Historia Gdańska: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Belissarius (dyskusja | edycje)
107 753 edycje
→‎Zobacz też: drobne merytoryczne
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
Linia 11: Linia 11:
Po zwycięskiej wojnie z [[Pomorzanie|Pomorzanami]] [[Bolesław III Krzywousty]] przyłączył [[Pomorze Gdańskie]] do Polski. Po objęciu rządów na Pomorzu przez [[Świętopełk II Wielki|Świętopełka]], nastąpił okres uniezależnienia się Pomorza Gdańskiego. W 1242 pod Gdańsk dotarł najazd [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]], w wyniku czego książę Świętopełk musiał oddać Krzyżakom jako zakładnika swojego syna Mściwoja<ref>Cieślak, t.I, s.260</ref>.
Po zwycięskiej wojnie z [[Pomorzanie|Pomorzanami]] [[Bolesław III Krzywousty]] przyłączył [[Pomorze Gdańskie]] do Polski. Po objęciu rządów na Pomorzu przez [[Świętopełk II Wielki|Świętopełka]], nastąpił okres uniezależnienia się Pomorza Gdańskiego. W 1242 pod Gdańsk dotarł najazd [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]], w wyniku czego książę Świętopełk musiał oddać Krzyżakom jako zakładnika swojego syna Mściwoja<ref>Cieślak, t.I, s.260</ref>.


[[Bulla]] papieska [[Aleksander IV (papież)|Aleksandra IV]] przyznała miastu od 1260 prawo organizowania dorocznych [[Jarmark św. Dominika|jarmarków św. Dominika]]. [[Prawa miejskie]] na [[prawo lubeckie|prawie lubeckim]] miasto otrzymało w 1263<ref>Cieślak, t.I, s.115</ref>.
[[Bulla]] papieska [[Aleksander IV (papież)|Aleksandra IV]] przyznała miastu od 1260 prawo organizowania dorocznych [[Jarmark św. Dominika|jarmarków św. Dominika]]. [[Prawa miejskie]] na [[prawo lubeckie|prawie lubeckim]] miasto otrzymało w 1263<ref>Cieślak, t.I, s.115</ref>.


