Modrzyk mały
| Porphyrio albus[1] | |||
| (Shaw, 1790) | |||
 Ilustracja z 1873, bazowana na szkicu Pelzelna przedstawiającego holotyp gatunku[2] | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
modrzyk mały | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Modrzyk mały[4] (Porphyrio albus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny chruścieli (Rallidae). Występował endemicznie na Lord Howe. Między pierwszym (1788) i ostatnim opisaniem żywego ptaka (1790) minęły zaledwie dwa lata. Gatunek uznany za wymarły, wyginął wskutek odłowu przez wielorybników i żeglarzy.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek opisał angielski botanik i zoolog George Shaw w dzienniku Johna White’a Journal of a Voyage to New South Wales dotyczącego ekspedycji z lat 1787–1788. Opis zawierał wzmiankę o upierzeniu oraz porównanie z innymi wówczas znanymi gatunkami z rodzaju; autor napisał, że modrzyk mały wyglądem, z wyjątkiem swej białej barwy, podobny jest do zwyczajnego (Porphyrio porphyrio). Do opisu dodana była tablica barwna oznaczona numerem 27 (po lewej). Nowemu gatunkowi nadał nazwę naukową Fulica alba[5]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza modrzyka małego w rodzaju Porphyrio[6]. Opis Shawa nie był pierwszy; wcześniej, w 1789, modrzyka małego opisał Arthur Phillip, ówczesny gubernator Nowej Południowej Walii[7].
Istnieją dwa okazy muzealne – jeden znajduje się w zbiorach w Wiedniu, drugi w Liverpoolu[8]. Okaz, na podstawie którego narysowano ptaka na tablicy z 1790, trafił do Wiednia po tym, jak ówczesne Royal Museum kupiło go w 1806 od Leverian Museum[9]; jest to holotyp. Do spreparowanego ptaka dołączono informację: ‘Lot 2782: White fulica, Fulica alba, New Holland. Pochodzenie okazu z Liverpoolu jest nieznane[2]. Kiedy w 1940 K.A. Hindwood opublikował swój artykuł na temat ptaków, Lord Howe wspomniał, że znany jest tylko jeden okaz[9]. Poza tym znane są ilustracje, 6 opisów znanych z pierwszej ręki (1788–początek 1790?) i szczątki subfosylne[8][7].
Nie jest jasne, czy modrzyk mały był odrębnym gatunkiem. Wiadomo, że ptaki te były nielotne (a przynajmniej tak się zachowywały); u dwóch okazów muzealnych zachowały się miękkie lotki i sterówki, charakterystyczne dla nielotów. U przedstawicieli Porphyrio na wyspie zdarza się leucyzm. Mayr przypuszczał, że osobniki białe zostały wytępione, gdyż bardziej rzucały się w oczy od ptaków biało-niebieskich lub niebieskich[7]. Niejasności w systematyce pojawiły się po raz pierwszy, gdy G. Dawson Rowley opisał okaz z Liverpoolu pod nazwą Porphyrio stanleyi na cześć Edwarda Smitha-Stanleya, dodając, że pochodzi z Lord Howe lub Nowej Zelandii. Wskazał liczne powierzchowne różnice między okazem z Wiednia a tym z Liverpoolu, twierdząc przy tym, że ptak z Wiednia zbliżony jest do modrzyka zwyczajnego, a ten z Liverpoolu do takahe (Porphyrio hochstetteri); na podstawie długości skrzydeł uznał również, że był to ptak lotny (co nie zgadza się z obserwacjami żywych modrzyków małych[5]). Część autorów zaczęła kwestionować odrębność gatunkową obydwu białych modrzyków. Temminck (1820), Gray (1844) i Mayr (1941) uznawali przedstawicieli Notornis alba (pod taką nazwą był wówczas znany gatunek) za albinotyczną odmianę modrzyka zwyczajnego, podobnie jak Rowley w 1875, mimo że w tej samej własnej publikacji opisał tego ptaka jako odrębny gatunek[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosiła około 36 cm. Upierzenie było zmienne[8]. Arthur Bowes Smythe, który jako pierwszy zilustrował przedstawicieli tego gatunku, narysował jednego ptaka całkowicie białego i dwa o mieszanym upierzeniu[2]. Część ptaków była całkowicie biała, inne miały upierzenie mieszane lub całkowicie niebieskie. Możliwe, że ptaki z obecną barwą niebieską były hybrydami z modrzykiem (na Lord Howe występują przedstawiciele podgatunku P. p. melanotus). Dziób i rogowa tarcza były czerwone, nogi czerwone lub żółte. Szczegół ten różni się zarówno w opisach, jak i na ilustracjach[8]. W oryginalnym opisie Shaw zaznaczył, że u wyschniętego okazu nogi są żółte, tablica barwna również przedstawia ptaka z żółtymi nogami[5], jednak okaz z Wiednia, czyli holotyp, ma nogi czerwone. U spreparowanego modrzyka z Liverpoolu nogi i dziób zostały pomalowane na czerwono, nie wiadomo, jakiej barwy były najpierw[8]. Thomas Gilbert nogi opisał jako żółte[2]. Phillip (1789) przedstawił szczegółowy opis upierzenia tego ptaka, najprawdopodobniej wykonany na podstawie obserwacji żywego ptaka, którego otrzymał w Sydney. Miał on mieć czerwoną tęczówkę i nogi[2]. U okazu ze zbiorów w Wiedniu na zgięciu skrzydła występuje szpon[2].
