Podole

Historycznym herbem Podola jest słońce w białym polu

Podole na mapie współczesnej Ukrainy

Podole (łac. Podolia; ukr. Поділля, Podilla; ros. Подолье, Podolje; rum. Podolia; tur. Podolya) – kraina historyczna i geograficzna (Wyżyna Podolska) nad północnymi dopływami środkowego Dniestru (np. Smotrycz, Zbrucz) i w górnym biegu rzeki Boh.

Główne miasta: Kamieniec Podolski, Chmielnicki (do 1954 Płoskirów).

Historia

Podole zamieszkane było już w czasach prehistorycznych. W neolicie zasiedlała go m.in. ludność kultury pucharów lejkowatych, kultury amfor kulistych, kultury trypolskiej. W epoce brązu było zamieszkane m.in. przez kulturę czarnoleską.

Według Powieści minionych lat obszary pomiędzy Bohem i Dniestrem zamieszkiwały w X wieku słowiańskie plemiona Tywerców i Uliczów. Od XIII wieku na obszarze późniejszego Podola zarysował się podział wzdłuż rzeki Uszycy na Poboże na wschodzie i Podniestrze na zachodzie, które zwane było też Poniżem (Poniziem). W połowie XII wieku cześć wschodnia (Międzybóż, Bożsk, Kotielnica) podlegały księstwu kijowskiemu, a następnie cały obszar Podola wszedł w kręg wpływów księstwa halicko-włodzimierskiego, jednak część wschodnia, w toku nieustannych walk wewnętrznych, wykazaywała związki z Wołyniem. W wyniku bitwy nad Sinymi Wodami w latach 60. XIV wieku weszło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego, jednak w latach 1395-1399 było pod kontrolą Polski. W latach 1399-1402 ponownie trafiło pod panowanie Wielkiego Księstwa Litewskiego, w latach 1402-1411 zaś w rękach polskich, aby w latach 1411-1430 znów stać się częścią Litwy. Rządy polskie ustabilizowały się na Podolu od 1432 roku, gdy Zygmunt Kiejstutowicz oddał Podole Koronie Polskiej.

W roku 1434 utworzono województwo podolskie ze stolicą w Kamieńcu Podolskim. W 1569 Podole znalazło się całkowicie w składzie Polski (Korony), ponieważ włączono wtedy do Polski wschodnią jego część tzw. Podole ukrainne – województwo bracławskie ze stolicą w Bracławiu i głównym miastem Winnicą. Podole obejmowało w przybliżeniu województwa podolskie i bracławskie z czasów I Rzeczpospolitej. W latach 1672–1699 część Podola wraz z Kamieńcem Podolskim opanowana została przez Turcję. Po 1772 r. zachodni skrawek przejęła Austria, reszta w 1793 została włączona do Rosji jako gubernia podolska. W rosyjskiej części Podola działały polskie oddziały partyzanckie w czasie powstania listopadowego. W 1848 podobne działania występowały po stronie austriackiej. Od 1921 część zachodnia z Tarnopolem znalazła się w obrębie Polski (granica na rzece Zbrucz). Włączenie Podola Zachodniego do Związku Sowieckiego było skutkiem najazdu na Polskę 17 września 1939 roku.

Obecnie niemal całe Podole wchodzi w skład Ukrainy, należy do niego jednak też północna część Naddniestrza.

Granice Podola

Najdalszy południowy zasięg Podola wyznaczał w latach 40. XV wieku zamek Karaul (Karawul) nad Dniestrem, wraz zamkami Czarnogrodem u ujścia Dniestru i Chadżybejowem (Chadźibejem) nad Morzem Czarnym, nadanym w 1442 roku w dożywocie kasztelanowi i staroście kamienieckiemu Teodorykowi z Buczacza. Wybrzeże Morza Czarnego nie stało się jednak południową rubieżą Podola i od 2 po XV wieku południową granicą Podola koronnego była już rzeka Dniestr, wschodnią granicą rzeka Marachwa (od strony Podola litewskiego, późniejszego województwa bracławskiego). Zachodnia granica biegła w przybliżeniu wzdłuż dolnego biegu rzeki Strypy (od ujścia do Dniestru do okolic Jazłowca), następnie równoleżnikowo do Zbrucza i wzdłuż średniego biegu tej rzeki. Granica północna (z Wołyniem i Kijowszczyzną) podążała w przybliżeniu tzw. Czarnym Szlakiem tatarskim (wododziałem Słuczy i Bohu).

Kamieniec Podolski jest położony na Wyżynie Podolskiej 48°40′56″ N i 26°34′57″ E.

Budowa geologiczna

Stare miasto leży na owalnym płaskowyżu o powierzchni 120 ha, otoczonym głębokim, skalistym wąwozem rzeki Smotrycz. W wysokich zboczach głęboko wciętej doliny leżą poziomo gruboławicowe szare wapienie, które powstały w płytkim, ciepłym morzu. W wapieniach występują szczątki szkieletów fauny. Szczególnie liczne są koralowce, widoczne na zwietrzałych powierzchniach skał. Skały te zaliczono do górnego syluru (ludlow) wykształconego tu w facji wapiennej. Wyżyna Podolska zbudowana jest z prekambryjskich granitów i gnejsów, przykrytych płytowo zalegającym kompleksem skał mezozoicznych i kenozoicznych. Powierzchnia falista i pagórkowata, silnie rozczłonkowana głębokimi dolinami rzek o charakterze jarów.