Po zajęciu miasta przez [[Marchia Brandenburska|Brandenburczyków]] w 1271, [[Mściwój II]], dzięki pomocy [[Bolesław Pobożny|Bolesława Pobożnego]] odzyskał Gdańsk<ref>Cieślak, t.I, s.294</ref>. W 1272 [[Bolesław Pobożny]] zdobył miasto szturmem. 15 lutego 1282 w wyniku układu w Kępnie doszło do zwierzchnictwa władcy [[Wielkopolska|Wielkopolski]] nad Pomorzem Gdańskim. W 1306 [[Władysław I Łokietek]] mianował starostą gdańskim [[książęta kujawscy|księcia kujawskiego]] [[Kazimierz III gniewkowski|Kazimierza]]. W sierpniu 1308 Brandenburczycy opanowali miasto bez grodu obronionego przez sędziego [[Bogusza (sędzia pomorski)|Boguszę]]. Krzyżacy, wezwani przez Łokietka (za radą gdańskich [[Dominikanie|dominikanów]]) do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków, zajęli już w październiku część grodu i po nadejściu posiłków zaatakowali miasto. 13 listopada 1308, po wycofaniu się Brandenburczyków, Krzyżacy pod dowództwem [[Heinrich von Plötzkau|Henryka von Plotzke]] dokonali [[rzeź gdańska|rzezi mieszkańców]]<ref>Cieślak, t.I. s.324</ref>. Po otrzymaniu skargi [[Klemens V]] powołał komisję w tej sprawie. W 1343 zawarto układ pokojowy z Krzyżakami, w wyniku którego król [[Kazimierz III Wielki]] zrzekł się [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]]<ref>Jerzy Wyrozumski: ''Kazimierz Wielki'', Ossolineum, Wrocław 2004, ISBN 83-04-04688-1</ref>. W tym samym roku prawa miejskie otrzymało [[Główne Miasto]]. 31 lipca 1346 [[Wielcy mistrzowie zakonu krzyżackiego|wielki mistrz krzyżacki]] [[Heinrich IV Dusemer von Arfberg]] wydał dokument, który zlikwidował resztki działania prawa miejskiego wg wzoru lubeckiego i zastąpił je [[prawo chełmińskie|prawem chełmińskim]]<ref>Cieślak, t.I, s.355</ref>. W latach 1361, 1378, 1411 i 1416 wybuchały powstania antykrzyżackie, krwawo tłumione.
Po zajęciu miasta przez [[Marchia Brandenburska|Brandenburczyków]] w 1271, [[Mściwój II]], dzięki pomocy [[Bolesław Pobożny|Bolesława Pobożnego]] odzyskał Gdańsk<ref>Cieślak, t.I, s.294</ref>. W 1272 [[Bolesław Pobożny]] zdobył miasto szturmem. 15 lutego 1282 w wyniku układu w Kępnie doszło do zwierzchnictwa władcy [[Wielkopolska|Wielkopolski]] nad Pomorzem Gdańskim. W drugiej poł. XIII wieku powstały w Gdańsku pierwsze ceglane obiekty: kościół św. Mikołaja oraz klasztor Dominikanów. W 1306 [[Władysław I Łokietek]] mianował starostą gdańskim [[książęta kujawscy|księcia kujawskiego]] [[Kazimierz III gniewkowski|Kazimierza]]. W sierpniu 1308 Brandenburczycy opanowali miasto bez grodu obronionego przez sędziego [[Bogusza (sędzia pomorski)|Boguszę]]. Krzyżacy, wezwani przez Łokietka (za radą gdańskich [[Dominikanie|dominikanów]]) do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków, zajęli już w październiku część grodu i po nadejściu posiłków zaatakowali miasto. 13 listopada 1308, po wycofaniu się Brandenburczyków, Krzyżacy pod dowództwem [[Heinrich von Plötzkau|Henryka von Plotzke]] dokonali [[rzeź gdańska|rzezi mieszkańców]]<ref>Cieślak, t.I. s.324</ref>. Po otrzymaniu skargi [[Klemens V]] powołał komisję w tej sprawie. W 1343 zawarto układ pokojowy z Krzyżakami, w wyniku którego król [[Kazimierz III Wielki]] zrzekł się [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]]<ref>Jerzy Wyrozumski: ''Kazimierz Wielki'', Ossolineum, Wrocław 2004, ISBN 83-04-04688-1</ref>. W tym samym roku prawa miejskie otrzymało [[Główne Miasto]]. 31 lipca 1346 [[Wielcy mistrzowie zakonu krzyżackiego|wielki mistrz krzyżacki]] [[Heinrich IV Dusemer von Arfberg]] wydał dokument, który zlikwidował resztki działania prawa miejskiego wg wzoru lubeckiego i zastąpił je [[prawo chełmińskie|prawem chełmińskim]]<ref>Cieślak, t.I, s.355</ref>. W latach 1361, 1378, 1411 i 1416 wybuchały powstania antykrzyżackie, krwawo tłumione.


