Lida: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
zmiana aktualnie urzędującego burmistrza
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej)
Linia 83: Linia 83:
* koszary 77 pułku piechoty, pomiędzy ulicami ks. Skorupki i Koszarową.
* koszary 77 pułku piechoty, pomiędzy ulicami ks. Skorupki i Koszarową.
* browar z 1876 roku
* browar z 1876 roku
* budynek Gimnazjum im. hetmana Karola Chodkiewicza z 1929 roku, proj. arch Jerzy Beill, [[Modernizm w Polsce|styl modernistyczny]]. Obecnie Lidzki Koledż Pedagogiczny, ul. Mickiewicza
* budynek Gimnazjum im. hetmana Karola Chodkiewicza z 1930 roku, [[Modernizm w Polsce|styl modernistyczny]]. Obecnie Lidzki Koledż Pedagogiczny, ul. Kirowa 20
* budynek Poczty Polskiej z 1938 roku w stylu funkcjonalistycznym, ul. Mickiewicza 8
* budynek Poczty Polskiej z 1936 roku proj. Wanda Boerner-Przewłocka w stylu funkcjonalistycznym, ul. Mickiewicza 8
* Szkoła Powszechna im. G.Narutowicza z 1928 roku, ul. Kirowa 18 (Szkolna)


Do 1940 roku w Lidzie mieściła się jedna z największych w [[Europa|Europie]] [[Żydzi|żydowskich]] szkół rabinicznych.
Do 1940 roku w Lidzie mieściła się jedna z największych w [[Europa|Europie]] [[Żydzi|żydowskich]] szkół rabinicznych.

Wersja z 19:18, 19 lip 2017

Lida
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

grodzieński

Burmistrz

Michaił Konstantynowicz Karpowicz[1]

Wysokość

142 m n.p.m.

Populacja (2014)
• liczba ludności


100 000[2]

Nr kierunkowy

+375 (154)

Kod pocztowy

231300

Tablice rejestracyjne

4

Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego
Mapa konturowa obwodu grodzieńskiego
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city}
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Zamek w Lidzie
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Lidzie
Cerkiew św. Michała Archanioła (katedra eparchii lidzkiej)
Ulica Sowiecka
Lodowisko w mieście

Lida (biał. Ліда, lit. Lyda) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, siedziba rejonu lidzkiego, w latach 1921–1945[3] w Polsce, w województwie nowogródzkim, siedziba powiatu lidzkiego.

Niegdyś miasto powiatowe w granicach I Rzeczypospolitej. Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie lidzkim województwa wileńskiego[4]. W BSSR i Białorusi centrum rejonu lidzkiego. Przemysł maszynowy, obuwniczy, chemiczny, spożywczy oraz motoryzacyjny (Nieman); węzeł kolejowy.

Obecnie Lidę zamieszkują w 45% Białorusini, 40% – Polacy, a 15% – Rosjanie.

Historia

Około 1323 roku wielki książę litewski Giedymin zbudował w Lidzie murowany zamek. Z faktem tym należy wiązać powstanie w jego pobliżu osady, rozwiniętej później w miasto. Lida była stolicą księstwa lidzkiego, którym władał książę Giedymin, a po jego śmierci syn Olgierd i wnuki Jagiełło i Witold. Zamek był jak na ówczesne czasy potężną twierdzą wielokrotnie szturmowaną przez Krzyżaków, którym udało się go zdobyć zaledwie raz w 1384 roku. W 1376 roku do Lidy przybyli franciszkanie, co świadczy o tym, że Lida musiała być już rozwiniętym ośrodkiem. W 1392 i 1394 Lidę najechał Witold i sprzymierzeni z nim Krzyżacy, co spowodowało spalenie miasta przez uciekających do zamku mieszkańców. Lida i zamek był dwukrotnie schronieniem wygnanych z Ordy Tatarskiej chanów: Tochtamysza (1396-99), Hadżi Gireja (1434-43). Latem 1405 r. Witold wziął w niewolę żonę i dzieci księcia smoleńskiego Jurija Światosławowicza i uwięził ich w zamku lidzkim. Z tego powodu w 1406 zamek był oblegany przez księcia smoleńskiego Jerzego Światosławicza, który spalił miasto, ale zamku nie był w stanie zdobyć.

Podczas wojny domowej z Zygmuntem Kiejstutowiczem, zamek był oblegany w 1433 roku przez księcia Świdrygiełłę.

