Bekas jarzębaty
| Coenocorypha huegeli[1] | |||
| (Tristram, 1893) | |||
.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
bekas jarzębaty | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki[4] | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
Bekas jarzębaty[4] (Coenocorypha huegeli; w maoryskim tutukiwi[6]) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny bekasowatych (Scolopacidae), podrodziny słonek (Scolopacinae). Dwa z trzech podgatunków uważane są wymarłe, ptaki trzeciego podgatunku zasiedlają naturalnie Wyspy Snares i uznane są za bliskie zagrożenia.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Henry Baker Tristram w 1893 na łamach „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. Autor nie wspomniał, gdzie dokładnie na Wyspach Snares odłowiono holotyp. Nadał nowemu gatunkowi nazwę Gallinago huegeli[7]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza bekasa jarzębatego w rodzaju Coenocorypha[8]. Dyskusyjna jest kwestia podgatunków. W 1921 został opisany przez Rothschilda bekas rdzawy[4] (C. (h.) iredalei); autor nadał mu nazwę C. aucklandica iredalei, uznając go za podgatunek bekasa auklandzkiego (C. aucklandica). Holotyp pochodził z Jack Lees Island, ogółem H.H. Travers zebrał 3 osobniki[9]. Kolejny z podgatunków, bekasa plamistego[4] (C. h. barrierensis), opisał Walter Reginald Brook Oliver w 1955[10]. Na podstawie różnic morfologicznych i w proporcjach długości głównych kości kończyn – w przypadku C. h. barrierensis[11] – bywają wyodrębniane do osobnych gatunków[12]. Autorzy Kompletnej listy ptaków świata UJ traktują wspomniane taksony jako podgatunki bekasa jarzębatego[4]. Bywają one jednak uznawane za odrębne gatunki. Taką klasyfikację uznaje Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[8] oraz komitet pracujący nad checklistą ptaków Nowej Zelandii wydaną przez Ornithological Society of New Zealand w 2010; wcześniej, w 1990 komitet uznał je za podgatunki bekasa auklandzkiego[6].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Występowanie w zależności od podgatunku:
- † bekas plamisty (C. h. barrierensis) – jeden okaz odłowiono na Little Barrier Island, znane są szczątki subfosylne z Wyspy Północnej[11][13][6][14]
- † bekas rdzawy (C. h. iredalei) – występował na Wyspie Stewart, przetrwał do XX wieku na okolicznych wysepkach[6] (Big South Cape Island, Jacky Lee Island[14]). Na Wyspie Południowej odnaleziono szczątki subfosylne wskazujące na niegdysiejsze szerokie rozprzestrzenienie tych ptaków na wyspie[6]
- bekas jarzębaty (C. h. huegeli) – pierwotnie występowały tylko na Wyspach Snares. W 2005 celem utworzenia nowej subpopulacji ptaki przetransportowano na Putauhinu Island (na południe od Wyspy Stewart), a w styczniu 2013 – na Wyspę Codfish[15] (na północny zachód od Wyspy Stewart)
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała 20–23 cm, rozpiętość skrzydeł 30–35 cm, masa ciała 89–131 g (u C. h. heugeli)[12]. Wymiary (w milimetrach) dla samców i samic osobników podgatunku nominatywnego (liczbę osobników podano w źródle)[2]:
| Długość skrzydła | D. ogona | D. dzioba | D. skoku | |
|---|---|---|---|---|
| samce | 103–111 | 34,8–46,1 | 51,0–57,7 | 23,3–25,4 |
| samice | 106–114 | 36,6–46,0 | 51,4–60,8 | 23,9–26,1 |