W 1410 rada gdańska postanowiła uznać władzę [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]]<ref>Cieślak, t.I, s.479</ref>. Gdańsk uzyskał przywileje, m.in. otrzymał okoliczne osady. Rok później Jagiełło w wyniku traktatu w [[Toruń|Toruniu]] uwolnił Gdańsk od złożonej mu przysięgi. Gdańsk dotknęły represje ze strony Krzyżaków. 14 marca 1440 Gdańsk przystąpił do [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]]. Po 146 latach, 11 lutego 1454, zakończył się okres panowania Krzyżaków w Gdańsku. 6 marca tego roku król [[Kazimierz IV Jagiellończyk]], na wniosek poselstwa Związku Pruskiego z [[Jan Bażyński (ok. 1390 - 1459)|Janem Bażyńskim]] na czele, wcielił Gdańsk do Polski, udzielając mu jednocześnie przywileju bicia własnej monety (przywilej ten otrzymał też Toruń). Gdańsk został zwolniony z prawa nabrzeżnego, a także dopuszczono przedstawicieli ziem pruskich do elekcji [[król Polski|króla Polski]]<ref>Cieślak, t.I, s.600</ref>.
W 1410 rada gdańska postanowiła uznać władzę [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]]<ref>Cieślak, t.I, s.479</ref>. Gdańsk uzyskał przywileje, m.in. otrzymał okoliczne osady. Rok później Jagiełło w wyniku traktatu w [[Toruń|Toruniu]] uwolnił Gdańsk od złożonej mu przysięgi. Gdańsk dotknęły represje ze strony Krzyżaków. 14 marca 1440 Gdańsk przystąpił do [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]]. Po 146 latach, 11 lutego 1454, zakończył się okres panowania Krzyżaków w Gdańsku. 6 marca tego roku król [[Kazimierz IV Jagiellończyk]], na wniosek poselstwa Związku Pruskiego z [[Jan Bażyński (ok. 1390 - 1459)|Janem Bażyńskim]] na czele, wcielił Gdańsk do Polski, udzielając mu jednocześnie przywileju bicia własnej monety (przywilej ten otrzymał też Toruń). Gdańsk został zwolniony z prawa nabrzeżnego, a także dopuszczono przedstawicieli ziem pruskich do elekcji [[król Polski|króla Polski]]<ref>Cieślak, t.I, s.600</ref>.

Wersja z 09:15, 1 kwi 2011

Szablon:Źródła

Kościół NMP i ratusz Głównego Miasta – widok z Grodziska
Gdańsk widziany z wieży Bazyliki Mariackiej

Średniowiecze

Bastion Żubr – Dolne Miasto

Badania archeologiczne wskazują na istnienie na obecnym terenie miasta osady rzemieślniczo-rybackiej już w VII wieku, a w X wieku – grodu obronnego książąt pomorskich. Gdańsk (Gyddanyzc urbs) po raz pierwszy został wymieniony jako miasto w "Żywocie św. Wojciecha" spisanego przez Jana Kanapariusza w 999[1]. Z tekstu tego wynika, że św. Wojciech był w Gdańsku wiosną 997. W latach 1217 i 1227 miały miejsce wyprawy pomorskie Leszka Białego, ale nie ustanowiono zwierzchność Krakowa nad Pomorzem Gdańskim wskutek śmierci Leszka podczas zjazdu w Gąsawie.

Po zwycięskiej wojnie z Pomorzanami Bolesław III Krzywousty przyłączył Pomorze Gdańskie do Polski. Po objęciu rządów na Pomorzu przez Świętopełka, nastąpił okres uniezależnienia się Pomorza Gdańskiego. W 1242 pod Gdańsk dotarł najazd Krzyżaków, w wyniku czego książę Świętopełk musiał oddać Krzyżakom jako zakładnika swojego syna Mściwoja[2].

Bulla papieska Aleksandra IV przyznała miastu od 1260 prawo organizowania dorocznych jarmarków św. Dominika. Prawa miejskie na prawie lubeckim miasto otrzymało w 1263[3].

