Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Pernambuko (dyskusja | edycje) o 12:02, 23 mar 2015. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Obwieszczenie dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski z 5.09.1942 informujące o karze śmierci grożącej za udzielenie jakiejkolwiek pomocy Żydom
Publiczna egzekucja Michała Kruka oraz innych Polaków w Przemyślu jako kara za pomoc Żydom, 1943.
Obwieszczenie władz Generalnego Gubernatorstwa z września 1942, mówiące o karze śmierci za ukrywanie Żydów, jak również za sprzedaż lub dostarczanie pożywienia
Obwieszczenie Dowódcy SS i Policji na dystrykt krakowski informujące o skazaniu na śmierć 73 Polaków, w tym czterech pod zarzutem pomocy Żydom. Rok 1944.
"The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland", "Masowa eksterminacja Żydów w okupowanej przez Niemców Polsce" broszura opublikowana w grudniu 1942 roku na podstawie raportów karskiego.

Polacy stanowią największą liczbę wśród odznaczonych najwyższym izraelskim odznaczeniem cywilnym nadawanym nie-Żydom, medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznawanym przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Jad Washem.

Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata

 Osobny artykuł: Polska pomoc Żydom w czasie II wojny światowej.

„Panuje u nas pogląd, że antysemityzm znacznie się wzmógł w okresie wojny, że Polacy w swej większości są zadowoleni z nieszczęścia, które spotkało Żydów w miastach i miasteczkach Polski itp. Uważny czytelnik naszych materiałów znajdzie setki dokumentów świadczących o czymś wręcz przeciwnym. W niejednym sprawozdaniu z miasteczka przeczyta on, jak serdecznie odnosiła się ludność polska do żydowskich uchodźców. Dowiecie się o setkach wypadków, kiedy chłopi w ciągu długich miesięcy ukrywali i dobrze karmili żydowskich uchodźców z okolicznych miasteczek”. – „Notatki z getta” Emanuel Ringelblum Warszawa 1943.[1]

Odznaczeniem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata uhonorowano do tej pory 6454 Polaków; czyli ok. 26% liczby wszystkich odznaczonych tym medalem (25 271)[2]. Polacy są na pierwszym miejscu listy odznaczonych przez państwo Izrael za pomoc Żydom w czasie II wojny światowej.

Część historyków szacuje, że liczba Polaków pomagających Żydom jest znacznie większa[3]. Historyk Hans G. Furth podaje liczbę ponad miliona obywateli polskich pomagającym Żydom w czasie II wojny światowej[4]. Szwedzki historyk Gunnar S. Paulsson zauważył, że prawdopodobnie około 100 tysięcy Polaków zasłużyło na medal sprawiedliwych, setki tysięcy pomagały w drobniejszy sposób, a większość polskiego społeczeństwa była przynajmniej „pozytywnie neutralna” (czyli mogli nie pomagać aktywnie, ale nie współpracowali z okupantem)[5]. Żydom pomagały pojedyncze osoby, całe rodziny i wioski, część ruchu oporu oraz specjalnie stworzone do tego celu organizacje, jak Rada Pomocy Żydom "Żegota".

Warunki w czasie okupacji

 Osobny artykuł: Niemieckie represje wobec Polaków niosących pomoc Żydom.

Warunki do pomocy Żydom były w okupowanej Polsce bardzo niekorzystne. Osoby chcące im pomagać musiały liczyć się z wieloma trudnościami, represjami, a nawet utratą życia własnego oraz swojej rodziny. Na terytoriach okupowanych, wcielonych do III Rzeszy oraz w Generalnym Gubernatorstwie za pomoc Żydom groziła kara śmierci. Stosowano ją wobec wszystkich osób znajdujących się w mieszkaniu, w którym niemiecka policja znalazła ukrywających się Żydów. Była to znacznie poważniejsza kara niż w wielu innych okupowanych krajach europejskich[6]. Za pomoc uważano nie tylko dawanie schronienia, ale nawet żywności. Karany był także handel z Żydami. Nielegalne było sprzedawanie lub kupowanie od nich jakichkolwiek towarów, a często nawet sam kontakt ponieważ propaganda nazistowska rozpowszechniała informacje, że Żydzi przenoszą zaraźliwą chorobę tyfus.

Kolejnym zagrożeniem była działalność szmalcowników czyli osób, które w zamian za korzyści materialne lub z powodów ideologicznych zajmowali się donoszeniem na Polaków ukrywających bądź kontaktujących się z Żydami. Donosy te powodowały represje okupanta hitlerowskiego zarówno wobec ukrywających się poza gettem Żydów jak również Polaków niosącym im pomoc. Obecnie 704 polskich Sprawiedliwych zostało odznaczonych pośmiertnie, gdyż zginęli, bądź zostali zamordowani przez Niemców[7]. Historycy szacują, że tysiące Polaków zginęło w wyniku niemieckich represji za pomoc świadczoną Żydom[3].