Około 20 lipca 1506 roku odbył się w Lidzie sejm z udziałem Aleksandra Jagiellończyka, a następnie w obozie pod miastem zebrały się wojska litewskie i polskie, które rozbiły następnie Tatarów w bitwie pod Kleckiem. W wiekach XIV-XVI Lida była jednym z pięciu największych miast Wielkiego Księstwa Litewskiego. W dniu 17 września 1590 r. Zygmunt III przyznał Lidzie prawo magdeburskie i herb przedstawiający lwa z dwoma kluczami nad głową. Przywilej z 1611 r. potwierdził istniejące tu od dawna dni targowe. W 1638 r. przy ścianie zamku lidzkiego zdecydowano wybudować magazyn służący przechowywaniu dokumentów lidzkiego sądu ziemskiego i archiwów. W dniu 20 kwietnia 1640 r. Władysław IV zatwierdził w Warszawie przyznane Lidzie prawo magdeburskie.

W 1655 roku Lidę zajęli kozacy Zołotarenki, którzy opanowali też zamek. W 1659 r. natomiast moskiewskie wojska Chowańskiego po oblężeniu zamku całkowicie zniszczyły miasto. W czasie wojny północnej zamek został dwukrotnie opanowany przez wojska szwedzkie Karola XII (1702 i 1710 rok).

W 1717 r. sejm postanowił utrzymać przyznane jej wcześniej ulgi i przywileje, a także wycofać wojsko z Lidy, aby ulżyć mieszkańcom. W dniu 7 kwietnia 1727 r. król August II potwierdził prawa nadane miastu poprzednio, wprowadził też podatek handlowy od działalności magazynów i rzeźni. August III potwierdził wcześniejsze prawa postanowieniem z 12 listopada 1744 r., a w 1776 r. wydał przywilej, w którym zaliczył Lidę do miast, które zachowały prawo magdeburskie. Od tego czasu miasto powoli zaczęło się odradzać. W latach 1784–1787 komisja „boni ordinis” przeglądała rachunki i płatności miejskie.

Od 1759 do 1834 r. w mieście istniała szkoła średnia – kolegium. W tej placówce uczył się przyszły profesor Uniwersytetu Wileńskiego, botanik Stanisław Bonifacy Jundziłł.

Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej w 1795 r. miasto włączono do Rosji.

W 1895 r. w Lidzie mieszkały 7 864 osoby: 3 954 mężczyzn i 3 910 kobiet. 5 326 mieszkańców miasta było narodowości żydowskiej.

Jesienią 1918 roku w mieście powstała Samoobrona Ziemi Lidzkiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Lidy przed bolszewikami. Jej organizatorem był ppor. Wacław Szukiewicz. Po opuszczeniu miasta przez wojska niemieckie na przełomie 1918 i 1919 roku Samoobrona przejęła władzę w Lidzie i podjęła walkę z nadchodzącą Armią Czerwoną[5]. W styczniu 1919 roku oddziały polskie wyszły z miasta na ratunek atakowanemu przez bolszewików Wilnu. W konsekwencji Lida została zajęta przez bolszewików bez walki. Odbita przez regularne Wojsko Polskie w czasie ciężkich walk 16–17 kwietnia 1919 roku. Po zdobyciu miasta nastąpił pogrom, w którym, z udziałem żołnierzy polskich zamordowano 39 Żydów - Komunistów[6][7].

 Osobny artykuł: Walki o Lidę (1919).

7 czerwca 1919 roku miasto wraz z całym powiatem lidzkim weszło w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej[8].

Latem 1920 roku Lida została ponownie zajęta przez bolszewików, jednak po walkach pod miastem została ponownie odbita przez Polaków 30 września 1920. W 1921 roku formalnie weszła w skład II Rzeczyspospolitej. Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Lida oraz powiatu lidzkiego w województwie nowogródzkim. 1 kwietnia 1938 roku włączono do miasta wieś Roślaki[9]. W okresie międzywojennym miasto bardzo szybko zaczęło się rozwijać. O ile w 1921 r. mieszkało w Lidzie 13 401 osób, o tyle w 1938 r. miasto liczyło już 26 257 mieszkańców. Główne zakłady przemysłowe w tym czasie to fabryka obuwia gumowego „Ardal”, fabryki produktów gumowych „Benland” i „Poland”, fabryka drutów i gwoździ „Drutindustria”, fabryka sprężyn „Zwój”, zakład produktów chemicznych „Korona”, 2 browary, 3 wytwórnie cukierków, 3 fabryki produkujące dachówki – „Tanur”, „Raaf” i „Neszer”, 2 fabryki obróbki wełny, 2 wytwórnie oleju, 6 tartaków, 8 młynów, 8 piekarń i 4 zakłady poligraficzne.W okresie międzywojennym został poddany częściowej renowacji zamek.