Po zajęciu miasta przez Brandenburczyków w 1271, Mściwój II, dzięki pomocy Bolesława Pobożnego odzyskał Gdańsk[4]. W 1272 Bolesław Pobożny zdobył miasto szturmem. 15 lutego 1282 w wyniku układu w Kępnie doszło do zwierzchnictwa władcy Wielkopolski nad Pomorzem Gdańskim. W drugiej poł. XIII wieku powstały w Gdańsku pierwsze ceglane obiekty: kościół św. Mikołaja oraz klasztor Dominikanów. W 1306 Władysław I Łokietek mianował starostą gdańskim księcia kujawskiego Kazimierza. W sierpniu 1308 Brandenburczycy opanowali miasto bez grodu obronionego przez sędziego Boguszę. Krzyżacy, wezwani przez Łokietka (za radą gdańskich dominikanów) do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków, zajęli już w październiku część grodu i po nadejściu posiłków zaatakowali miasto. 13 listopada 1308, po wycofaniu się Brandenburczyków, Krzyżacy pod dowództwem Henryka von Plotzke dokonali rzezi mieszkańców[5]. Po otrzymaniu skargi Klemens V powołał komisję w tej sprawie. W 1343 zawarto układ pokojowy z Krzyżakami, w wyniku którego król Kazimierz III Wielki zrzekł się Pomorza Gdańskiego[6]. W tym samym roku prawa miejskie otrzymało Główne Miasto. 31 lipca 1346 wielki mistrz krzyżacki Heinrich IV Dusemer von Arfberg wydał dokument, który zlikwidował resztki działania prawa miejskiego wg wzoru lubeckiego i zastąpił je prawem chełmińskim[7]. W latach 1361, 1378, 1411 i 1416 wybuchały powstania antykrzyżackie, krwawo tłumione.

W 1410 rada gdańska postanowiła uznać władzę Władysława Jagiełły[8]. Gdańsk uzyskał przywileje, m.in. otrzymał okoliczne osady. Rok później Jagiełło w wyniku traktatu w Toruniu uwolnił Gdańsk od złożonej mu przysięgi. Gdańsk dotknęły represje ze strony Krzyżaków. 14 marca 1440 Gdańsk przystąpił do Związku Pruskiego. Po 146 latach, 11 lutego 1454, zakończył się okres panowania Krzyżaków w Gdańsku. 6 marca tego roku król Kazimierz IV Jagiellończyk, na wniosek poselstwa Związku Pruskiego z Janem Bażyńskim na czele, wcielił Gdańsk do Polski, udzielając mu jednocześnie przywileju bicia własnej monety (przywilej ten otrzymał też Toruń). Gdańsk został zwolniony z prawa nabrzeżnego, a także dopuszczono przedstawicieli ziem pruskich do elekcji króla Polski[9].

Gdańsk przystąpił do wojny trzynastoletniej w 1455; gdańszczanie złożyli hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 25 maja 1457 – podobnie jak Toruń – miasto otrzymało tzw. Wielki Przywilej, zapewniający swobodny przywóz towarów Wisłą z Polski, Litwy i Rusi bez konieczności kontroli oraz inne przywileje, które miały wynagrodzić miastu wkład w wojnę.

Zawarcie w 1466 pokoju toruńskiego zagwarantowało Pomorzu Gdańskiemu oraz Warmii pozostanie przy Polsce. W traktacie umieszczono zapis, że Gdańsk należy do Polski[10].

W 1467 król zlikwidował urząd gubernatora i powołał na wzór Korony tytuł capitaneus Prussiae Generalis. Utworzono województwo pomorskie, w którym utworzono urzędy kasztelanów, podkomorzych i sędziów, którzy wchodzili w skład tzw. rady pruskiej. W jej skład po dwóch wchodzili też przedstawiciele Gdańska, Elbląga i Torunia. Dla tych miast król powołał też starostów. W 1469 sądy grodzkie i ziemskie upodobniły ustrój Prus do ustroju Korony.

W czasie wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521, w dniach 8–10 listopada 1520 posiłkujący krzyżaków niemieccy landsknechci ostrzelali Gdańsk z Biskupiej Górki.

