhos – „włosy”. Epitet gatunkowy fulgidus oznacza z łaciny „lśniący”, „błyszczący”[12]. Nazwa zwyczajowa nawiązująca do sępów, w języku angielskim jedna z dwóch używanych (Vulturine Parrot i Pesquet's Parrot), odnosi się do nieopierzonej głowy[13].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi około 46 cm; masa ciała – 690–800 g[7]. Sępice są stosunkowo dużymi papugami. W ich sylwetce zwraca uwagę smukła głowa i dziób. Mają zaokrąglone skrzydła i dość krótki, zbliżony kształtem do kwadratu ogon[13].
Czoło nagie, pozostała część głowy pokryta drobnymi szczeciniastymi piórami. U samców niewielki obszar nad uchem porośnięty przez sztywne czerwone pióra; u samic cała głowa jest czarna. Kark, płaszcz, grzbiet i kuper czarnobrązowe z wąskimi jasnymi obrzeżeniami piór. Pokrywy nadogonowe czerwone z czarnymi nasadami. Skrzydła z wierzchu są w większości czarne, wyróżniają się czerwone zewnętrzne duże i średnie pokrywy skrzydłowe oraz chorągiewki zewnętrzne środkowych lotek. Pierś ma bardziej brązowy kolor od grzbietu, dobrze widoczne są jasne krawędzie piór. Brzuch, boki ciała i pokrywy podogonowe czerwone. Ogon czarny[14].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Sępica występuje nieregularnie na obszarach górskich Nowej Gwinei[13][7]. W niektórych regionach, szczególnie na terenie Papui-Nowej Gwinei, została wytępiona – zarówno w czasach historycznych, jak i współczesnych[15].
Według stanu wiedzy z 2016 roku sępice nie występują w górach Fakfak i Kumawa[13] położonych na półwyspie Bomberai. Są one jednak ogółem słabo zbadane (podobnie jak cały obszar EBA, w którym się znajdują), częściowo niezamieszkałe i miejscami skrajnie nieprzystępne dla badaczy[16]. Brak też stwierdzeń z gór Cyclops[13].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Sępice występują w lasach porastających wzgórza i niższe partie gór oraz przyległe tereny nizinne. Odnotowywane były na wysokości od 20 do 2420 m n.p.m.[15][13], przeważnie poniżej 1600 m n.p.m.[13] Przeważnie są widywane w parach lub grupach liczących do 20 osobników, kiedy przesiadują na szczytach koron dobrze wyeksponowanych drzew lub przemieszczają się pomiędzy nimi[14].
Sępice wydają się wyspecjalizowane w żerowaniu na owocach figowców (Ficus) – w tym F. hesperidiiformis i prawdopodobnie F. baeuerlenii – lecz zjadają również inne miękkie owoce, w tym mango (mango indyjskie, Mangifera indica) i pandanów (Pandanus). W skład ich diety wchodzą również pąki, kwiaty i nektar szczudli (Freycinetia). Zaobserwowaną przez badaczy specjalizację w żerowaniu na figach opisywali również lokalni myśliwi[17]. Badania prowadzone w niewoli wykazały, że sępice mają bardzo niskie zapotrzebowanie na białko. Budowa ich układu pokarmowego oraz prawdopodobny przebieg trawienia są zgodne z tymi wnioskami. Odnotowano również stosunkowo wysokie dobowe pobranie pokarmu – jego masa odpowiada blisko ¼ masy ciała ptaka[18].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Ptaki w kondycji rozrodczej odławiano w lutym, kwietniu i maju; opierzone młode widywano w grudniu. Sępice gniazdują w dziuplach dużych drzew[7]. Pierwszy raz gniazdo sępicy opisano w literaturze w 1994[17]. Prawdopodobnie w zniesieniu zazwyczaj znajdują się 2 jaja. Taką liczbę stwierdzano też w hodowli. Inkubacja trwa 27–31 dni. Samiec karmi wysiadującą samicę. Pisklęta pokryte są żółto-białym puchem. Minimalny odnotowany czas od zniesienia jaja do opierzenia się młodych wynosi 76 dni[7].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje sępicę za gatunek narażony (VU, Vulnerable) na wyginięcie od 1994 (stan w 2020); wcześniej w 1988 otrzymała status gatunku bliskiego zagrożenia wyginięciem (NT, Near Threatened). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie spadkowy. Głównym zagrożeniem dla sępic jest odławianie ich dla piór – zdobiących między innymi rytualne nakrycia głowy – a w niektórych regionach i dla skór. Nie są jednak tak powszechnie używane, jak pióra innych gatunków. Do tego mogą służyć jako ozdoba przez dekady dzięki starannemu przechowywaniu. Odłów może nie być współcześnie tak powszechny ze względu na wprowadzenie prawa zabraniającego polowania na ptaki z użyciem środków innych niż tradycyjne, na przykład broni palnej. Wycinka zdaje się mniejszym zagrożeniem dla sępic – przeważnie nie obejmuje figowców, a do tego w lasach poddawanych wycince sępice nie są zwykle rzadziej spotykane[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Psittrichas fulgidus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Bulletin des sciences naturelles et de géologie, t. 25, 1831, s. 241–242.
