Przejdź do zawartości

Ulica Toruńska w Bydgoszczy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Anonimowy 2 (dyskusja | edycje) o 11:27, 29 maj 2021. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 29 maj 2021, była oparta na tej wersji.
ulica Toruńska
Babia Wieś, Kapuściska, Zimne Wody, Czersko Polskie, Łęgnowo
Ilustracja
Widok na ul. Toruńską z Trasy Uniwersyteckiej
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bydgoszcz

Długość

11 km

Plan
Plan przebiegu ulicy
Przebieg
↑ ul. Wały Jagiellońskie 25 80, ← ul. Kujawska 25 → ul. Bernardyńska (Rondo Bernardyńskie)
ul. Ustronie
ul. Babia Wieś
ul. Żupy
Trasa Uniwersytecka
światła hala Łuczniczka
światła ← al. Jana Pawła II, → most Pomorski 5E261 (Rondo Toruńskie)
ul. Cienista
światła ul. Spokojna
światła ul. Perłowa
ul. Łuczniczki
światła ul. Nowotoruńska
ul. Filmowa
ul. Smętna
światła ← al. Kazimierza Wielkiego, → most Kazimierza Wielkiego
al.Lecha Kaczyńśkiego
ul. Równa
ul. Rolna
ul. Kielecka
światła ul. Sporna
pod magistralą węglową
ul. Spadzista
ul. Hutnicza
ul. Łęgnowska
przejazd kolejowo-drogowy na linii nr 18
nad kanałem tor regatowy – port drzewny
ul. Wypaleniska
ul. Przyłubska
ul. Otorowska
ul. Plątnowska
↓ droga do Solca Kujawskiego
Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „ulica Toruńska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Toruńska”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „ulica Toruńska”
53,116251°N 18,097260°E/53,116251 18,097260
Multimedia w Wikimedia Commons
Kinoteatr Adria – dawna strzelnica Bydgoskiego Bractwa Kurkowego, mieścił się tu dawniej kompleks rozrywkowy z ogrodem i sceną letnią
Jedna z kamienic przy ul. Toruńskiej
Kościół św. Józefa Rzemieślnika (1906) przy ul. Toruńskiej
Nowe osiedle mieszkaniowe przy ulicy
500-letni dąb Bartek przy ul. Toruńskiej – najstarsze drzewo, pomnik przyrody w Bydgoszczy
Kościół Matki Bożej Królowej Polski (1911) widoczny od ul. Toruńskiej
Zabytkowa chata pomennonicka w Łęgnowie

Ulica Toruńska – najdłuższa i jedna z najważniejszych komunikacyjnie ulic w Bydgoszczy.

Przebieg

Ulica rozciąga się na kierunku zachód-wschód, od Ronda Bernardyńskiego po wschodnie granice Bydgoszczy na osiedlu Otorowo. Jej długość wynosi ok. 11 km. Śladem ulicy od Ronda Bernardyńskiego do Ronda Toruńskiego biegnie droga krajowa nr 80. Ulica stanowi jedną z głównych arterii komunikacyjnych i tras wylotowych z Bydgoszczy łącząc centrum ze wschodnią częścią miasta położoną po południowej stronie Brdy. W kierunku wschodnim ulica przebiega przez następujące jednostki urbanistyczne: Babia Wieś, Kapuściska, Zimne Wody, Łęgnowo II. Fragment ulicy przebiega na malowniczej grobli oddzielającej tor regatowy od portu drzewnego.

Historia

Ulica Toruńska stanowi starodawny trakt łączący Bydgoszcz z Solcem Kujawskim i Toruniem (dotarcie do Torunia wymagało przeprawy przez Wisłę). Już w średniowieczu stanowiła drogę wylotową z Bydgoszczy, poprzez Bramę Kujawską, a po lokacji miasta w jej otoczeniu powstało Przedmieście Toruńskie, zwane również Kujawskim. Prawdopodobnie do XIV wieku ulicą przebiegał szlak śląsko-pomorski (dawnej bursztynowy) do brodu na Brdzie w Czersku Polskim, w pobliżu ujścia tej rzeki do Wisły. Kontrola tego brodu, który był elementem dawnego traktu handlowego z południa na Pomorze Gdańskie należała do grodu kasztelańskiego w Wyszogrodzie. W XIV i na początku XV odnotowano w źródłach pisanych zamiary budowy w tym miejscu mostu[a], do czego jednak nie doszło, zaś od XVII do XIX wieku istniała tu przeprawa promowa, którą obsługiwał właściciel karczmy o nazwie Ujście[1].