Charakterystyka polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata

Ella Linde z instytutu Yad Vashem przeprowadziła badania analizujące motywy ratujących Żydów w czasie II wojny światowej na grupie 4119 Polaków odznaczonych tym medalem i wyodrębniła kilka grup. Największą 49% ankietowanych była grupa ratująca Żydów ze względu na wieloletnią znajomość przed wojną. Na drugim miejscu 43% podawane były motywy humanitarne wynikające z niezgody na nieludzkie traktowanie Żydów podejmowane najczęściej spontanicznie ze względu na moralność. Pozostałe to: polityczno-ideologiczne 5,75%, religijne 2,1% w tym 0,7% to zakonnicy. W grupie sprawiedliwych znaleźli się nawet antysemici, określani nazwą ratujący antysemici, których było w ujęciu procentowym 0,17%[8]. Badania te zamieszczone zostały w dwutomowej "Encyklopedii Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata" (ang. The Encykopedia of the Righteos Among the Nations) wydanej w Jeruzalem w 2004 roku[9].

Grupa polskich sprawiedliwych zróżnicowana jest również jeżeli chodzi o poziom wykształcenia, status majątkowy, wykonywany zawód oraz światopogląd czy sympatie polityczne. Znaczą pomoc w czasie II wojny światowej niósł Żydom polski kościół katolicki[10]. Księża, zakonnicy oraz siostry zakonne ukrywały Żydów w klasztorach, na plebaniach, zaangażowane były w pomoc humanitarną oraz wystawianie fałszywych aktów chrztu oraz metryk urodzenia ponieważ na mocy konkordatu z 1925 roku parafie katolickie pełniły równocześnie funkcje dzisiejszych Urzędów Stanu Cywilnego. W ramach projektu „Księża dla Żydów” zebrano materiały z ok. 600 teczek personalnych księży diecezjalnych ratujących Żydów. Historycy ustalili również, że Żydzi byli ukrywani w ponad 70 klasztorach męskich w Polsce[11]. Za tą działalność medal sprawiedliwych wśród narodów świata otrzymało kilkudziesięciu księży: ks. Bruno Boguszewski, ks. Stanisław Falkowski, ks. Mikołaj Ferenc, ks. Władysław Głowacki, ks. Marceli Godlewski, ks. Józef Gorajek, ks. Antoni Kania, ks. Michał Kubacki, ks. Albin Małysiak, ks. Stanisław Mazak, ks. Aleksander Osiecki, ks. Andrzej Osikowicz, ks. Jan Patrzyk, ks. Jan Pawlicki, ks. Jan Poddębniak, ks. Jan Raczkowski, ks. Jan Sielewicz, ks. Adam Skałbania, ks. Franciszek Smorczewski, ks. Witold Stolarczyk, o. Adam Sztark, ks. Witold Szymczukiewicz, ks. Ludwik Wolski, o. Ludwik Wrodarczyk, ks. Mieczysław Zawadzki, ks. Jan Zawrzycki, ks. Ignacy Życzyński[12][13].

Odznaczone medalem sprawiedliwych zostały także siostry zakonne ze Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, które współpracowały z Żegotą w ratowaniu Żydów, a w szczególności dzieci żydowskich z getta. Dzięki decyzji matki przełożonej zgromadzenia - Matyldy Getter, która zgodziła się przyjąć każde dziecko wywiezione z getta około 500 żydowskich dzieci znalazło schronienie w katolickich sierocińcach prowadzonych przez franciszkanki[14][15].

 Osobny artykuł: Rada Pomocy Żydom.

Liczną grupę odznaczonych medalem stanowią członkowie oraz współpracownicy Żegoty jedynej organizacji tego typu w okupowanej przez Niemców Europie, która powstała po to aby pomagać prześladowanym przez nazistów Żydom. Skupiała ona oprócz działaczy żydowskich także członków katolickich organizacji społecznych jak Front Odrodzenia Polski reprezentowanej przez Zofię Kossak-Szczucką, działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej oraz aktywistów humanitarnych. Medal otrzymało kierownictwo Żegoty, a także wielu jej działaczy oraz współpracowników jak: szefowa sekcji dziecęcej Żegoty - Irena Sendler, założyciele organizacji - Zofia Kossak, Witold Bieńkowski, Ferdynand Arczyński, a także szereg działaczy i wolontariuszy niosących pomoc Żydom w okupowanej Polsce[16][17].