- ↑ Psittrichas fulgidus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b P. Mielczarek & M. Kuziemko, Podrodzina: Psittrichasinae von Boetticher, 1959 - sępice (Wersja: 2020-01-11), [w:] Kompletna lista ptaków świata [online], Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2020-06-19].
- ↑ a b René Primevère Lesson, R. P., Traité d'ornithologie, t. 1, 1831, s. 181 (fr.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.1), 25 stycznia 2020. [dostęp 2020-06-08].
- ↑ a b c d e f Nigel Collar & Guy M. Kirwan: Pesquet's Parrot (Psittrichas fulgidus). [w:] J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.). Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, 25 stycznia 2017. [dostęp 2020-06-08].
- ↑ a b Bo Beolens, Michael Watkins, Michael Grayson, The Eponym Dictionary of Birds, Bloomsbury Publishing, 2020, s. 430.
- ↑ Van Dongen, M.W.M. & De Boer, L.E.M., Chromosome studies of 8 species of parrots of the families Cacatuidae and Psittacidae (Aves: Psittaciformes), „Genetica”, 65, 1984, s. 109–117, DOI: 10.1007/BF00056768.
- ↑ Joseph i inni, A revised nomenclature and classification for family-group taxa of parrots (Psittaciformes), „Zootaxa”, 3205, 2012, s. 26-40, DOI: 10.11646/zootaxa.3205.1.2.
- ↑ Gerald Mayr, Parrot interrelationships—morphology and the new molecular phylogenies, „Emu - Austral Ornithology”, 4, 110, 2010, s. 348-357 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-20].
- ↑ James A. Jobling, Helm Dictionary of Scientific Bird Names, Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 165, 322, ISBN 1-4081-2501-3.
- ↑ a b c d e f g Bruce M. Beehler & Thane K. Pratt, Birds of New Guinea: Distribution, Taxonomy, and Systematics, Princeton University Press, 2016, s. 241, ISBN 978-0-691-16424-3.
- ↑ a b Tony Juniper, Mike Parr: Parrots: A guide to the parrots of the world. Robertsbridge: Pica Press, 1998, s. 322–323. ISBN 978-0-300-07453-6. (ang.).
- ↑ a b c Pesquet's Parrot Psittrichas fulgidus. BirdLife International. [dostęp 2020-06-08].
- ↑ West Papuan highlands [online], BirdLife International [dostęp 2020-06-20].
- ↑ a b Mack, A.L. & Wright, D.D., The Vulturine Parrot, Psittrichas fulgidus, a threatened New Guinea endemic: notes on its biology and conservation. Bird Conservation International, wyd. 2, t. 8, 1998, s. 185-194 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-20].
- ↑ Gregory S. Pryor, Douglas J. Levey, Ellen S. Dierenfeld & C. Bosque, Protein Requirements of a Specialized Frugivore, Pesquet's Parrot (Psittrichas fulgidus), „The Auk”, 3, 118, 2001, s. 1080–1088 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-13].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-06-20]. (ang.).