Mapa okolic Bydgoszczy z 1796-1802 r. (mapa Schroettera wykonana na podstawie pomiarów geodezyjnych) przedstawia drogę do Solca Kujawskiego pokrywającą się z obecnym śladem ulicy[2]. Natomiast plan okolic Bydgoszczy z 1857 r. przedstawia wzdłuż drogi nieliczne zabudowania o charakterze podmiejskim skupione w następujących miejscowościach (folwarkach): Małe Bartodzieje (niem. Kl. Bartelsee), Zimne Wody (niem. Kaltwasser), Kapuściska Wielkie (niem. Gr. Kapuscisko), Czersko Polskie (niem. Poln. Czersk), Czersko Niemieckie (niem. Deutsch Czersk, wieś olęderska), Łęgnowo (niem. Langenau, wieś olęderska lokowana w 1603 r.), Otorowo (niem. Otterowo, wieś olęderska lokowana w 1604 r.). Aż do Łęgnowa droga przebiegała w sąsiedztwie Zbocza Bydgoskiego[3]

Początkowo tylko zachodnia część ulicy w dzisiejszym przebiegu pozostawała w granicach administracyjnych miasta Bydgoszczy. Fragment ulicy na Przedmieściu Toruńskim należał do miasta już w 1800 r., zaś od 1851 r. fragment na terenie tzw. Żup do dzisiejszej hali Łuczniczka. W 1920 r. po przejściu Bydgoszczy w granice odrodzonego państwa polskiego, w granice Bydgoszczy włączono kilkanaście okolicznych gmin podmiejskich, m.in. Małe Bartodzieje, Kapuściska Wielkie, Zimne Wody, Czersko Polskie. W ten sposób ulica Toruńska na odcinku od Starego Miasta do przejazdu z Koleją Warszawsko-Bydgoską (oddaną do użytku w 1861 r.) znalazła się w granicach Bydgoszczy[4]. W 1954 r. włączono do miasta port drzewny, zaś w 1977 r. Łęgnowo II (obszar położony na wschód od ul. Łęgnowskiej). Odtąd ulica na całej długości znalazła się w granicach administracyjnych Bydgoszczy.

W 1872 r. w rejonie Zbożowego Rynku do ul. Toruńskiej przyłączono nowo oddaną do użytku ul. Bernardyńską. Począwszy od lat 80. XIX w. w pasie terenu między ulicą a Brdą powstawały przedsiębiorstwa przemysłowe, głównie składy drewna i tartaki, będące zaczątkiem wschodniej dzielnicy składowo-przemysłowej. W tym czasie oddano do użytku port drzewny w Brdyujściu wraz z systemem śluz oraz jazem Czersko Polskie. Dla potrzeb ulicy usypano groblę przecinającą nowo utworzony akwen.

W latach 1891–1901 przedsiębiorstwo Żegluga Bydgoska (niem. Bromberger Schleppschiffahrt Aktien Gesellschaft) wybudowało na Zimnych Wodach kompleks zabudowań przemysłowych oraz doprowadziło do wykopania kanału skracającego meander Brdy. W ten sposób powstała Wyspa na Zimnych Wodach, którą przecięła wybudowana na koszt spółki ulica Sporna. W pierwszych dziesięcioleciach XX wieku, na nabrzeżach dolnej Brdy wzdłuż ulicy Toruńskiej i Fordońskiej funkcjonowało kilkadziesiąt tartaków, stolarni i innych fabryk wykorzystujących drewno spławiane w dużych ilościach z Królestwa Kongresowego szlakiem wodnym wiodącym Wisłą, Brdą, Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą do Niemiec[5].

