Języki malajskie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Języki malajskie
Obszar

Azja Południowo-Wschodnia

Użytkownicy

ludy malajskie
często jako lingua franca

Klasyfikacja genetyczna

języki austronezyjskie

Kody rodziny językowej
Glottolog mala1538
Występowanie
Ilustracja
Zasięg geograficzny języków malajskich
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki malajskie – grupa bliżej spokrewnionych języków austronezyjskich używanych przede wszystkim w Indonezji, Malezji, południowej Tajlandii oraz w Brunei i Singapurze. Poza standardowym językiem malajskim (i indonezyjskim)[a] obejmuje szereg lokalnych języków rozpowszechnionych na terenie tych krajów. W niektórych regionach mają charakter autochtoniczny (są językami społeczności malajskich), a niektóre z nich rozwinęły się wskutek kontaktów handlowych[1].

Tradycyjne siedlisko języków malajskich obejmuje obszary lądowe wokół Morza Południowochińskiego, a konkretniej wyspę Sumatra, zachodnie Borneo i zachodnią Malezję (Półwysep Malajski)[2]. O ile zachodnie Borneo bywa uznawane za źródło całej podgrupy malajskiej, to niektórzy badacze określają południową Sumatrę jako kolebkę języka i cywilizacji malajskiej[2][3]. Z południowej Sumatry wywodzi się najpewniej sam język malajski (w szczególności jako język standardowy i literacki)[4].

Wewnętrzny podział języków malajskich stanowi przedmiot dyskusji lingwistycznej[2]. W toku badań językoznawczych wypracowano różne hipotezy dotyczące ich pochodzenia i klasyfikacji[2]. Ponadto nie istnieje ścisłe rozróżnienie między językami malajskimi (odrębnymi językami austronezyjskimi) a dialektami języka malajskiego (właściwego)[3][5][6]. Część spośród języków malajskich jest blisko spokrewniona z malajskim właściwym – należą tutaj m.in. kerinci i minangkabau[b], inne zaś są wyraźnie od niego oddalone (np. iban czy kanayatn)[7]. Z perspektywy historycznej i społecznej niektóre z nich są związane z tzw. „światem malajskim” (alam Melayu), ale pozostałe to języki odrębne socjolingwistycznie[8]. Języki malajskie ze wschodniej Indonezji, o słabo określonej proweniencji, bywają rozpatrywane jako języki kreolskie[9].

Lokalne formy języka malajskiego (bądź języki malajskie) wykazują znacznie większe zróżnicowanie wewnętrzne niż standardy narodowe z Indonezji, Malezji i Brunei[10]. Standard kodów językowych ISO 639-3 odnotowuje istnienie tzw. makrojęzyka malajskiego (kod: msa), w ramach którego grupuje szereg języków malajskich[11]. Wiele z tych odmian (jak np. indonezyjski z Dżakarty, malajski Kupangu czy banjar) – pomimo roli odgrywanej przez języki narodowe – cieszy się silną pozycją na poziomie regionalnym[12][13].

Lingwistyczne ujęcie języków malajskich nie obejmuje wszystkich języków Malezji ani Indonezji. W granicach tych krajów funkcjonuje wiele języków o dalekim pokrewieństwie z malajskimi czy też całkowicie z nimi niespokrewnionych[14][15].

Wiele spośród języków malajskich to zasadniczo języki izolujące, o niezbyt rozbudowanej strukturze morfologicznej[16]. Nieco bardziej złożoną morfologią charakteryzuje się standardowy malajski/indonezyjski[17]. Jednocześnie odmiany potoczne silnie odbiegają od profilu aglutynacyjnego, w który wpisuje się przede wszystkim język standardowy; do zaniku historycznych cech aglutynacyjnych przyczyniło się m.in. przyswajanie malajskiego/indonezyjskiego w charakterze języka drugiego (wraz z porzucaniem języków lokalnych). Do skrajnej redukcji elementów morfologii doszło w przypadku odmian kreolizowanych, których wpływ rzutuje na typologię odmian standardowych[18].

Próby określenia zewnętrznej klasyfikacji języków malajskich natrafiają na trudności, co jest związane z rolą odgrywaną przez malajski jako źródło zapożyczeń w regionie[19][20]. Najbliższymi krewnymi języków malajskich są języki czamskie (w tym język aceh). Stosunkowo bliskie związki genetyczne łączą je z językami sundajskim i madurskim. W dalszej kolejności są spokrewnione m.in. z językiem jawajskim[21].

