Księstwo śląskie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Księstwo śląskie
Ducatus Silesiae
1138–1248/1335
Godło
Godło
Położenie
Dzielnice polskie w 1138 roku:

     Księstwo śląskie Władysława II

Język urzędowy

łacina

Stolica

Wrocław

Ustrój polityczny

monarchia

Typ państwa

księstwo

Pierwszy władca

Władysław II Wygnaniec

Ostatni władca

Henryk VI Dobry

Głowa państwa

Książę (zob. Piastowie śląscy)

Testament Bolesława Krzywoustego

1138

Układ w Trenczynie

1335

Religia dominująca

katolicyzm

Mapa
Multimedia w Wikimedia Commons

Księstwo śląskie (łac. Ducatus Silesiae, niem. Herzogtum Schlesien, cz. Vévodství Slezska) – średniowieczne polskie księstwo dzielnicowe położone na Śląsku ze stolicą we Wrocławiu. Zostało wyodrębnione z państwa Piastów w 1138 roku na skutek rozbicia dzielnicowego[1]. Od 1172 roku następowała fragmentacja księstwa na mniejsze księstwa śląskie. Generalnie w 1248 roku, po wyodrębnieniu księstwa wrocławskiego, księstwo śląskie jako jedne terytorium przestało istnieć, a księstwo wrocławskie stało się następcą i najważniejszym księstwem śląskim. W 1327 roku większość księstw rządzonych przez Piastów śląskich weszły w skład Królestwa Czech, później do Korony Czeskiej. Ostatecznie cały obszar pierwotnego księstwa śląskiego znalazł się w Królestwie Czech na mocy Układu w Trenczynie w 1335 roku. Ponieważ Czechy wchodziły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Śląsk także znalazł się w granicach Rzeszy.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Powstało w 1138 roku po śmierci Bolesława III Krzywoustego (zgodnie z jego tzw. statutem) jako dzielnica przeznaczona dla jego najstarszego syna Władysława II Wygnańca i obejmowało prócz Śląska także ziemię lubuską i ziemię opolską[1]. W XII wieku pojęcie Śląska ograniczało się tylko do jego obecnej zachodniej części z Wrocławiem i nie obejmowało początkowo władztwa książąt opolskich[2]. Kolejni Piastowie podzielili Śląsk na liczne mniejsze księstwa, które w ciągu XIV wieku stały się lennem Królestwa Czeskiego, a królowie czescy przyjęli z czasem tytuł księcia Śląska. Od XV w. ze Śląskiem zaczęto utożsamiać również terytoria książąt górnośląskich[2].

Po śmierci królów Czech i Polski, Wacława II w 1305 r. i Wacława III w 1306 r., księstwa śląskie stały się przedmiotem sporów między królem Czech i tytularnym królem Polski Janem Luksemburskim a królem Polski Władysławem I Łokietkiem w latach 20. XIV wieku. W 1322 roku Łokietek wykorzystał zamęt na Śląsku i na pewien czas opanował Wrocław. Przejściowo wykonywał nawet władzę zwierzchnią nad Śląskiem. Strata tego miasta przypada prawdopodobnie na lata 1324–1325[3]. W trakcie wojny Łokietka z Brandenburgią, Jan Luksemburski po uchwaleniu podatków na wojnę przez szlachtę czeską wyruszył ze swoją armią w kierunku Polski. Jeszcze przed przekroczeniem Bramy Morawskiej do Opawy zjechali polscy książęta Bolesław niemodliński, Leszek raciborski, Kazimierz cieszyński, Władysław kozielsko-bytomski i złożyli hołd Janowi Luksemburskiemu. Następnie w Bytomiu hołd złożył mu Jan oświęcimski, a we Wrocławiu Bolesław opolski i Henryk VI wrocławski. W 1329 roku hołd złożyli mu Jan ścinawski, Bolesław brzesko-legnicki, Konrad oleśnicki i Henryk żagański[4].