W okresie międzywojennym następowała dalsza urbanizacja przemysłowa terenu przylegającego do ul. Toruńskiej. Z większych przedsiębiorstw powstałych lub rozwijających się w tym okresie należały m.in. Fabryka Mebli O. i K. Pfefferkorna (dzisiaj Bydgoskie Fabryki Mebli) oraz Fabryka Wyrobów Gumowych „Kauczuk” Sp. Akc. (dzisiaj Bydgoskie Zakłady Przemysłu Gumowego „Stomil” S.A.)[6] Na skarpie u wylotu ul. Hutniczej do ulicy Toruńskiej funkcjonowała Wielkopolska Huta Szkła (od 1923 r., na terenie dawnej cegielni zał. w 1892 r., produkowała butelki oraz szkło okienne)[7]. W latach 20. po budowie toru regatowego, w sąsiedztwie ulicy wybudowano nad Brdą przystań żeglugi pasażerskiej (Lloyd Bydgoski – u wylotu ul. Hutniczej), a na wyspie w Brdyujściu powstały trybuny dla kilku tysięcy widzów, wykorzystywane podczas imprez rangi krajowej i międzynarodowej (m.in. Mistrzostwa Europy w wioślarstwie – 1929 r., coroczne Regaty Wszechpolskie) W 1930 r. oddano do użytku kolejową obwodnicę Bydgoszczy w ciągu magistrali węglowej, która przecinała wysokim wiaduktem ul. Toruńską.

W latach 1939–1945, w czasie okupacji niemieckiej na terenie Puszczy Bydgoskiej w Łęgnowie powstała wielka (pow. 23 km²) fabryka zbrojeniowa III Rzeszy DAG Fabrik Bromberg, zajmująca się produkcją miotających i kruszących materiałów wybuchowych oraz wypełniania nimi skorup pocisków i łusek amunicji wojskowej (elaboracja)[8]. W celach komunikacji wybudowano dziesiątki kilometrów torów kolejowych, bocznic oraz setki kilometrów dróg o nawierzchni z płyt betonowych. Od podstaw wybudowano m.in. łączące się z ul. Toruńską ulice: Łęgnowską i Nowotoruńską[9].

Po II wojnie światowej wzdłuż ulicy powstały nowe przedsiębiorstwa, torowiska i zajezdnia tramwajowa, a także nowe osiedla mieszkaniowe (Wzgórze Wolności, Wyżyny, Kapuściska, osiedle Łuczniczki). Począwszy od 1969 r. rozpoczęto realizację trasy W-Z, która miała poprawić warunki ruchu drogowego w Bydgoszczy na kierunku wschód-zachód. W tym czasie powstało m.in. Rondo Toruńskie i Rondo Bernardyńskie, a fragment ulicy Toruńskiej między nimi nabrał charakteru tranzytowego[10]. W latach 80. oddano do użytku aleję Jana Pawła II łączącą się z ul. Toruńską.

Wśród inwestycji zrealizowanych po 1990 r. łączących się pośrednio z ul. Toruńską można wymienić m.in. budowę alei Kazimierza Wielkiego z mostem nad Brdą (2001), budowę drugiej jezdni na odcinku Rondo Toruńskie – ul. Perłowa (2001), budowę hali Łuczniczka (2002), przebudowę ul. Spornej z nowym mostem (2010). W latach 2008–2010 w dwóch etapach oddano do użytku budynki Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej, a 17 maja 2010 zakończono budowę „Osiedla Sześciu Planet” – zespołu 6 sześciokondygnacyjnych budynków o nazwach „Mars”, „Wenus”, „Jowisz”, „Saturn”, „Merkury” i „Neptun”, zbudowanych w miejscu dawnej piekarni firmy „Tosta”. W grudniu 2013 r. oddano do użytku Trasę Uniwersytecką, które poprzez wysoki wiadukt przecina ul. Toruńską.

Na przełomie lat 2019 i 2020, w związku z zamknięciem ulicy spowodowanym budową linii tramwajowej przy ul. Kujawskiej, na odcinku 300 m od ul. Babia Wieś do „Adrii” kosztem 400 tys. zł przeprowadzono remont nawierzchni oraz chodników[11]. Samo zamknięcie trwało jednak aż do 2021 roku[12]. Ruch w kierunku wschodnim otwarto dopiero 5 lutego 2021 na skutek awaryjnego zamknięcia Mostu Uniwersyteckiego, ruch w kierunku zachodnim pozostał zamknięty[13].

W przyszłości przewiduje się remont ulicy, połączony z budową drogi rowerowej oraz remontem torów tramwajowych na odcinkach od ronda Toruńskiego do ul. Spokojnej oraz od zajezdni tramwajowej do ul. Spadzistej[14]. W rejonie posesji nr 131 planowane jest też powstanie osiedla Brda Smart City[15], a posesji nr 28a – osiedla Adria z dwoma ośmiopiętrowymi wieżowcami[16] (oddanymi do użytku w końcu 2020)[17].

