Księstwo wrocławskie

Księstwo wrocławskie

Ducatus Wratislaviensis

1173–1335
Herb Flaga
Ustrój polityczny	monarchia (księstwo)
Stolica	Wrocław
Data powstania	1173
Data likwidacji	1335
Władca	Henryk VI Dobry
Religia dominująca	katolicyzm
Dzielnica wrocławska Henryka IV Prawego na mapie Śląska w okresie rozbicia dzielnicowego w Polsce
Położenie na mapie świata Księstwo wrocławskie
51°07′00″N 17°02′00″E

Księstwo wrocławskie (łac. Ducatus Wratislaviensis, niem. Herzogtum Breslau, cz. Vratislavské knížectví) – rezultat podziału w latach 1248–1251 istniejącego wcześniej księstwa śląskiego pomiędzy synów Henryka Pobożnego zmarłego w 1241 roku. Po jego śmierci przez kilka lat samodzielnie władzę sprawował jego najstarszy syn Bolesław II Rogatka. Wkrótce między nim i pozostałymi braćmi doszło do wojny sukcesyjnej, w rezultacie której około 1248 r. doszło do podziału dzielnicy, tak że Henryk III Biały uzyskał centralną część ze stołecznym Wrocławiem, a najstarszy Bolesław II Rogatka zatrzymał rozległy obszar z Legnicą, Świdnicą, Głogowem i Środą Śląską tworząc księstwo legnickie. Po pewnym czasie Głogów otrzymał Konrad I, tworząc w ten sposób księstwo głogowskie. Środa Śląska została włączona do księstwa wrocławskiego w latach 1257-1258. Działalność gospodarcza Henryka III Białego ukierunkowana była na odbudowę domeny książęcej poprzez rewindykację zagrabionych przez kościół i miasta dóbr księcia, a także poprzez akcję kolonizacyjną.

Po śmierci Henryka III Białego w 1266 ziemie księstwa wrocławskiego objął arcybiskup salzburski Władysław, będący jednym z synów Henryka Pobożnego. W latach 1270–1290 – Henryk IV Prawy. Po nim w 1291 – Henryk V Gruby. Po Henryku Grubym, jako opiekun małoletnich książąt, księstwem wrocławskim władał od 1296 do 1301 Bolko Surowy. Po jego śmierci rywalizację o Wrocław z Henrykiem III głogowskim wygrał król Wacław II czeski, który w 1303 r. ustanowił tu swojego starostę i zjednał dziesięcioletniego Bolesława III Rozrzutnego, oddając mu jako narzeczoną młodszą od niego o pięć lat córkę Małgorzatę. Uzyskał te zrzeczenie się przez młodego księcia ziem księstwa wrocławskiego zajętych przez Henryka VI Dobrego.

Do 1311 r. utrzymywała się jedność księstwa wrocławskiego i legnickiego. W 1311 r. bracia podzielili księstwo.

Najstarszy, Bolesław III Rozrzutny, otrzymał dzielnicę brzeską, Henryk VI Dobry otrzymał dzielnicę wrocławską, a Władysław otrzymał dzielnicę legnicką. Młodsi bracia mieli wypłacić Bolesławowi III Rozrzutnemu odszkodowania, z czego Henryk VI Dobry wywiązał się bez zarzutu. Władysław, nie mogąc sobie poradzić z zobowiązaniami, oddał w zastaw Legnicę, co doprowadziło do długotrwałych walk z Bolesławem III Rozrzutnym i zajęcia przez tego ostatniego dzielnicy legnickiej. Sam zaś Władysław całe życie usiłował dobić się znaczenia politycznego, często pędząc życie złodzieja i bandyty.

Dzięki wsparciu koalicji antygłogowskiej na początku lat 20. i po wydaniu najstarszej córki Elżbiety za Konrada I oleśnickiego, książę wrocławski Henryk VI Dobry otrzymał w dożywocie od zięcia zachodnią część księstwa ze Żmigrodem i Prusicami. Nie znalazł jednak zrozumienia u Władysława Łokietka, do którego zwracał się wielokrotnie z prośbą o zmianę niekorzystnych dla Konrada I oleśnickiego postanowień Traktatu krakowskiego z 1323 r. W związku z tym rozpoczął budowanie własnego stronnictwa. Najpierw wydał za mąż za Bolesława niemodlińskiego swoją córkę Eufemię, grożąc tym utratą wrocławskiej sukcesji stronnikowi Władysława Łokietka, swojemu pierwszemu zięciowi Konradowi I oleśnickiemu. Poparł następnie wydziedziczonego księcia legnickiego Władysława w jego sporze z Bolesławem III Rozrzutnym, którego ożenił z księżniczką mazowiecką, wiążąc się tym samym z krzyżackimi sojusznikami, a w końcu wsparł swojego pana lennego, cesarza Ludwika IV Bawarskiego, w jego wojnie z królem Polski. Wszystkie te działania spychały go wyraźnie w kierunku porozumienia z królem Czech Janem Luksemburskim.

W kwietniu 1327 r. we Wrocławiu bezpotomny Henryk VI Dobry podpisał układ sukcesyjny na podstawie którego przekazał dobrowolnie królowi czeskiemu swoje księstwo, zachowując tylko prawo dożywocia. Zapewnił też Jana Luksemburskiego, że w wypadku wojny jego miasta będą stały dla wojsk czeskich otworem. Za to Jan Luksemburski zobowiązał się wypłacać co roku księciu 1000 grzywien, przestrzegać wszystkich praw mieszkańców księstwa, znieść wszelkie cła w Czechach dla kupców z Wrocławia, nigdy nie odłączać księstwa od Królestwa Czech oraz nadaniem Henrykowi VI w dożywotnie lenno ziemi kłodzkiej. Książę wrocławski okazał się wiernym sojusznikiem króla Czech, czego przejawem był udział w wojnie przeciw książętom świdnickim w 1332 r. Jego wojska atakowały posiadłości Henryka jaworskiego.

Podczas kongresu w Wyszehradzie doszła do Luksemburga wieść o śmierci księcia Henryka VI Dobrego 24 XI 1335 r. Natychmiast do Wrocławia udał się jego syn Karol IV Luksemburski i osadził tam czeskiego starostę Konrada Borsnicza. Opuszczoną ziemią kłodzką zaś wynagrodzono Bolka II ziębickiego, który w 1336 r. złożył Janowi Luksemburskiemu hołd lenny.

Od 1335 księstwo wrocławskie należało do królów Czech.

Władcy Czech władali księstwem przez ponad 300 lat za pośrednictwem starostów aż do wojen śląskich i przejęcia w latach 1740–1742 terytorium całego Śląska przez Królestwo Prus.

Jakkolwiek do czasu przejścia we władanie czeskie terytorium księstwa wrocławskiego ulegało zmianom w zależności od bieżącej sytuacji politycznej, to w okresie czeskim księstwo wrocławskie obejmowało już trwale ziemię wrocławską, średzką. Karol IV Luksemburski rozciągnął w 1359 r. administrację księstwa na i namysłowską.

• 
  Śląsk w latach 1249-1274

Bibliografia

• Encyklopedia Wrocławia, wyd. I, 2000 (ISBN 83-7023-749-5), s. 433.
• Dolny Śląsk - Monografia historyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, ISBN 978-83-229-2763-2, s. 65-73.