Opis dotyczy podgatunku nominatywnego. Przód głowy, pokrywy uszne, brew, boki czoła i gardło pokrywają brązowe pasy. Pasek policzkowy ograniczony jest do kropki lub kreski poniżej oka. Występuje pasek oczny kontrastujący z położonym tuż poniżej płowym obszarem. Podstawowy kolor na barkówkach waha się od płowobrązowego po (rzadko) rdzawobrązowy (u ptaków C. h. iredalei jest to jaskrawy rdzawy). Krawędzie piór nie wyróżniają się z wyjątkiem płowych krawędzi niżej położonych barkówek, tworzących dwie równoległe linie. Obszar od grzbietu po pokrywy nadogonowe matowy, opisywany jako brązowopłowy, jasnobrązowy lub rdzawobrązowy, pokrywy z nierzucającymi się w oczy czarnobrązowymi pasami. Spód ciała niemal całkowicie pokryty pasami. Górna część piersi niekiedy przypomina tę bekasa auklandzkiego. Niższa część piersi, brzuch, pokrywy podogonowe i nogawice są płowe, gęsto pokryte ciemnobrązowymi pasami. Zwykle pomiędzy nogami występuje niewielki, pozbawiony pasków obszar. Centralne sterówki ciemnobrązowe z płowobrązowymi krawędziami i układającymi się w V paskami, często tak szerokimi, jak przerwy pomiędzy nimi. Zewnętrzne sterówki mają płowe krawędzie i nieco płowych pasów. Pokrywy skrzydłowe są w większości pozbawione ciemnych wzorów. Pokrywy skrzydłowe mniejsze i średnie płowobrązowe z nieregularnymi plamami i prążkami barwy brązowej. Pokrywy skrzydłowe większe ciemnobrązowe z płowobrązowymi pasami. Pokrywy pierwszorzędowe i skrzydełko jak u bekasów auklandzkich. Zewnętrzne krawędzie lotek I rzędu mają nieregularne, płowe krawędzie; wewnętrzne lotki pierwszorzędowe wyróżniają się szerokimi płowymi krawędziami (wyraźniej zaznaczonymi u samic u ptaków młodocianych). Lotki II rzędu podobne jak u C. aucklandica. Lotki III rzędu czarnobrązowe, pokryte nieregularnie brązowym wzorami, mają również płowobrązowe krawędzie[2].
Dziób szaroczarny, nasada jaśniejsza; żuchwa ma różowawy lub brązowawy odcień. Górna część górnej szczęki i woskówka czerwonawa. Tęczówka czarna. Nogi u samca żółtawe po kremowe, u samicy oliwkowoszare[2].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Najliczniej bekasy jarzębate występują poniżej lasów Olearia i Brachyglottis[12]. Preferują obszary z gęsto porośniętym podłożem. Żywią się różnorodnymi bezkręgowcami[15].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Okres lęgowy trwa od początku listopada do środka maja. Gniazdo ulokowane jest wśród kęp traw. Może zostać umieszczone zarówno w naturalnym zagłębieniu, jak i w uzbieranych na kształt miski fragmentach roślin, w tym kawałkach paproci, liściach, kawałkach kory. W zniesieniu przeważnie 2 jaja (w jednym z badań na 56 zniesień jedynie jedno zawierało 3 jaja), mają wymiary 39,1–46,4 na 30,4–33,1 mm. Inkubacja rozpoczyna się po zniesieniu wszystkich jaj. W pięciu odnotowanych przypadkach wysiadywały obydwa ptaki z pary, w dwóch – jedynie samica (samiec był poligyniczny). Dla 3 par monogamicznych okres inkubacji wyniósł ok. 22,1 dni, dla pary poligynicznej 37–39 dni. Po 28–35 dniach młode są w pełni opierzone. Pisklęta szarobrązowe, plamkowane płowocynamonowo, jasnobrązowo i czarnobrązowo. Na głowie wyróżniają się dwa ciemnobrązowe pasy, w tym ciemieniowy. Mają bardzo wąską obrączkę oczną, barwy od płowej do kremowej[2]. U C. h. iredalei zniesienie również wynosiło dwa jaja. Guthrie-Smith (1936) obserwował pięć par ptaków tego podgatunku i odnotował, że tylko jedno pisklę dożyło opierzenia[14].