Nazwy

W przekroju historycznym ulica posiadała następujące nazwy[18]:

  • 1797 – Weg von Langenow (Weg von Thorn u. Schulitz)
  • ok. 1820–1840 – Thorner Chaussee
  • 1840–1920 – Thornerstraβe
  • 1920–1939 – Toruńska
  • 1939–1945 – Thornerstraβe
  • od 1945 – Toruńska

Komunikacja

Ruch tramwajowy

Torowisko na ulicy Toruńskiej zostało wybudowane w 1892 r., kiedy uruchomiono drugą w kolejności linię tramwaju konnego (linia „B” zielona), z koszar przy ul. Gdańskiej do Strzelnicy. Przebiegało ono tylko na krótkim odcinku od Zbożowego Rynku do Strzelnicy[19]. W 1896 r. trakcję konną zamieniono na elektryczną, a w 1948 r. zmieniono oznaczenie linii tramwajowej na „2”. Przełomowym dla komunikacji tramwajowej był rok 1953. Zbudowano wtedy zaledwie w ciągu 9 miesięcy linię „Brda” o długości 26,2 km, która prowadziła prawym brzegiem Brdy od ul. Toruńskiej (pętla przy ul. Żupy) na Kapuściska oraz na Łęgnowo do Zakładów Chemicznych Zachem[20]. Na nowym torowisku rozpoczęły kursy cztery nowe linie tramwajowe: nr 6, 7, 8 i 9, łączące centrum ze wschodnimi dzielnicami[10]. W latach 1956–1959 wzniesiono również przy ul. Toruńskiej 278 zajezdnię tramwajową, którą w 1978 r. rozbudowano o 11 bocznic[19]. Zajezdnia w tym miejscu spełnia swoją funkcję do dnia dzisiejszego[21]. W kolejnych latach torowiska w ciągu ul. Toruńskiej zyskiwały odgałęzienia: na most Bernardyński (1963) i most Pomorski (1970).

Obecnie przy ul. Toruńskiej kursują tramwaje linii nr:

  • 6 na odcinku: Rondo Bernardyńskie – Rondo Toruńskie
  • 4, 6, 7 i 8 na odcinku: Rondo Toruńskie – ul. Perłowa
  • 6 na odcinku: ul. Perłowa – ul. Hutnicza

Obciążenie ruchem

Ulica Toruńska należy do średnio obciążonych ruchem drogowym arterii komunikacyjnych w Bydgoszczy. Pomiar ruchu w 2006 r. wykazał, że w szczycie komunikacyjnym przejeżdża przezeń do ok. 1000 pojazdów na godzinę. Najbardziej zatłoczonym odcinkiem jest fragment przy rondzie Toruńskim i Bernardyńskim. Mniej intensywny ruch zanotowano na wschód od ul. Spornej – 200 pojazdów na godzinę[22].

Zabudowa

Pierwotna zabudowa ulicy w obrębie Przedmieścia Toruńskiego powstawała już w okresie staropolskim. Na najstarszym planie Bydgoszczy, sporządzonym przez szwedzkiego kwatermistrza Erika Dahlbergha w 1657 r. widoczne są zabudowania klasztoru bernardynów wraz z ogrodem[23]. Najstarszym obiektem pozostałym do dzisiaj w sąsiedztwie ulicy jest kościół bernardynów pochodzący z 1557 r. Nie istnieje natomiast datowany na XIII w. (przebudowany w XVI w.) kościół św. Idziego, który rozebrano w 1879 r. W 1783 r. na Przedmieście Toruńskie liczyło 942 mieszkańców[18]. Na terenie położonym na wschód od Starego Miasta w okresie staropolskim znajdowała się żupa solna, zaś później rozwijał się tu przemysł ceramiczny. W II połowie XIX wieku zabudowa miasta w kierunku południowo-wschodnim wzdłuż ul. Toruńskiej pozostawała na peryferiach ówczesnej działalności urbanistycznej. Wzdłuż ulicy wzniesiono kamienice (niektóre o secesyjnym wystroju), nie tworzące jednak ciągłej pierzei, zaś na dalszym odcinku ulicy powstały zabudowania o charakterze podmiejskim. W rejonie dawnego folwarku Bartodzieje Małe (przy obecnym rondzie Toruńskim) powstał w 1890 r. budynek szkoły ludowej oraz ochronka dla dzieci (przy ul. Bełzy). W latach 1888–1889 na terenie dawnych żup solnych powstał zespół budynków pralni garnizonowej, przekształcony po 2000 r. w lofty mieszkalne. W okresie międzywojennym powstało zaś osiedle mieszkaniowe przy ul. Toruńskiej-Babia Wieś[18]. Jedynym „strategicznym” obiektem, który wbudowano przy ul. Toruńskiej była Strzelnica Bydgoskiego Bractwa Kurkowego. Wybudowano ją w 1867 r. (odbudowana po pożarze w 1903 r.) w miejscu wcześniejszych obiektów tego typu sytuowanych w tym miejscu od XVIII w. Było to jedno z najokazalszych założeń typu Établissement w Bydgoszczy i do dzisiaj pełni funkcje kulturalne.