 Z tym tematem związane są kategorie: Języki malajskie, Języki kreolskie na bazie malajskiego.

Podział socjolingwistyczny[edytuj | edytuj kod]

Do częstych cech tych odmian należą: uproszczona fonologia[28], zredukowana morfologia (mniejszy zasób afiksów malajskich, obfite użycie czasowników posiłkowych)[29][30], obecność prefiksu baku- (we wschodniej Indonezji, pożyczka z języka ternate)[31], szyk possessor-possessum i łącznik punya („mieć”) w konstrukcjach dzierżawczych[30][32], tworzenie liczby mnogiej zaimków osobowych przy użyciu słowa orang („osoba”), wyrażanie aspektu ciągłego przy użyciu ada[33]. Odmiany ze wschodniej Indonezji, ze względu na mnogość wspólnych cech, stanowią wyraźnie odrębną grupę (Eastern Indonesian Malay)[13]. Historyczne ich korzenie i uwarunkowania ich rozwoju nie zostały jednak bliżej ustalone[9].
Historycznie bazarowy malajski sięgał północno-zachodniej Papui-Nowej Gwinei, ale jego użycie znacznie się osłabiło[34]. Dominującym w kraju językiem kontaktowym jest tok pisin[35].
Malajski Sri Lanki jest prawdopodobnie spokrewniony z malajskim miasta Manado (i innymi odmianami wschodnimi). Jego typologia została jednak silnie przekształcona pod wpływem języka tamilskiego[36]. Odznacza się nietypowym dla zachodnich języków austronezyjskich szykiem zdania SOV (Subject Object Verb)[27]. Malajski betawi (dżakarcki) rozwinął się jako język kontaktowy[24], ale jego przynależność jest niejasna, jako że wykazuje również cechy autochtonicznych języków malajskich[22]. Zaczerpnął elementy takich języków jak balijski, jawajski, sundajski, kreolizowany portugalski i języki chińskie[3]. Dał początek wysoce ekspansywnej dżakarckiej odmianie języka indonezyjskiego[24].
Języki banjar i iban to nie tylko języki etniczne Bandżarów i Ibanów, ale również środki komunikacji międzygrupowej w różnych zakątkach Borneo[37].

Podział ten nie jest ścisły i nie pozwala adekwatnie sklasyfikować każdego języka malajskiego; nie ma też charakteru klasyfikacji genetycznej. Odmiany handlowe wykazują wpływy odmian tradycyjnych, a wiele spośród nich przyjęło się w roli języków macierzystych. Zarówno odmiany tradycyjne, jak i handlowe zostały poddane wpływom literackiego języka malajskiego, uznawanego za normę komunikacji oficjalnej[22].

Samo wyodrębnianie języków malajskich również bywa kłopotliwe; zdarza się bowiem, że użytkownicy poszczególnych odmian określają swój język toponimami (zwykle nazwami miejscowości), nie wyróżniając większych bytów językowych. Zjawisko to dotyczy południowej części Sumatry, gdzie poczucie tożsamości malajskiej jest stosunkowo słabe[38].