Po śmierci ostatnich przedstawicieli kolejnych linii Piastów Śląskich ich księstwa były systematycznie włączane do domeny królewskiej (Wrocław 1335, Racibórz 1337, Świdnica 1368/1392, Opole 1532, Cieszyn 1675[potrzebny przypis], Brzeg i Legnica 1675)[5]. Do 1806 roku Śląsk był także częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W 1742 roku został podzielony na część pruską (jego władcy do 1918 roku tytułowali się suwerenami i najwyższymi książętami Śląska) i austriacką (Śląsk Austriacki, którego władcy mimo utraty praktycznie całego regionu do 1918 roku tytułowali się książętami Górnego i Dolnego Śląska).

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Po utworzeniu, ziemie śląskie zajmowały górne i środkowe dorzecze Odry. Na południu Sudety, razem z Bramą Morawską stanowiły granicę z ziemiami czeskimi – ziemią kłodzką i Morawami. Po ponad stuletniej walce, granica została określona w roku 1137[2] zgodnie z porozumieniem zawartym z czeskim księciem Sobiesławem I. Na zachodzie Dolny Śląsk graniczył z niemiecką Marchią Łużycką (później z Łużycami Dolnymi) i byłą ziemią Milczan znajdującą się w pobliżach Budziszyna (później z Łużycami Górnymi) z granicą przebiegającą wzdłuż rzek Bóbr i Kwisa[2]. Śląsk graniczył z Wielkopolską na północy i dzielnicą senioralną Małopolski na wschodzie, oddzielony był od nich rzekami Przemsza i Biała.

Granice zmieniały się nieznacznie w kolejnych dekadach. Gdy księstwo zostało przywrócone przez synów Władysława Wygnańca w 1163, obejmowało także ziemię lubuską na północny wschód od Krosna Odrzańskiego, który wcześniej był zachodnim przyczółkiem Wielkopolski, ale został zabrany przez margrabiów Brandenburgii w 1248. W 1177 książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy przyłączył byłe małopolskie kasztelanie Bytomia, Oświęcimia, Zatora, Siewierza i Pszczyny do Górnego Śląska na rzecz księcia Mieszka Plątonogiego[2]. W 1443 księstwo siewierskie zakupili biskupi krakowscy, którzy w ten sposób stali się jego suwerennymi władcami (do 1790). W 1457 król polski zakupił księstwo oświęcimskie, a w 1494 księstwo zatorskie. Formalna inkorporacja Oświęcimia i Zatora Korony nastąpiła w 1564[2].

Podziały księstwa[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Księstwa śląskie.

Mapy polityczne Śląska[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Księstwo śląskie, [w:] Encyklopedia Wrocławia, Jan Harasimowicz (red.), Wrocław 2006, s. 455, ISBN 83-906558-4-5.
  2. ↑ a b c d e f Beata Pysiewicz-Jędrusik: Granice Śląska. Wrocław: 1998. ISBN 83-906558-4-5.
  3. ↑ Anna Lipska, Możnowładztwo polskie XIV i pierwszej połowy XV w. a sprawa zjednoczenia Śląska z Polską, w: Szkice z dziejów Śląska pod redakcją Ewy Maleczyńskiej, I, Warszawa, 1955, s. 161.
  4. ↑ Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2003, s. 358, 359.
  5. ↑ Lech Szaraniec Śląsk Dolny, Górny, Opawski, ISBN 83-85039-76-7, s. 6–8.
Polskie księstwa dzielnicowe po 1138
Małopolska
Wielkopolska
Mazowsze
Kujawy i ziemia dobrzyńska
ziemia łęczycka i sieradzka
Śląsk i ziemia lubuska
Górny Śląsk
(opolsko-raciborski)*
Dolny Śląsk*
Pomorze Gdańskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Księstwo_śląskie&oldid=73039843”