Nowożytność

talar wybity przez miasto Gdańsk w czasie oblężenia w 1577, na awersie zamiast postaci króla Stefana Batorego, postać Jezusa Chrystusa
Gdańsk w XVII wieku otoczony pierścieniem nowożytnych fortyfikacji miejskich
Wkroczenie wojsk francuskich do Gdańska po oblężeniu, inscenizacja z 2010

W 1525 miał miejsce tumult, wystąpienie luterańskiego pospólstwa i plebsu przeciwko burmistrzowi Eberhardowi Ferberowi, które obaliło stary magistrat. 17 kwietnia 1526 król Zygmunt I Stary wkroczył do Gdańska na czele 8 000 wojska, rozkazał ściąć buntowników i rozszerzył uprawnienia swojego burgrabiego, któremu nadał wyższe kompetencje niż burmistrzowi.

Król Zygmunt II August specjalnym dekretem tolerancyjnym dla Gdańska z 1557 roku uspokoił nastroje społeczne i położył kres walkom religijnym w mieście[11]. Dekret tolerancyjny był pierwszym tego rodzaju aktem prawnym w Europie. Wprowadzono też unifikację monetarną.

Gdańsk jako jedyne miasto (miasto-republika) nie przystąpił do przekształcenia unii personalnej Polski i Litwy z Prusami Królewskimi przez króla Zygmunta II w unię realną w trybie unii lubelskiej w 1569 roku. Kiedy w 1575 roku Stefan Batory został królem Polski, Gdańsk nie chciał go uznać i opowiedział się za cesarzem Maksymilianem II, który udzielał miastu znaczne korzyści handlowe. Nawet po śmierci cesarza w 1567 roku, Gdańsk jedynie w zamian za znaczne ustępstwa gotowy był do hołdowania Stefanowi Batoremu. Z tego powodu miasto było oblegane przez Stefana Batorego w roku 1577, jednak tak zdecydowanie się broniło, że król musiał w końcu zadowolić się przeprosinami i zapłatą 200 000 guldenów[12].

16 grudnia 1577 Stefan Batory potwierdził przywileje miasta i rozszerzając tolerancję religijną na inne wyznania. Gdańsk stał się schronieniem dla obcokrajowców prześladowanych w swoich krajach za przekonania religijne, wśród których były osoby wybitne i uzdolnione.

28 listopada 1627 na redzie gdańskiej rozegrała się bitwa morska. W lipcu 1656 flota 30 okrętów holenderskich, posiłkowana wkrótce 10 okrętami duńskimi zniosła szwedzką blokadę portu gdańskiego i przerzuciła oddział posiłkowy w sile 1300 ludzi dla obrony miasta[13]. 3 maja 1660 zawarcie pokoju w Oliwie zakończyło okres potopu szwedzkiego.

W latach 1700-1721 – podczas wielkiej wojny północnej Gdańsk był niejednokrotnie zagrożony przez obce wojska[14].

Gdańsk opowiedział się za królem Stanisławem Leszczyńskim, stając się w Rzeczypospolitej głównym punktem oporu jego zwolenników przed interwencją rosyjską w czasie wojny o sukcesję polską. Od lutego do września 1734, był oblegany przez Rosjan i częściowo zniszczony przez ostrzał artyleryjski[15].

Prusy zajęły w 1772 niektóre majątki Gdańska oraz Nowy Port. Rozbiór Polski dał Prusom kontrolę dostępu do Gdańska, z jednej strony od granic Torunia do granic Gdańska na Wiśle oraz z drugiej strony przez zajęcie Nowego Portu. 23 stycznia 1793 Prusy dokonały zaboru Gdańska[16].

Historia najnowsza

Napoleońskie Wolne Miasto Gdańsk

 Osobny artykuł: Wolne Miasto Gdańsk (1807-1814).

Po zdobyciu miasta przez wojska napoleońskie dowodzone przez marszałka Franciszka Józefa Lefèbvre'a, 9 lipca 1807 na mocy postanowień traktatu w Tylży, utworzono pierwsze Wolne Miasto Gdańsk, zależne od Francji. Wcześniej, w bitwie o miasto 26 maja 1807 zasłużyły się oddziały polskie, które pod Wisłoujściem odrzuciły desant nieprzyjaciela[17].

