Amazona

	Amazona
	Lesson, 1830
	; Przedstawiciel rodzaju – amazonka żółtoszyja (A. auropalliata)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	papugowate
Podrodzina	papugi neotropikalne
Plemię	Amazonini
Rodzaj	Amazona
	Typ nomenklatoryczny
	Psittacus farinosus Boddaert, 1783
Synonimy
	Androglossa Vigors, 1825; Chrysotis Swainson, 1837; Androglossus Gray, 1840; Oenochrus Bonaparte, 1854;
	Androglossa Vigors, 1825; Chrysotis Swainson, 1837; Androglossus Gray, 1840; Oenochrus Bonaparte, 1854;
Gatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Amazona – rodzaj ptaków z podrodziny papug neotropikalnych (Arinae) w obrębie rodziny papugowatych (Psittacidae). Należące do niego gatunki określa się polską nazwą amazonka, także pod zbiorczą nazwą rodzaju papugi zielone^[7] (w ich ubarwieniu dominuje kolor zielony z czerwonymi plamami na ogonie i skrzydłach).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące od środkowej Ameryki Południowej do Meksyku i Karaibów^[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 25–45 cm; masa ciała 176–766 g^[8].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Amazona: fr. nazwa „Amazona” nadana różnym tropikalnym, amerykańskim papugom przez de Buffona w latach 1770–1783, jako że pochodziły z amazońskich lasów^[9].
Androglossa (Androglossus): gr. ανηρ anēr, ανδρος andros „mężczyzna, człowiek”; γλωσσα glōssa „język”^[10]. Gatunek typowy: Psittacus amazonicus Linnaeus, 1766.
Chrysotis: gr. χρυσος khrusos „złoto”; -ωτις -ōtis „-uchy”, od ους ous, ωτος ōtos „ucho”^[11]. Gatunek typowy: Psittacus amazonicus Linnaeus, 1758.
Oenochrus: gr. οινοχρως oinokhrōs, οινοχρωτος oinokhrōtos „koloru wina”, od οινος oinos „wino”; χροα khroa, χροας khroas „kolor, wygląd”, od χρως khrōs, χρωτος khrōtos „cera, karnacja”^[12]. Gatunek typowy: Psittacus vinaceus Kuhl, 1820.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące gatunki^[13]:

Amazona albifrons (Sparrman, 1788) – amazonka białoczelna
Amazona xantholora (G.R. Gray, 1859) – amazonka żółtokantarowa
Amazona agilis (Linnaeus, 1758) – amazonka mała
Amazona collaria (Linnaeus, 1758) – amazonka jamajska
Amazona leucocephala (Linnaeus, 1758) – amazonka kubańska
Amazona ventralis (Statius Müller, 1776) – amazonka czarnoucha
Amazona vittata (Boddaert, 1783) – amazonka niebieskoskrzydła
Amazona autumnalis (Linnaeus, 1758) – amazonka zmienna
Amazona finschi (P.L. Sclater, 1864) – amazonka liliowogłowa
Amazona viridigenalis (Cassin, 1853) – amazonka krasnogłowa
Amazona imperialis Richmond, 1899 – amazonka cesarska
Amazona violacea (J.F. Gmelin, 1789) – amazonka fioletowa – takson wymarły najprawdopodobniej pod koniec XVIII wieku^[14]
Amazona brasiliensis (Linnaeus, 1758) – amazonka płomiennosterna
Amazona amazonica (Linnaeus, 1766) – amazonka modrobrewa
Amazona guildingii (Vigors, 1837) – amazonka królewska
Amazona festiva (Linnaeus, 1758) – amazonka czerwonoczelna
Amazona vinacea (Kuhl, 1820) – amazonka pąsowa
Amazona tucumana (Cabanis, 1885) – amazonka żółtouda
Amazona pretrei (Temminck, 1830) – amazonka czerwonouda
Amazona dufresniana (Shaw, 1812) – amazonka niebieskolica
Amazona rhodocorytha (Salvadori, 1890) – amazonka tęczowa
Amazona kawalli Grantsau & de Camargo, 1989 – amazonka białolica
Amazona mercenarius (von Tschudi, 1844) – amazonka zielona
Amazona farinosa (Boddaert, 1783) – amazonka skromna
Amazona aestiva (Linnaeus, 1758) – amazonka niebieskoczelna
Amazona ochrocephala (J.F. Gmelin, 1788) – amazonka żółtogłowa
Amazona oratrix Ridgway, 1887 – amazonka żółtogardła
Amazona auropalliata (Lesson, 1842) – amazonka żółtoszyja
Amazona barbadensis (J.F. Gmelin, 1788) – amazonka wenezuelska
Amazona arausiaca (Statius Müller, 1776) – amazonka dominikańska
Amazona versicolor (Statius Müller, 1776) – amazonka modrogłowa

