Żółkiew: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Miasta partnerskie: drobne redakcyjne |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
| Linia 72: | Linia 72: | ||
Po śmierci króla Sobieskiego, właścicielem miasta została jego wnuczka Maria Karolina de Bouillon, która przekazała później w spadku Żółkiew swojemu kuzynowi Kazimierzowi Radziwiłłowi "Rybeńce", który wówczas piastował funkcje [[Wojewoda wileński|wojewody wileńskiego]] i [[Hetman wielki litewski|hetmana wielkiego litewskiego]]. Był on ostatnim właścicielem miasta który dbał o nie. Jego następcy nie interesowali się zbytnio Żółkwią, przez co miasto podupadło, a majątek zlicytowano i rozprzedano. |
Po śmierci króla Sobieskiego, właścicielem miasta została jego wnuczka Maria Karolina de Bouillon, która przekazała później w spadku Żółkiew swojemu kuzynowi Kazimierzowi Radziwiłłowi "Rybeńce", który wówczas piastował funkcje [[Wojewoda wileński|wojewody wileńskiego]] i [[Hetman wielki litewski|hetmana wielkiego litewskiego]]. Był on ostatnim właścicielem miasta który dbał o nie. Jego następcy nie interesowali się zbytnio Żółkwią, przez co miasto podupadło, a majątek zlicytowano i rozprzedano. |
||
Podczas I Wojny światowej we wrześniu 1914 roku miasto zajęli Rosjanie. Austriacy odbili je po bitwie pod miastem w czerwcu 1915 roku. W listopadzie 1918 roku miasto zajęli Ukraińcy i okupowali do 8 stycznia 1919 roku, gdy zdobyła je polska grupa "Bug" gen. [[Jan Romer|Jana Romera]], jednak wkrótce je ponownie utracono i odzyskano po walkach 16 maja 1919 roku. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | Wraz z II wojną światową Żółkiew straciła większość mieszkańców miasta: |
||
Po 17 września 1939 roku Rosjanie zniszczyli stojący przed ratuszem pomnik króla Jana III Sobieskiego i stojący w parku pomnik założyciela miasta hetmana Stanisława Żółkiewskiego. |
|||
| ⚫ | Niemcy wkroczyli do miasta 26 czerwca 1941 roku. Wraz z II wojną światową Żółkiew straciła większość mieszkańców miasta: Żydów po 1941 roku Niemcy wymordowali w podmiejskim Lesie Boreckim lub wywieziono do obozów zagłady, a prawie wszystkich Polaków wysiedlili Rosjanie w 1946 roku<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Osip-Pokrywka| imię = Magda| nazwisko2 = Osip-Pokrywka| imię2 = Mirek| autor link = | tytuł = Polskie ślady na Ukrainie| wydawca = Wydawnictwo BOSZ| miejsce = Olszanica| rok = 2013| strony = 175| isbn = 978-83-7576-193-1}}</ref>. W czerwcu 1941 – według relacji polskich świadków i późniejszych ustaleń – w więzieniu w Zamku Żołkiewskich [[NKWD]] zamordowało przed ucieczką trzydziestu czterech więźniów. Pierwsze niemieckie meldunki wojskowe podawały zawyżoną, jak się wydaje, liczbę od pięćdziesięciu do sześćdziesięciu ofiar, wyłącznie narodowości ukraińskiej. Nie jest to zgodne z prawda, gdyż udowodniono, że wśród ofiar byli również Polacy. Z masakry uratowało się kilka osób; udało im się wybić dziurę w piecu znajdującym się w celi i wydostać na wolność. Wśród uratowanych był również [[Jeniec wojenny|jeniec]] niemiecki<ref>[[Aleksander Szumański]], [http://niepoprawni.pl/blog/2171/nie-tylko-we-lwowie-bez-trumien-i-krzyzy-z-ludobojstwem-w-tle ''Bez trumien i krzyży, z ludobójstwem w tle''].</ref>. |