Część medali przyznawane jest także osobom, które nie pomagały bezpośrednio Żydom, ale niosły im pomoc pośrednio w czasie wojny poprzez informowanie opinii publicznej (głównie na zachodzie) o holokauście Żydów, a także organizowanie dla nich pomocy. Najbardziej znaną osobą uhonorowaną za działalność tego typu jest kurier polskiego podziemia oraz autor tzw. "raportów Karskiego" - Jan Karski.

 Osobne artykuły: Zbrodnia w Ciepielowie i Zbrodnia w Markowej (1944).

Dużą grupę odznaczonych stanowią również Polacy zamordowani przez niemieckich nazistów za ukrywanie oraz pomoc Żydom w czasie okupacji. Są to najczęściej osoby indywidualne, ale w czasie wojny zdarzały się również sytuacje, kiedy za ukrywanie Żydów pacyfikowano całe wsie, w których mordowano z tego powodu wszystkich mieszkańców. Wobec wiosek gdzie zanotowano wypadki ukrywania się Żydów Niemcy stosowali zasadę odpowiedzialności zbiorowej karząc często osoby, które nie niosły żadnej pomocy Żydom, ale miały tylko wiedzę na ten temat i nie doniosły władzom okupacyjnym, a nawet takie, które nie miały o niczym najmniejszego pojęcia. Często wystarczyła sama obecność w miejscu, w którym stwierdzono przypadek pomocy ludności żydowskiej. Najbardziej znane pacyfikacje wiosek przeprowadzone przez karne ekspedycje okupanta to mord na czterech polskich rodzinach ze wsi Ciepielów Stary i Rekówka.

 Osobny artykuł: Pacyfikacje wsi polskich podczas okupacji niemieckiej.

Odznaczeni medalem

Grobelny
Godlewski
Kamiński
Kotarba
Kossak
Karski
Plik:Polish-Righteous-Jerzy-Irena-Krepec.jpg
Krępeć
Sendler
Newerly
Lerski
Korboński
Woliński

Teraźniejszość

Medale i dyplomy honorowe przyznane pośmiertnie grupie polskich Sprawiedliwych w 2012
Drzewko Ireny Sendler w Yad Vashem

Ambasada Izraela w Polsce organizuje kilkanaście uroczystości wręczenia medali polskim Sprawiedliwym rocznie[27]. Prawie wszyscy zostają uhonorowani pośmiertnie.

Upamiętnienie

 Osobny artykuł: Muzeum Polaków Ratujących Żydów.

Kilku z polskich sprawiedliwych zostało upamiętnionych w fabularnych oraz dokumentalnych filmach polskich oraz zagranicznych:

  • W 2002 roku powstał film dokumentalny w reż. W. Lindwera pt. "Kurierzy, których nikt nie słuchał" opowiadający o misji Jana Karskiego oraz Polakach, którzy usiłowali zwrócić uwagę zachodu na holokaust w okupowanej Polsce[28],
  • W 2002 roku nakręcono film dokumentalny "Lista Sendlerowej" w reż M. Dudziewicz łączący zdjęcia dokumentalne oraz inscenizację teatralną przygotowaną na temat Ireny Sendler przez uczennice w Kansas[28],
  • W 2003 powstał reportaż filmowy pt. "Mój tata Henryk Sławik", w którym Krystyna Kutermak córka Henryka Sławika przedstawiła wspomnienia o działalności swojego ojca. Rok później film dokumentalny "Henryk Sławik - polski Wallenberg" w reż M. Maldis poświęcony Henrykowi Sławikowi[28].
  • W 2004 roku powstał dokumentalny film w reżyserii A. Baczyńskiego pt. "Cena życia" o zamordowaniu przez Niemców rodziny Ulmów z Markowej za ukrywanie Żydów[28],
  • W 2004 roku powstał film pt. "Łyżeczka życia" opowiadający historię Elżbiety Ficowskiej, wywiezionej z getta warszawskiego przez dziecięcy referat Żegoty[28],
  • W 2008 roku nakręcono polski film dokumentalny pt. „Polscy Sprawiedliwi" w reżyserii Julii Popławskiej,
  • W 2009 roku powstał amerykański film fabularny pt. Dzieci Ireny Sendlerowej w reżyserii Johna Kenta Harrisona, opowiadający historię życia Ireny Sendler,
  • W 2009 roku nakręcony został polski serial wojenny poświęcony sprawiedliwym pt. "Sprawiedliwi". Wyprodukowany został przez Akson Studio w reżyserii Waldemara Krzystka,
  • W 2011 roku nakręcony został polsko-niemiecko-kanadyjski dramat wojenny W ciemności w reżyserii Agnieszki Holland, który przedstawia Leopolda Sochę.