Nie jest jasne, które opisy historyczne dotyczą modrzyków małych, które hybryd, a które modrzyków zwyczajnych. Wiadomo, że przez ostatnie 130 lat (stan z 2016) modrzyki zwyczajne pojawiały się na wyspie tylko jako ptaki zabłąkane, a zaczęły na niej gniazdować dopiero w 1987. Dane co do wielkości są sprzeczne. Okaz z Liverpoolu ma krótsze i mocniej zbudowane nogi niż modrzyki zwyczajne, mniej masywny dziób, miększe lotki i sterówki. Fuller (1987) twierdził, że modrzyki małe miały być większe od modrzyków zwyczajnych i mieć mocniej zbudowany dziób[8]. David Blackburn opisał dziób jako gruby i ostro zakończony[2].
Wymiary dla osobników odpowiednio z Liverpoolu i Wiednia: długość skrzydła 228 mm, długość ogona 88 i 75 mm, długość górnej krawędzi dzioba 63 (do nasady tarczy) i 79 (wraz z tarczą) mm, długość skoku 77 i 92 mm[8]. Należy jednak zaznaczyć, że u okazu z Liverpoolu całkowicie brakuje pochwy rogowej dzioba (ramfoteki), a sam dziób został przemalowany; fakt do 2016 pozostał niezauważony. Tłumaczy to znaczącą różnicę w długości dzioba obydwu okazów i jedynie długość dzioba dla okazu z Wiednia można uznać za wiarygodną[2].
Zasięg[edytuj | edytuj kod]
Modrzyk mały występował wyłącznie na Lord Howe[8].
Pojawiały się również doniesienia o tym, że występowały na Norfolku i Piramidzie Balla, są one jednak nieprawdziwe[8]. Nieporozumienia wśród naukowców rozpoczął Phillip, który napisał, że ptaki te zamieszkują Lord Howe i inne miejsca, później zaś Latham napisał, że zasiedlają one tylko Norfolk. Miał się odnieść do informacji dostarczonych przez Phillipa i White’a, jednak wskazali oni tylko Lord Howe. Informacje przez nich dostarczone również nie są pewne, bowiem obydwaj nie odwiedzili osobiście Lord Howe. August von Pelzeln powtórzył informacje podane przez Lathama. W Leverian Museum do wiedeńskiego okazu dodano adnotację, wedle której ptak miał pochodzić z Australii (New Holland). Między Sydney a Norfolkiem często pływały statki, nierzadko zatrzymując się na Lord Howe, co mogło doprowadzić do pomyłek. Ostatecznie kwestię występowania modrzyków małych na Norfolku rozstrzygnął Iredale (1910), który wykazał, że w czasach bliskich wymienionym autorom modrzyk mały nie występował na żadnej innej wyspie niż Lord Howe[2].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Modrzyki małe były nielotami[5]. Zamieszkiwały zadrzewione nizinne obszary[8]. David Blackburn, który odwiedził Lord Howe w marcu i maju 1788, jako jedyny wspomniał o diecie ptaka. Były ponoć mięsożerne i zdolne do podawania sobie pokarmu do dzioba łapami, tak jak czyniły to papugi. W kolekcji Thomasa Watlinga znajdowała się ilustracja nieznanego autora (obecnie w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie) opatrzona dodatkowym opisem. Według niego pisklęta miały być całkowicie czarne, następnie stawały się niebieskoszare, później całkiem bielały[2].
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje modrzyka małego za gatunek wymarły (EX, Extinct). BirdLife International jako przyczynę wymarcia wskazuje odłów przez wielorybników i żeglarzy[10]. Między pierwszym a ostatnim opisaniem żyjącego ptaka minęły zaledwie dwa lata (1788–1790). Na Lord Howe ludzie na stałe zamieszkali w 1834, ale już wcześniej wyspę odwiedzali wielorybnicy i żeglarze. Arthur Bowes Smythe, chirurg z okrętu Lady Penrhyn, opisał uległość charakterystyczną dla ptaków wyspowych (island tameness) w odniesieniu do modrzyków małych i wodników brunatnych (Hypotaenidia sylvestris). Miały być one pozbawione lęku przed człowiekiem, dawały się łapać w ręce lub zabijać kijami[2]. Wspomniał o tym również White[5]. Foulis, który przebywał na wyspie między 1844 a 1847, jako pierwszy zbadał awifaunę wyspy; nie odnotował już jednak modrzyka małego[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Porphyrio albus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Hein van Grouw & Julian P. Hume. The history and morphology of Lord Howe Gallinule or Swamphen Porphyrio albus (Rallidae). „Bulletin of British Ornithologists’ Club”. 136 (3), 2016.
- ↑ Porphyrio albus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Fulicinae Nitzsch, 1820 - łyski (wersja: 2021-12-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-01-03].
- ↑ a b c d e John White Esquire: Journal of a Voyage to New South Wales. 1790.
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
- ↑ a b c Julian P. Hume, Michael Walters: Extinct Birds. A&C Black, 2012, s. 114–116. ISBN 978-1-4081-5862-3.
- ↑ a b c d e f g h i j Barry Taylor: Rails: A Guide to Rails, Crakes, Gallinules and Coots of the World. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 470–471. ISBN 978-1-4081-3538-9.
- ↑ a b Hindwood, K.A. The Birds of Lord Howe Island. „Emu”. 40, s. 1–86, 1940. DOI: 10.1071/MU940001.
- ↑ White Swamphen Porphyrio albus. BirdLife International. [dostęp 2017-05-28].