||
24 lipca 1944 została zdobyta przez [[Armia Czerwona|wojska radzieckie]]<ref>[http://www.victory.mil.ru/war/sib/1944.07.html ВОВ-60 – Сводки<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>. |
24 lipca 1944 została zdobyta przez [[Armia Czerwona|wojska radzieckie]]<ref>[http://www.victory.mil.ru/war/sib/1944.07.html ВОВ-60 – Сводки<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>. |
||
Do 1945<ref>Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej ({{Dziennik Ustaw|1946|2|5}}).</ref> w Polsce, w [[województwo lwowskie|województwie lwowskim]], siedziba [[powiat żółkiewski|powiatu żółkiewskiego]]. |
Do 1945<ref>Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej ({{Dziennik Ustaw|1946|2|5}}).</ref> w Polsce, w [[województwo lwowskie|województwie lwowskim]], siedziba [[powiat żółkiewski|powiatu żółkiewskiego]]. W latach 1951-1991 miasto nazywało się ''Niesterow''. |
||
24 stycznia 2011 Rada Miasta Żółkiew nadała [[honorowe obywatelstwo]] Miasta Żółkiew [[Stepan Bandera|Stepanowi Banderze]]<ref>[http://www.bibula.com/?p=31248 Bandera honorowym obywatelem Żółkwi].</ref>. |
24 stycznia 2011 Rada Miasta Żółkiew nadała [[honorowe obywatelstwo]] Miasta Żółkiew [[Stepan Bandera|Stepanowi Banderze]]<ref>[http://www.bibula.com/?p=31248 Bandera honorowym obywatelem Żółkwi].</ref>. |
||
Wersja z 13:20, 21 lis 2014
Szablon:Miejscowość WIKIDATA infobox
Żółkiew[1] (ukr. Жовква, Żowkwa, w latach 1951–1991 Нестеров, Nesterow) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, siedziba rejonu żółkiewskiego.
Żółkiew leży na Roztoczu Wschodnim, nad Świną, około 35 km od granicy z Polską.
Historia
Żółkiew została założona w 1597 przez hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, herbu Lubicz. Miasto wraz z zamkiem zaprojektował Paweł Szczęśliwy[2], który był jednym z przedstawicieli szkoły włoskiej w architekturze. Żółkiewski chciał bowiem, aby jego miasto przypominało renesansowy Zamość (które także było miastem prywatnym). Żółkiew prawa miejskie otrzymała 22 lutego 1603 dzięki przywilejowi króla Zygmunta III Wazy. Fundator miasta od samego początku osobiście doglądał budowy najważniejszych obiektów - zamku, kościoła, cerkwi, a pod jego nieobecność czyniła to jego żona, Regina z Herburtów Żółkiewska[3].
Miasto założono na planie nieregularnego pięcioboku z zamkiem oraz rynkiem i przylegającą do niego kolegiatą. Żółkiew otoczona przez mury obronne z czterema bramami (jedna z bram – Zwierzyniecka i część murów zachowały się do dziś). Budowę miasta dokończyła małżonka fundatora, Regina z Herburtów Żółkiewska, która, po tragicznej śmierci Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Cecorą w roku 1620 stała się, razem z synem Janem, właścicielką Żółkwi. Następnie miasto przejęła córka – Zofia Daniłowiczowa, a po niej jej córka Teofila, zamężna z Jakubem Sobieskim, kasztelanem krakowskim, którego synem był późniejszy król Jan III.