Po kongresie wiedeńskim

Od lutego 1814 Gdańsk ponownie znalazł się pod panowaniem Prus, co zostało potwierdzone na kongresie wiedeńskim w 1815 (m. in. ustalono przebieg nowych granic). Do połowy XIX wieku nastąpił ogólny upadek miasta. Po 1850, gdy utworzono połączenia kolejowe (Bydgoszcz – 1852, Szczecin i Berlin – 1870, Warszawa – 1877), stopniowo sytuacja miasta się poprawiała. Środki wyasygnowane przez Królestwo Prus na rozwój ekonomiczny, zniesienie ceł tranzytowych (co miało rozwinąć stosunki handlowe), a także budowa nowych stoczni i fabryk, okazały się jednak niewystarczające – Gdańsk nie mógł się dynamicznie rozwijać bez wykorzystania zaplecza gospodarczego Polski[potrzebny przypis].

W Gdańsku tradycyjnie dominującą rolę odgrywała kultura i język niemiecki. Mimo to, szczególnie wskutek industrializacji miasta i napływu ludności wiejskiej, w XIX i na początkach XX wieku istniał silny ośrodek polskości. W mieście działały różne organizacje i stowarzyszenia, m.in. utworzona w 1849 organizacja polityczna Liga Polska, Towarzystwo Ludowe "Jedność" (od 1884), Towarzystwo Śpiewacze "Lutnia" (od 1891), Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" (od 1894). W 1901 na utworzono w Gdańsku największy na Pomorzu polski bank spółdzielczy, w 1906 Zjednoczenie Zawodowe Polskie. Wydawano również polskie czasopisma i druki, w XIX wieku wychodziło ich ponad 150, od 1891 ukazywała się w języku polskim "Gazeta Gdańska", oraz od 1908 gazeta "Gryf". Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości (11 listopada 1918) i utworzeniu II Rzeczypospolitej, powołano polską Radę Ludową, w dniu 14 listopada 1918 przekształconą w Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej na Prusy Królewskie (zlikwidowany w sierpniu 1919).

Wolne Miasto Gdańsk

 Osobny artykuł: Wolne Miasto Gdańsk.

Od 1920 Gdańsk ponownie stał się Wolnym Miastem (wg postanowień traktatu wersalskiego z 1919), w którym uprawnienia polityczne i gospodarcze Polski były systematycznie bojkotowane przez władze miasta, zamieszkanego w zdecydowanej większości przez ludność niemiecką. Według szacunków, w 1923 ludność polska mogła stanowić 15% mieszkańców miasta[potrzebny przypis], a w 1939 - ok. 10%[18]. W 1925 na terenie Wolnego Miasta została utworzona Archidiecezja gdańska. W 1933, po dojściu nazistów do władzy i utworzeniu III Rzeszy, rozpoczęły się prowokacje antypolskie oraz prześladowania działaczy i organizacji polskich. W latach 30. rozwinęła się znacznie gmina żydowska w Gdańsku, w 1939 liczyła ona 9 000 osób (ok. 8 000 wyemigrowało przed wybuchem II wojny światowej, reszta zginęła w obozach niemieckich).

II wojna światowa

Pomnik Obrońców Wybrzeża na Westerplatte

1 września 1939 salwa z okrętu Schleswig-Holstein na Westerplatte rozpoczęła II wojnę światową. 1 września miała miejsce bohaterska obrona Poczty Polskiej w Gdańsku, a w dniach 1-7 września trwała obrona Westerplatte. W czasie wojny miały miejsce masowe zbrodnie niemieckie na inteligencji i członkach polskich organizacji, m.in. egzekucje w Piaśnicy Wielkiej (ok. 10-12 tys. ofiar), ofiary zbrodni popełnionych na terenie Gdańska wywożono na cmentarz na Zaspie (ok. 14 000 ofiar). Od września 1939 w Gdańsku znajdował się obóz przejściowy (niem. Durchgangslager) dla Polaków, następnie 3 podobozy obozu koncentracyjnego Stutthof, 2 filie obozu jenieckiego w Malborku (Stalag XX B), oraz 14 obozów pracy przymusowej dla więźniów różnych narodowości – skierowanych do pracy m.in. w stoczniach gdańskich przestawionych na produkcję zbrojeniową dla Kriegsmarine (np. okrętów podwodnych).