Położone przy ulicy Zbocze Bydgoskie na przełomie XIX/XX w. przekształcono w park, część Alei Górskiej ciągnącej się od wzgórz przy ul. Poznańskiej, aż po wschodnie granice miasta[18]. W 1913 r. w parku zbudowano Wieżę Bismarcka (rozebraną w 1928 r. przez władze polskie). Po II wojnie światowej w miejscu wieży Bismarcka powstał Cmentarz Bohaterów Bydgoszczy, a na terenie przylegającym do Brdy urządzono park Centralny, w którym oddano do użytku halę Łuczniczka (2002). Wcześniej – (od 1910 r.) wzdłuż prawego brzegu Brdy sytuowano przystanie bydgoskich klubów wioślarskich. Stąd cały obszar położony między ul. Toruńską, a Brdą nazywano „dzielnicą wioślarzy”.

19-23 lutego 2019, w związku z przystąpieniem do budowy linii tramwajowej wzdłuż ulicy Kujawskiej, wyburzono budynki o numerach 4 i 6[24][25][26]. Z kolei 18/19 września 2020 rozebrano 3 budynki znajdujące się w widłach ulic Toruńskiej i Bełzy[27][28].

Obiekty

W otoczeniu ul. Toruńskiej znajdują się między innymi:

Również przy ul. Toruńskiej znajdował się Komisariat Policji Bydgoszcz-Szwederowo.

W 2016, z okazji 670-lecia miasta, na budynku przy ul. Toruńskiej 86 powstał mural Legendy bydgoskie, z motywami nawiązującymi do legend o Panu Twardowskim, Węgliszku, Skrzypku, Nimfie znad Brdy, a także flisackiej historii miasta[30]. Z kolei w 2017 na budynku przy ul. Toruńskiej 49 powstał mural o nazwie Panienka z okienka[31].

Galeria

Uwagi

  1. ↑ Zobowiązał się do tego książę Władysław Opolczyk – dawca praw miejskich Fordonu w 1382 r.