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje bekasa jarzębatego za gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened) od 2014 (stan w 2020)[16]. Żyją tylko przedstawiciele podgatunku nominatywnego, dwa pozostałe uznano za wymarłe[17][13]. Podgatunek C. h. barrierensis znany jest jedynie z jednego okazu odłowionego na Little Barrier Island w okolicach 1870. Był to najprawdopodobniej jeden spośród dwóch obserwowanych ptaków. Okaz został zakupiony przez Auckland Museum w 1870, jednak informacje do niego dołączone pomylono z informacjami dotyczącymi pewnego okazu C. aucklandica; dopiero w 1955 W.R.B. Oliver przeanalizował okaz bekasa jarzębatego i wyróżnił nowy podgatunek C. h. barrierensis[11]. C. h. iredalei wymarł po 1964[17], kiedy to dwa ptaki złapano w niewolę na Wyspie Stewart, ale dwa dni później umarły; później gatunku już nie odnotowano[14]. Za przyczynę wymarcia BirdLife International uznaje zawleczenie na wyspę szczurów śniadych (Rattus rattus)[17]. Do uznania bekasa jarzębatego za gatunek bliski zagrożenia przyczyniły się wcześniejsze, lokalne wymarcia spowodowane przez wprowadzenie na wyspy szczurów śniadych, kotów, świń i wek (Gallirallus australis)[15]. W 2005 roku 30 osobników podgatunku nominatywnego odłowiono i przetransportowano śmigłowcem na Putauhinu Island[18]. W 2011 populacja wynosiła już 320 osobników, a w 2013 – 500. W styczniu 2013 30 osobników przetransportowano na Wyspę Codfish[15].
W kulturze[edytuj | edytuj kod]
Prawdopodobnie to głosy bekasów rdzawych były źródłem legendy o hakawai, który miał być potomkiem Tangaroa – boga oceanów – i Rehua (gwiazdy Antares), strażnika nieba. Wraz ze zmniejszaniem się populacji bekasów jarzębatych, malała też liczba miejsc, w których słyszano tajemnicze głosy, aż do całkowitego ich zniknięcia w latach 60. XX wieku[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Coenocorypha huegeli, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Higgins, P.J. & S.J.J.F. Davies (eds): Handbook of Australian, New Zealand and Antarctic birds. T. 3. Melbourne: Oxford University Press, 1996, s. 54–64. ISBN 0-19-553070-5.
- ↑ D. Lepage: Snares Island Snipe Coenocorypha huegeli. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-11-22]. (ang.).
- ↑ a b c d e P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Scolopacini Rafinesque, 1815 (Wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-22].
- ↑ Coenocorypha huegeli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e Checklist Committee: Checklist of Birds. Wyd. 4. Ornithological Society of New Zealand, 2010, s. 191–192. ISBN 978-1-877385-59-9.
- ↑ Henry Baker Tristram. Gallinago huegeli, sp. nov.. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 1, s. 47, 1893.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Sandpipers, snipes, Crab-plover, coursers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-22]. (ang.).
- ↑ Walter Rothschild. Cœnocorypha aucklandica iredlei sp. nov.. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 41, s. 63, 1921.
- ↑ Walter Reginald Brook Oliver: New Zealand Birds. Wyd. 2. 1955, s. 275.
- ↑ a b c Miskelly, C.M: North Island snipe. [w:] Miskelly, C.M. (red.) New Zealand Birds Online [on-line]. 2013. [dostęp 2016-11-24].
- ↑ a b c del Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M: Snares Snipe (Coenocorypha huegeli). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (24 listopada 2016)].
- ↑ a b North Island Snipe Coenocorypha barrierensis. BirdLife International. [dostęp 2016-11-24].
- ↑ a b c d e Julian P. Hume, Michael Walters: Extinct Birds. A&C Black, 2012, s. 125–127. ISBN 978-1-4081-5861-6. OCLC 778339723. (ang.).
- ↑ a b c d Snares Snipe Coenocorypha huegeli. BirdLife International. [dostęp 2016-11-24].
- ↑ BirdLife International, Coenocorypha huegeli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2020-3 [dostęp 2021-03-22] (ang.).
- ↑ a b c South Island Snipe Coenocorypha iredalei. BirdLife International. [dostęp 2016-11-24].
- ↑ Matt Charteris & Colin Miskelly: Snares Island snipe (tutukiwi) translocation to Putauhinu Island, April 2005. Department of Conservation, 2005. ISBN 0-478-22687-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Informacje o podgatunku C. h. barrierensis wraz ze zdjęciem holotypu
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).