Artykuły o odznaczonych

 Osobna strona: Kategoria:Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata.

Zobacz też

  1. ↑ Stanisław Wroński, Maria Zwolakowa: Polacy i Żydzi 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1971, s. 297. (pol.).
  2. ↑ Names and Numbers of Righteous Among the Nations – per Country & Ethnic Origin, as of January 1, 2013. yadvashem.org. [dostęp 4 maja 2013 r.]. (ang.).
  3. ↑ a b Richard C. Lukas: Out of the Inferno: Poles Remember the Holocaust. University Press of Kentucky, 1989, s. 13. [dostęp 2010-09-06]. (ang.).; także patrz Richard C. Lukas: The Forgotten Holocaust: The Poles Under German Occupation, 1939–1944. University Press of Kentucky, 1996. (ang.).
  4. ↑ Hans G. Furth. One million Polish rescuers of hunted Jews?. „Journal of Genocide Research”. 1 (2), s. 227, Jun99. ISSN 6025705 AN 6025705. 
  5. ↑ Gunnar S. Paulsson. The Rescue of Jews by Non-Jews in Nazi-Occupied Poland. „The Journal of Holocaust Education”. 7, s. 19–44, nos. 1 & 2 (summer/autumn 1998). (ang.).  Przedruk w Collective Rescue Efforts of the Poles, s. 256.
  6. ↑ Jewish Virtual Library: Righteous Among the Nations by country. [dostęp 2010-09-06]. (ang.).
  7. ↑ Registry of over 700 Polish citizens killed while helping Jews During the Holocaust. [dostęp 2010-09-06]. (ang.).
  8. ↑ Praca zbiorowa: Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej. Warszawa: Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, IPN, Narodowe Centrum Kultury, 2008. ISBN 987-83-7629-008-9.
  9. ↑ a b Praca zbiorowa: The Encykopedia of the Righteos Among the Nations. Jerusalem: Yad Vaszem, 2004.
  10. ↑ Ks. Paweł Rytel-Andrianik, "Księża ratujący Żydów", "Echo katolickie".
  11. ↑ Ks. Paweł Rytel-Andrianik, "O Księżach ratujących Polskich Żydów", Tygodnik katolicki "Niedziela" 2013-12-28.
  12. ↑ "Antysemici czy sprawiedliwi?" - katolicki portal "Idziemy"
  13. ↑ "Księża ratujący Żydów" – „Nasz Dziennik”, 9/2011 (52)
  14. ↑ Siostry Rodziny Maryi z pomocą dzieciom polskim i żydowskim w Międzylesiu i Aninie, Biblioteka Wawerska, Warszawa 2006.
  15. ↑ Za cenę życia, „Ład” 17/1983 (24 kwietnia 1983)
  16. ↑ Andrzej Krzysztof Kunert, Andrzej Friszke (red.): „Żegota” Rada Pomocy Żydom 1942–1945, 2002 ISBN 83-916666-0-3.
  17. ↑ Teresa Prekerowa: Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942-1945, Warszawa 1982, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, ISBN 8306006224
  18. ↑ a b c Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 20
  19. ↑ a b Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 21
  20. ↑ a b c Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 22
  21. ↑ a b c Księga Sprawiedliwych, op.cit., s. 233 Błąd w przypisach: Nieprawidłowy znacznik <ref>; nazwę „KSSP” zdefiniowano więcej niż raz z różną zawartością
    BŁĄD PRZYPISÓW
  22. ↑ a b c Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 23
  23. ↑ a b c Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 24
  24. ↑ a b c Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 25
  25. ↑ a b Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 26
  26. ↑ Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 27
  27. ↑ Ceremonia wręczenia medali Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. [w:] Senat RP [on-line]. senat.gov.pl, 17 kwietnia 2012. [dostęp 2013-09-13].
  28. ↑ a b c d e Polacy Ratujący Żydów, op.cit., s. 41
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

  • red. Israel Gutman, red. tomu Sara Bender, Samuel Krakowski, "The Encyclopedia of the Righteous Among the Nations. Rescuers of Jews during the Holocaust. Poland",(Encyklopedia Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący ̄Żydów w czasie Holokaustu. Polska), Yad Vashem, Jerusalem 2004, t. I/II.
  • Władysław Bartoszewski, "Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939-1945", Warszawa 2007.
  • Teresa Preker, "Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942-1945", Warszawa 1982.
  • Stanisław Wroński, Maria Zwolakowa: Polacy i Żydzi 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1971.
  • A. Żabikowski, "Polacy i Zydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Studia i materiały", Warszawa 2006.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polscy_Sprawiedliwi_wśród_Narodów_Świata&oldid=42212792”