Żółkiew była ulubioną rezydencją króla Jana III Sobieskiego, który najwięcej czasu spędzał w Żółkwi. Król umocnił miasto nowoczesnymi obwarowaniami, dekorował też miasto w stylu barokowym, tu przywoził swoje liczne wojenne trofea. Wówczas powstała w mieście szkołą pisania ikon, manufaktura fajansu czy drukarnia hebrajska. Król także odnowił i wyposażył kościół Dominikanów a także współfinansował budowę klasztoru Bazylianów i nowej synagogi[4]. To tutaj, w Żółkwi odbyła się tu m.in. uroczystość nadania królowi Sobieskiemu przez króla Francji Ludwika XIV w 1676 r. Orderu Ducha Świętego, obchody zwycięstwa odniesionego pod Wiedniem i wręczenie w 1684 r. papieskich wyróżnień przysłanych przez Innocentego XI – poświęconego miecza i kapelusza Janowi III, a królowej Marii Kazimierze – Złotej Róży. To właśnie królowi Sobieskiemu zawdzięcza się przebudowę żółkiewskiego zamku, który stał się iście królewską rezydencją.
Po śmierci króla Sobieskiego, właścicielem miasta została jego wnuczka Maria Karolina de Bouillon, która przekazała później w spadku Żółkiew swojemu kuzynowi Kazimierzowi Radziwiłłowi "Rybeńce", który wówczas piastował funkcje wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego. Był on ostatnim właścicielem miasta który dbał o nie. Jego następcy nie interesowali się zbytnio Żółkwią, przez co miasto podupadło, a majątek zlicytowano i rozprzedano.
Podczas I Wojny światowej we wrześniu 1914 roku miasto zajęli Rosjanie. Austriacy odbili je po bitwie pod miastem w czerwcu 1915 roku. W listopadzie 1918 roku miasto zajęli Ukraińcy i okupowali do 8 stycznia 1919 roku, gdy zdobyła je polska grupa "Bug" gen. Jana Romera, jednak wkrótce je ponownie utracono i odzyskano po walkach 16 maja 1919 roku.
W II RP Żółkiew była garnizonem 6 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego.
Po 17 września 1939 roku Rosjanie zniszczyli stojący przed ratuszem pomnik króla Jana III Sobieskiego i stojący w parku pomnik założyciela miasta hetmana Stanisława Żółkiewskiego.
Niemcy wkroczyli do miasta 26 czerwca 1941 roku. Wraz z II wojną światową Żółkiew straciła większość mieszkańców miasta: Żydów po 1941 roku Niemcy wymordowali w podmiejskim Lesie Boreckim lub wywieziono do obozów zagłady, a prawie wszystkich Polaków wysiedlili Rosjanie w 1946 roku[5]. W czerwcu 1941 – według relacji polskich świadków i późniejszych ustaleń – w więzieniu w Zamku Żołkiewskich NKWD zamordowało przed ucieczką trzydziestu czterech więźniów. Pierwsze niemieckie meldunki wojskowe podawały zawyżoną, jak się wydaje, liczbę od pięćdziesięciu do sześćdziesięciu ofiar, wyłącznie narodowości ukraińskiej. Nie jest to zgodne z prawda, gdyż udowodniono, że wśród ofiar byli również Polacy. Z masakry uratowało się kilka osób; udało im się wybić dziurę w piecu znajdującym się w celi i wydostać na wolność. Wśród uratowanych był również jeniec niemiecki[6].
24 lipca 1944 została zdobyta przez wojska radzieckie[7].
Do 1945[8] w Polsce, w województwie lwowskim, siedziba powiatu żółkiewskiego. W latach 1951-1991 miasto nazywało się Niesterow.
24 stycznia 2011 Rada Miasta Żółkiew nadała honorowe obywatelstwo Miasta Żółkiew Stepanowi Banderze[9].
W Żółkwi działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[10].