W latach II wojny światowej Gdańsk stanowił silny ośrodek polskiej konspiracji. W mieście oraz rejonie Pomorza działała Armia Krajowa oraz Tajna Organizacja Wojskowa "Gryf Pomorski" (utworzona w lipcu 1941). Organizacja zajmowała się dywersją i działaniami zbrojnymi przeciwko okupantowi, przeprowadzając ok. 100 akcji bojowych, m.in. w sierpniu 1943 zaatakowano lotnisko niemieckie w Rumi, a w listopadzie 1943 kolejne w Strzebielinie[19].

Pod koniec marca 1945 wojska radzieckie i polskie wchodzące w skład II Frontu Białoruskiego przystąpiły do szturmu na miasto. 30 marca 1945 miasto zostało zdobyte i w znacznej części zniszczone. Zniszczeniu uległo m.in. 90% zabytkowego śródmieścia, przy czym szacuje się, że ok. połowa zniszczeń powstała na skutek nalotów lotniczych w trakcie wojny bądź ostrzału artyleryjskiego podczas walk, zaś drugą połowę stanowiło burzenie i palenie miasta przez wojska sowieckie[18][20][21][22].

W rezultacie konferencji poczdamskiej Gdańsk został przyznany pod administrację polską. 9 lipca 1945 po raz pierwszy zebrała się Miejska Rada Narodowa[18]. Od 1946[potrzebny przypis] Gdańsk był siedzibą województwa gdańskiego, utworzonego dekretem z 30 marca 1945[23]. Wcześniej, tymczasową siedzibą województwa był Sopot[18]

Spośród pozostałych w mieście mieszkańców Wolnego Miasta, ludość niemiecka (ok. 120-130 tys. osób w połowie 1945) w zdecydowanej większości została wysiedlona, zaś ludność polska, po zajęciu Wolnego Miasta przez III Rzeszę zmuszona do podpisania Volkslisty, zobowiązana była poddać się procedurze weryfikacji organizowanej przez nowe władze. Od połowy 1945 Gdańsk był celem licznych transportów repatriantów z Kresów Wschodnich[18].

Polska Ludowa

Pomnik Poległych Stoczniowców - ofiar pacyfikacji podczas wydarzeń Grudnia 1970

Podczas Wydarzeń Marcowych w roku 1968 w Gdańsku odbywały sie manifestacje (bez skrupułów stłumione przez MO) oraz wiece na uczelniach, które na Politechnice przybrały formę strajku.

Podczas wydarzeń Grudnia 1970, rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej. Doszło do walk ulicznych i starć z organami bezpieczeństwa, a w efekcie do podpalenia gmachu Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w czasie trwającego wiecu protestacyjnego. Milicja i wojsko użyło broni przeciwko demonstrantom, zatrzymano ok. 3 000 ludzi, byli zabici i ranni (według danych oficjalnych 44 ofiary śmiertelne).

31 sierpnia 1980 podpisano porozumienia sierpniowe kończące falę protestów robotniczych i strajków. Porozumienie gwarantowało m.in. powstanie pierwszych niezależnych związków zawodowych. Wydarzenia te przyjmuje się jako początek procesu obalenia systemu komunistycznego we Europie Wschodniej. Rok później w Hali Olivii odbył się krajowy Zjazd "Solidarności".

W 1983 gdańszczanin Lech Wałęsa został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla.