Przed 1939 rokiem w mieście stacjonowały 77. Pułk Piechoty (żołnierze mieli znak niedźwiadka na naramiennikach) i 5. Pułk Lotniczy.

W trakcie toczenia przez wojsko polskie walk obronnych na zachodzie przeciwko Wehrmachtowi, w dniu 19 września 1939 roku około godziny 21.00 miasto zaatakowała i zajęła 2 Dywizja Strzelecka Armii Czerwonej przełamując opór, w trakcie którego poległo około 50 polskich żołnierzy, natomiast w ręce sowieckie nie wpadło 89 polskich samolotów, które wraz z 309 osobami personelu lotniczego ewakuowano na Łotwę[10]. W czasie wojny Niemcy wymordowali ludność żydowską.

W 1945 roku Lida została wcielona do ZSRR, po którego rozpadzie w 1991 roku znajduje się na terenie Republiki Białoruś.

Zabytki

  • zamek w Lidzie z XIV wieku, zbudowany przez litewskiego księcia Giedymina na planie czworoboku, z dwiema wieżami w stylu gotyckim. Częściowo zrekonstruowany.
  • kościół katolicki w Lidzie zbudowany w 1770 r. w stylu barokowym, funkcjonujący bez przerwy. Jest to świątynia trójnawowa, z czworobocznym prezbiterium i barokowym szczytem fasady. Charakteryzuje się bogato wyposażonym wnętrzem (rzeźby, freski, ornamenty stiukowe). Po lewej stronie znajduje się ołtarz z obrazem Matki Bożej Lidzkiej (Różańcowej), który według legendy przywieźli do Lidy pierwsi franciszkanie w 1376 r.
  • kościół pijarów (obecnie cerkiew prawosławna), klasycystyczny, w kształcie rotundy. Zbudowany w latach 1800-1825. Spalony w 1842 roku. W 1843 roku zamieniony na cerkiew prawosławną. W 1926 roku wrócił do pijarów. Został zamknięty w 1958 roku – była w nim hala sportowa, planetarium, muzeum – w 1991 roku kino. W 1995 roku został przekazany prawosławnym. Obok dzwonnica.
  • klasztor i kolegium zakonu Pijarów – zamknięty w 1843 roku i częściowo wyburzony. W okresie międzywojennym szkoła handlowa.
  • Kościół na Słobódce, drewniany, z lat 30. XX wieku
  • cmentarz katolicki w Lidzie (stary cmentarz) z 1797 roku przy ul. Engelsa. Na cmentarzu modernistyczna kaplica św. Barbary z lat 30. XX wieku.
  • koszary 77 pułku piechoty, pomiędzy ulicami ks. Skorupki i Koszarową.
  • browar z 1876 roku
  • budynek Gimnazjum im. hetmana Karola Chodkiewicza z 1930 roku, styl modernistyczny. Obecnie Lidzki Koledż Pedagogiczny, ul. Kirowa 20
  • budynek Poczty Polskiej z 1936 roku proj. Wanda Boerner-Przewłocka w stylu funkcjonalistycznym, ul. Mickiewicza 8
  • Szkoła Powszechna im. G.Narutowicza z 1928 roku, ul. Kirowa 18 (Szkolna)

Do 1940 roku w Lidzie mieściła się jedna z największych w Europie żydowskich szkół rabinicznych.

W Lidzie działa organizacja TKPZL Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lidzkiej. Organizacja zajmuje się poszerzaniem kultury polskiej.

Rozgrywa się tam część akcji powieści Sergiusza Piaseckiego Zapiski oficera Armii Czerwonej.

Demografia

Religia

Sport

Ludzie związani z Lidą

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Lidą.

Miasta partnerskie

  1. ↑ [1]
  2. ↑ [2]
  3. ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
  4. ↑ Вялiкi гicтарычны атлас Беларусi Т.2, Mińsk 2013, s. 88.
  5. ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 47–49.
  6. ↑ Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. Report (1919).
  7. ↑ Mission of The United States to Poland: Jadwin and Johnson report (1919).
  8. ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.
  9. ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 21, poz. 183.
  10. ↑ Czesław Grzelak "Historyczne Bitwy: Wilno-Grodno-Kodziowce 1939", Bellona, Warszawa, s.91-93

Linki zewnętrzne

Stolice rejonów obwodu grodzieńskiego

Herb obwodu grodzieńskiego

Powiat lidzki (do 1939)
  • Siedziba powiatu – Lida
Przynależność wojewódzka
Miasta (1919–39)
Gminy wiejskie (1919–39)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lida&oldid=49937239”