Przypisy

  1. ↑ Łbik Lech. Średniowieczne brody i przeprawy na dolnej Brdzie w okolicy Bydgoszczy. [w.] Kronika Bydgoska XIX. Bydgoszcz 1998.
  2. ↑ Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West-Preussen nebst dem Netzdistrict aufgenommen unter Leitung des Preuss. Staats Minister Herrn von Schroetter in den Jahren von 1796 bis 1802.
  3. ↑ Plan von Bromberg und Umgegend zwischen der Weichsel und Netze sowie den Königl. Oberförstereien Wtelno u. Glinke. Berlin 1857, skala 1:25 000.
  4. ↑ Licznerski Alfons: Rozwój terytorialny Bydgoszczy. [w.] Kronika Bydgoska II. Bydgoszcz 1965.
  5. ↑ Sławińska Krystyna: Przemysł drzewny w Bydgoszczy i w okolicy w latach 1871–1914: Prace Komisji Historii t.VI.: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria C: 1969.
  6. ↑ Żłobińska Łucja. Bydgoski „Kauczuk” – „Stomil”, [w:] Kalendarz Bydgoski 1995.
  7. ↑ Siwiak Wojciech: Wielkopolska Huta Szkła z Czerska Polskiego (lata 1923–1948). [w:] Kronika Bydgoska XXIV (2002). Bydgoszcz 2003.
  8. ↑ Lachamjer Jerzy: Technologia nitrogliceryny w zakładach Dynamit Nobel A.G. w Bydgoszczy. [w.] Kronika Bydgoska XXVIII 2006. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2007. ISSN 0454-5451.
  9. ↑ Pszczółkowski Michał, Czechowski Maciej: Eksploseum DAG Fabrik Bromberg wybuchowa historia Bydgoszczy – informator. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy 2011.
  10. ↑ a b Bydgoszcz wczoraj i dziś. Praca zbiorowa pod red. Stanisława Michalskiego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa-Poznań 1988. ISBN 83-01-05465-4.
  11. ↑ Ulica Toruńska zyskuje na przebudowie ulicy Kujawskiej [online], bydgoszcz.wyborcza.pl [dostęp 2020-02-05].
  12. ↑ Na otwarcie ul. Toruńskiej bydgoscy kierowcy muszą jeszcze poczekać
  13. ↑ Po zamknięciu Trasy Uniwersyteckiej w Bydgoszczy. Można już jeździć ul. Toruńską w jednym kierunku
  14. ↑ Toruńską po nowych torach i na rowerze. Ambitne plany.
  15. ↑ Marta Leszczyńska Osiedle sterowane komórką powstanie nad Brdą.
  16. ↑ Osiedle Adria jednak powstanie. Dwa wieżowce przy Toruńskiej.
  17. ↑ Inwestycja w centrum Bydgoszczy zakończona. A w sądzie trwa batalia o słońce
  18. ↑ a b c d Czachorowski Antoni red.: Atlas historyczny miast polskich. Tom II Kujawy. Zeszyt I Bydgoszcz. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Toruń 1997.
  19. ↑ a b Rasmus Hugo: Od tramwaju konnego do elektrycznego. [w.] Kronika Bydgoska XVII 1995. Bydgoszcz 1996.
  20. ↑ Dębicki Witold, Komunikacja miejska., [w:] Bydgoska gospodarka komunalna, Stefan Pastuszewski, Bydgoszcz: Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, 1996, ISBN 83-85860-37-1.
  21. ↑ Boguta Tadeusz. Rozwój i aktualna problematyka komunikacji miejskiej w Bydgoszczy. [w.] Kronika Bydgoska II 1964-1965.
  22. ↑ Fundacja „Rozwój ATR”. Generalny pomiar cech ruchu drogowego na sieci komunikacyjnej miasta Bydgoszczy, rok 2005/2006, Bydgoszcz wrzesień 2006.
  23. ↑ Zyglewski Zbigniew: Dwa najstarsze plany Bydgoszczy z roku 1657. [w.] Kronika Bydgoska XVI 1994. Bydgoszcz 1995.
  24. ↑ Zaczynają się prace przy ul. Kujawskiej. Za kilka dni pierwsze wyburzenia. 2019-02-05. [dostęp 2019-02-06].
  25. ↑ Ostatnia taka Kujawska i Toruńska. Początek rozbiórek pod nową trasę z tramwajem. 2019-02-08. [dostęp 2019-02-11].
  26. ↑ Drugi dzień wyburzeń przy rondzie. Buldożery zmiatają domy.
  27. ↑ Zmiany przy rondzie Toruńskim. Znikną trzy stare budynki
  28. ↑ Zniknęły rudery nieopodal ronda Toruńskiego w Bydgoszczy
  29. ↑ Te budynki wypiękniały w 2014 r. dzięki dotacji z ratusza.
  30. ↑ Z okazji urudzin miasta.
  31. ↑ „Panienka z okienka”. Nowy mural przy ul. Toruńskiej.

Bibliografia

  • Czachorowski Antoni red.: Atlas historyczny miast polskich. Tom II Kujawy. Zeszyt I Bydgoszcz. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Toruń 1997
  • Jastrzębska-Puzowska, Iwona: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850–1920. Wydawnictwo Mado. Toruń 2005. ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5
  • Umiński, Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996
Główne ulice i place w Bydgoszczy
Główne arterie komunikacyjne
Główne place
Główne ulice w centrum i okolicach
Ulice i place według osiedli
Zobacz też

Herb Bydgoszczy

Ulica Toruńska widziana z parku na Wzgórzu Wolności
Ulica Toruńska widziana z parku na Wzgórzu Wolności
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Toruńska_w_Bydgoszczy&oldid=63495132”