W 1987 do Gdańska z wizytą przybył Jan Paweł II.

III Rzeczpospolita

W 1992 diecezja gdańska została podniesiona do rangi archidiecezji.

W 1997 uroczyście obchodzono 1000-lecie Gdańska.

W 2005 uroczyście obchodzono 25-lecie powstania NSZZ Solidarność. Wśród wielu konferencji, wystaw i pokazów, na terenie Stoczni Gdańskiej odbył się koncert Jean Michela Jarre'a, który zgromadził ponad 100 tys. widownię.

22 maja 2006 wybuchł pożar w kościele św. Katarzyny[24].

21 kwietnia 2010 pochowano w Gdańsku Macieja Płażyńskiego i Annę Walentynowicz – ofiary katastrofy polskiego samolotu rządowego pod Smoleńskiem[25][26].

Zmiana liczby ludności

 Osobny artykuł: Ludność Gdańska.
Dane historyczne
Rok Ludność Zm., %
1300 10 000 –
1400 20 000 100%
1500 40 000 100%
1650 70 000 75%
1725 53 000 −24,3%
1753 45 000 −15,1%
1793 36 000 −20%
1875 98 000 172,2%
1914 175 000 78,6%
1929 256 400 46,5%
1946 118 000 −54%
1955 242 900 105,8%
1970 365 600 50,5%
1980 456 700 24,9%
1990 464 600 1,7%
2000 456 600 −1,7%
2008 456 913 0,1%
Dane źródłowe[potrzebny przypis]


Zobacz też

  1. ↑ Cieślak, t.I, s.15
  2. ↑ Cieślak, t.I, s.260
  3. ↑ Cieślak, t.I, s.115
  4. ↑ Cieślak, t.I, s.294
  5. ↑ Cieślak, t.I. s.324
  6. ↑ Jerzy Wyrozumski: Kazimierz Wielki, Ossolineum, Wrocław 2004, ISBN 83-04-04688-1
  7. ↑ Cieślak, t.I, s.355
  8. ↑ Cieślak, t.I, s.479
  9. ↑ Cieślak, t.I, s.600
  10. ↑ Cieślak, t.II, s.73
  11. ↑ Cieślak, t.II, s.223
  12. ↑ Cieślak, t.II, s.579
  13. ↑ Cieślak, t.III, s.38
  14. ↑ Cieślak, t.III, s.497
  15. ↑ Cieślak, t.III, s.529
  16. ↑ Cieślak, t.III, s.593
  17. ↑ Cieślak, t.III/2, s.113
  18. ↑ a b c d e Wspomnienia z odbudowy Głównego Miasta. Izabella Greczanik-Filipp (red.). T. 2. Gdańsk: "Marpress", 1997. ISBN 83-87291-23-4.
  19. ↑ Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939-1947, Gdańsk 1993
  20. ↑ Waldemar Kowalski: W cieniu wyzwolenia – Gdańsk 1945. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 2005.
  21. ↑ T. Jankowski. Miasto na furmankach. „30 dni”. 6 (32), czerwiec 2001. 
  22. ↑ M. Abramowicz. Gdańsk - marzec 1945. „30 dni”. 3 (17), marzec 2000. 
  23. ↑ Dekret z dnia 30 marca 1945 r. o utworzeniu województwa gdańskiego (Dz.U. z 1945 r. nr 11, poz. 57)
  24. ↑ Św. Katarzyna doczeka się nowego hełmu - Gdańsk, Gdynia, Sopot
  25. ↑ Kondukt żałobny Macieja Płażyńskiego przeszedł ulicami Gdańska - Gdańsk, Gdynia, Sopot
  26. ↑ Pożegnanie legendarnej suwnicowej - Gdańsk, Gdynia, Sopot

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

  • Edmund Cieślak [red]: Historia Gdańska, t. I-III, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1978-1993, ISBN 83-215-3257-7

Szablon:Bibliografia stop

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_Gdańska&oldid=25906710”