Gleby

Na Podolu glebę stanowi czarnoziem bardzo urodzajny, miejscami z domieszką większej lub mniejszej ilości piasku i gliny. W ogóle Podole można rozdzielić na dwie części: południową, posiadającą glebę czarną, tłustą, bez dodatku piasku lub też z domieszką takowego; urodzaje tu bywają wielkie w czasie lat wilgotnych, ale też często ulegają suszom. Druga część pagórkowata, poprzerzynana rzeczkami i strumieniami, pokryta lasami, posiada albo czysty czarnoziem albo też z domieszką piasku lub gliny. Czysty czarnoziem po lewej stronie Bohu i w powiatach zachodnich i południowo-zachodnich, a także nad Dniestrem, gliniasty zaś po prawej stronie Bohu, szczególniej w pow. latyczow-skim i lityńskim. Piaski spotykają się tylko około Winnicy i Sawrania. Gospodarstwo rolne stanowi główny przedmiot zajęcia mieszkańców Podola.

Klimat

Na terenie Podola panuje klimat umiarkowanie – kontynentalny z ciepłym latem, łagodną zimą i dostateczną ilością opadów. Wysokość słońca nad horyzontem w czerwcu w południe osiąga 63-65°, w grudniu 16-18°. Długość dnia zmienia się od 8 do 16,5 godzin. Podole jest położene w głębi kontynentu, dlatego na jego klimat mają wpływ masy powietrzne, które pryznoszą suchą pogodę. Wiosną i na początku jesieni przenika arktyczne powietrze, które przynosi nagłe ochłodzenie się powietrza.

Wody podziemne i gruntowe

10 km poniżej Kamieńca Podolskiego znajduje się "Smotrycki kanion", którego wapienne brzegi sięgają 50 m wysokości. Na Podolu znajduje się bardzo mała ilość jezior naturalnych. Na południu znajduje się Dniestrowski zbiornik retencyjny. Tworzone są sztuczne stawy i zbiorniki dla hodowli ryb i pracy wodociągów. Największa ilość źródeł mineralnych znajduje się w okolicach Satanowa, Kamieńca Podolskiego i Połonnego.

Szata roślinna i zwierzęca

Najliczniejszą grupą wśród roślin są leśne i stepowe. Większą część współczesnych lasów zajmują lasy liściaste – grabowe i dębowe. Stepowa szata roślinna w naturalnym wyglądzie zachowała się tylko przy rzekach Smotrycz i Dniestr. Rozległe stepy teraz są całkowicie wykorzystywane przez rolnictwo. Z pradawnich czasów aż po dzień dzisiejszy na terenie Podola mieszkańcy uprawiają też pszenicę, burak cukrowy, żyto, kukurydzę, jęczmień, owies, millet, grykę, słonecznik, konopie i len. Lasy są zamieszkałe przez lisy, sarny, łosie, dziki, kuny leśne, wiele gatunków ptaków. Istnieje kilka gatunków gadów. Wśród dolin rzecznych są rozpowszechnione skowronki. Zbiorniki wodne są zamieszkane przez szczupaki, karpie, okonie, leszcze, sumy i płocie. W rolnictwie rozpowszechnione są bydło, świnie, owce, konie, kozy, króliki, kury, gęsie, kaczki i indyki.

Zanieczyszczenie środowiska

Jednym z problemów ekologicznych jest zanieczyszczenia wody. Wiele fabryk wykorzystują wodę dla potrzeb gospodarczych. Dlatego główne źródła zanieczyszczeń to ścieki fabryczne i odpady komunalne. Na obszarach wiejskich głównymi zanieczyszczenielami są gospodarstwa wiejskie. Zanieczyszcielami powietrza są przede wszystkim przedsiębiorstwa przemysłowe i środki transportu. Corocznie wyrzucają one do powietrza ponad 700 tys. t szkodliwych substancji. Większość ich wyłapują i dezynfekują, ale i tak do atmosfery dostaje się dużo nieoczyszczonego kurzu i gazów.

Ochrona środowiska

Jednym ze środków w zakresie ochrony przyrody jest tworzenie obszarów chronionych, które obejmują botaniczne, zoologiczne, geologiczne i hydrologiczne obiekty. Wśród nich botaniczny rezerwat “Paniwecka dacza”, gdzie rośnie 12 gatunków roślin, wymienionych w “Czerwonej księdze Ukrainy”. Na terenie Podola położony jest Park Narodowy “Podolskie Towtry”. Ważną rolę w poprawie żyzności gleby odgrywa wykorzystanie gleboochronnych technologii. Składają się one z następujących po sobie działań w ciągu roku. Stosowanie tych technologii pozwala zwiększyć objętość wody stopu i deszczu na 80%. To znacznie zmniejsza wynoszenie składników pokarmowych z gleby. Najbardziej skutecznym sposobem walki z erozją gleby jest sadzenia lasów.

Bibliografia

• Kazimierz Pułaski, Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy: monografie i wzmianki T. 1, Brody 1911

Linki zewnętrzne

• Podole w malarstwie Napoleona Ordy
• Podole, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 442 .
• Herbarz wg Jana Długosza