Kwestia bliższego umiejscowienia odmian ze wschodniej Indonezji (w kategorii języków kreolskich bądź dialektów/języków malajskich) pozostaje nierozstrzygnięta. Wątpliwości budzi m.in. to, czy pierwotny język handlowy faktycznie był pidżynem, a także zasadność tłumaczenia uproszczeń strukturalnych zjawiskiem kreolizacji (jako że przywoływane cechy występują też w pewnych dialektach zachodnich)[39]. Dodatkowo klasyczne pojęcie języków kreolskich jest ściśle związane z ekspansją europejską i niezbyt odpowiada specyfice wcześniejszych kontaktów w regionie[9].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Nazwa „malajski” (ang. Malay, mal. bahasa Melayu) ma charakter rodzimy, a określenie „indonezyjski” zostało wprowadzone do użytku w Indonezji (Tadmor 2005 ↓, s. 644; Tadmor 2009 ↓, s. 791). W niektórych publikacjach używa się takich terminów jak „malajsko-indonezyjski” (Malay-Indonesian) i „malajski/indonezyjski” (Malay/Indonesian) (Tadmor 2005 ↓; Tadmor 2009 ↓; Gil 2020 ↓, s. 120).
  2. ↑ a b Bywa określany jako dialekt języka malajskiego (Anwar 1976 ↓, s. 77). Najczęściej jest jednak uważany za odrębny język, ze względu na silne poczucie tożsamości kulturowej (Gil 2020 ↓, przyp. 29, s. 163).
  3. ↑ Pod pojęcie „języka indonezyjskiego” podkłada się także szereg zróżnicowanych dialektów regionalnych (por. Tadmor 2007b ↓, s. 301; Tadmor 2009 ↓, s. 791). Niemniej na poziomie form standardowych indonezyjski i malezyjski stanowią zasadniczo ten sam język, z pewnymi różnicami na płaszczyźnie słownictwa, wymowy i walencji morfologicznej (Adelaar 2018 ↓, s. 573).
  4. ↑ Bardzo bliski odmianie malezyjskiej (Adelaar 2018 ↓, s. 573). Nie mylić z językiem malajskim Brunei, który jest najpewniej bliżej spokrewniony z językami banjar (Kalimantan) i malajskim wyspy Bacan (Moluki Północne) (Adelaar 2005a ↓, s. 202).
  5. ↑ Powszechnie opisywany jako dialekt języka malajskiego, choć jest stosunkowo odrębny leksykalnie od malajskiego standardowego (podobnie jak iban). Uważa się, że został przyniesiony spoza wyspy Borneo, przypuszczalnie rozwijając się we wczesnej kolonii malajskiej (Blust 2005 ↓, przyp. 11, s. 49).
  6. ↑ Język grupy etnicznej Nagi z wyspy Flores (Bos 2005 ↓), o niepewnej klasyfikacji. Pomimo swojej lokalizacji geograficznej – we wschodniej Indonezji – pod względem swoich cech nie pasuje do profilu wschodnich odmian malajskiego; przypuszczalnie pochodzi z Półwyspu Malajskiego (Paauw 2009 ↓, s. 305).
  7. ↑ Zdecydowanie odrębny od wschodnich odmian handlowych, bliżej spokrewniony z malajskim Brunei. Został przeniesiony na Moluki z zachodniej części Archipelagu Malajskiego i zachował się wśród rodzimej społeczności malajskojęzycznej (Collins 1996 ↓, s. 151).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 202–204.
  2. ↑ a b c d Adelaar 2005a ↓, s. 202.
  3. ↑ a b c Tadmor 2009 ↓, s. 793.
  4. ↑ Adelaar 2005b ↓, s. 18.
  5. ↑ Tadmor 2007a ↓, s. 198.
  6. ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 205.
  7. ↑ a b c Adelaar 2018 ↓, s. 571.
  8. ↑ McDowell i Anderbeck 2020 ↓, s. 9.
  9. ↑ a b c Steinhauer 1991 ↓, s. 178.
  10. ↑ Adelaar 2018 ↓.
  11. ↑ msa. ISO 639-3. [dostęp 2020-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)]. (ang.).
  12. ↑ a b Adelaar 2018 ↓, s. 573.
  13. ↑ a b van Staden 2009 ↓, s. 314.
  14. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 385.
  15. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 617–618.
  16. ↑ Gil 2020 ↓, s. 163.
  17. ↑ Gil 2020 ↓, s. 161–163.
  18. ↑ Tadmor 2007b ↓, s. 308–309.
  19. ↑ Tadmor 2005 ↓, s. 644.
  20. ↑ Tadmor 2009 ↓, s. 791, 793.
  21. ↑ Adelaar 2000 ↓, s. 228.
  22. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Adelaar 2005a ↓, s. 204.
  23. ↑ Tadmor 2009 ↓, s. 794.
  24. ↑ a b c d e f Adelaar 2005b ↓, s. 33.
  25. ↑ Steinhauer 1991 ↓, s. 177.
  26. ↑ a b c d Adelaar 2005a ↓, s. 203.
  27. ↑ a b Adelaar 2005a ↓, s. 212.
  28. ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 206.
  29. ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 215–217.
  30. ↑ a b Paauw 2009 ↓, s. 296–297.
  31. ↑ Paauw 2009 ↓, s. 237–238.
  32. ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 213.
  33. ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 212–214.
  34. ↑ Tryon 2007 ↓, s. 103.
  35. ↑ Tryon 2007 ↓, s. 104.
  36. ↑ Prentice 1994 ↓, s. 411–412.
  37. ↑ Steinhauer 1994 ↓, s. 771.
  38. ↑ Gil 2020 ↓, przyp. 29, s. 163.
  39. ↑ Kluge 2017 ↓, s. 2–10.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_malajskie&oldid=73003614”