Istnienie gatunku Amazona martinicana A.H. Clark, 1905 z Martyniki, znanego tylko z XVIII-wiecznych relacji Labata i de Buffona, nie zostało jak dotąd potwierdzone^[15]; IUCN klasyfikuje go jako gatunek wymarły^[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Amazona, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ R.P. Lesson: Traité d’ornithologie, ou, Tableau méthodique des ordres, sous-ordres, familles, tribus, genres, sous-genres et races d'oiseaux: ouvrage entièrement neuf, formant le catalogue le plus complet des espèces réunies dans les collections publiques de la France. Bruxelles: Chez F.G. Levraul, 1830, s. 189. (fr.).
↑ N.A. Vigors. Sketches in Ornithology; or, Observations on the leading Affinities of some of the more extensive groups of Birds. „The Zoological Journal”. 2, s. 400, 1825. (ang.).
↑ W. Swainson: On the natural history and classification of birds. Cz. 2. London: John Taylor, 1837, s. 300, seria: Cabinet cyclopaedia. Natural history. (ang.).
↑ G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. London: R. and J.E. Taylor, 1840, s. 52. (ang.).
↑ Ch.L. Bonaparte. Tableou des Perroquets. „Revue et Magasin de Zoologie pure et appliquée”. 2^e Série. 6, s. 151, 1854. (fr.).
↑ Encyklopedia Powszechna. T. 1: A–F. PWN, 1973, s. 71.
↑ ^a ^b D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette: New World and African Parrots (Psittacidae), version 1.0. W: S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.psitta3.01. [dostęp 2020-10-18]. (ang.).
↑ Amazona, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-22] (ang.).
↑ Androglossa, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-22] (ang.).
↑ Chrysotis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-22] (ang.).
↑ Oenochrus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-22] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Androglossini Sundevall, 1872 (wersja: 2023-09-28). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-10-17].
↑ BirdLife International, Amazona violacea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-10-18] (ang.).
↑ Amazona martinicana. [w:] The Recently Extinct Plants and Animals Database [on-line]. [dostęp 2022-10-22]. (ang.).
↑ BirdLife International, Amazona martinicana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-1 [dostęp 2022-10-22] (ang.).

[itis-1] Amazona, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Lesson-2] R.P. Lesson: Traité d’ornithologie, ou, Tableau méthodique des ordres, sous-ordres, familles, tribus, genres, sous-genres et races d'oiseaux: ouvrage entièrement neuf, formant le catalogue le plus complet des espèces réunies dans les collections publiques de la France. Bruxelles: Chez F.G. Levraul, 1830, s. 189. (fr.).

[Vigors-3] N.A. Vigors. Sketches in Ornithology; or, Observations on the leading Affinities of some of the more extensive groups of Birds. „The Zoological Journal”. 2, s. 400, 1825. (ang.).

[Swainson-4] W. Swainson: On the natural history and classification of birds. Cz. 2. London: John Taylor, 1837, s. 300, seria: Cabinet cyclopaedia. Natural history. (ang.).

[Gray-5] G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. London: R. and J.E. Taylor, 1840, s. 52. (ang.).

[Bonaparte-6] Ch.L. Bonaparte. Tableou des Perroquets. „Revue et Magasin de Zoologie pure et appliquée”. 2^e Série. 6, s. 151, 1854. (fr.).

[pwn-7] Encyklopedia Powszechna. T. 1: A–F. PWN, 1973, s. 71.

[Winkler&inni-8] D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette: New World and African Parrots (Psittacidae), version 1.0. W: S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.psitta3.01. [dostęp 2020-10-18]. (ang.).

[9] Amazona, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-22] (ang.).

[10] Androglossa, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-22] (ang.).

[11] Chrysotis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-22] (ang.).

[12] Oenochrus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-22] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-13] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Androglossini Sundevall, 1872 (wersja: 2023-09-28). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-10-17].

[iucn-14] BirdLife International, Amazona violacea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-10-18] (ang.).

[re-15] Amazona martinicana. [w:] The Recently Extinct Plants and Animals Database [on-line]. [dostęp 2022-10-22]. (ang.).

[iucn2-16] BirdLife International, Amazona martinicana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-1 [dostęp 2022-10-22] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]