Zabytki
- Kolegiata św. Wawrzyńca w Żółkwi - wśród zabytków wyróżnia się kościół farny wzniesiony w latach 1606-1618 z fundacji hetmana Stanisława Żółkiewskiego, pod wezwaniem św. Wawrzyńca z grobowcami Jakuba i Konstantego Sobieskich, który w XIX wieku był jedną z najwspanialszych polskich skarbnic pamiątek narodowych. W żółkiewskiej farze oprócz pięknych marmurowych nagrobków Żółkiewskich i Sobieskich (autorstwa Andreasa Schlütera) znajdowały się do 1939 ogromne malowidła batalistyczne obrazujące największe zwycięskie bitwy króla Jana III Sobieskiego i jego pradziada Stanisława Żółkiewskiego, tworzące jeden z najbardziej monumentalnych zespołów polskiego malarstwa batalistycznego w Europie: Bitwa pod Chocimiem z ok. 1679 r. pędzla gdańskich malarzy: Andreasa Stecha i Ferdinanda van Kessela. Obraz ma wymiary 675 × 550 cm i przedstawia króla Jana III Sobieskiego siedzącego na koniu; Bitwa pod Kłuszynem z ok. 1620 r. Szymona Boguszowicza oraz dwa malowidła wykonane w latach 1693-1695 przez Marcina Altomontego; Bitwa pod Wiedniem, Bitwa pod Parkanami. Obrazy batalistyczne wraz z innymi zabytkami kultury polskiej po II wojnie światowej zostały zagrabione, a następnie przywłaszczone przez Ukraińską SRR, a na początku lat 70 XX w. umieszczone w Lwowskiej Galerii Sztuki w Olesku, gdzie zwożono polskie zabytki z całego obszaru Kresów włączonego do Ukraińskiej SRR. Po wywiezieniu ich z kościoła w Żółkwi, który został zamknięty i przekształcony w magazyn, nie były nigdy eksponowane we wspólnym miejscu. Po upadku ZSRR i zwrocie kościoła katolikom obrazy te nie powróciły na swoje dawne miejsce i pozostały w gestii galerii obrazów. W muzeum na zamku w Olesku była wystawiona (częściowo zrolowana, ponieważ sala wystawowa była za niska dla obrazu o wysokości ponad 7 metrów) Bitwa pod Wiedniem, zaś w pobliskim magazynie kościoła pokapucyńskiego Bitwa pod Kłuszynem i Bitwa pod Chocimiem. Czwarte płótno, Bitwa pod Parkanami, było ponad 30 lat do końca lat dziewięćdziesiątych przechowywane zrolowane w skrzyni. Żaden z tych obrazów nie był od czasu grabieży poddany renowacji, a ponadto sposób ich przechowywania i eksponowania przyspieszał ich degradację. Strona polska od 2004 r. podejmowała starania o „uzyskanie zgody” posiadacza obrazów – Lwowskiej Galerii Sztuki na przewóz niszczejących zabytków do Warszawy, celem poddania ich profesjonalnej konserwacji. Przeszło trzyletnie żmudne negocjacje w tej sprawie z Ukraińcami, którzy stanowczo odmawiali zgody, prowadzone przez przedstawicieli Zamku Królewskiego w Warszawie oraz Departamentu Dziedzictwa Kulturowego, zakończyły się w końcu pod koniec 2007 r. sukcesem. Podpisanie porozumienia umożliwiło przewóz do Warszawy (w grudniu 2007 r.) pierwszych dwóch większych obrazów (Bitwa pod Wiedniem i Bitwa pod Parkanami o wym. 85 m² każdy), wymagających zarazem przeprowadzenia zakrojonych na szeroką skalę i kosztownych prac konserwatorskich. W 2012 praca nad obrazami dobiegła końca i zostały one w kwietniu przewiezione na ziemię lwowską, jednak mimo zabiegów polskich konserwatorów, historyków sztuki oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej, które w pełni sfinansowało kosztowne prace nad obrazami, obrazy nie wróciły na ich pierwotne miejsce do Kolegiaty św. Wawrzyńca w Żółkwi. Nie zgodziła się na to strona ukraińska, co spowodowało zaprzestanie przez stronę polską podejmowania dalszych kroków do sfinansowania i odnowienia pozostałych dwóch obrazów batalistycznych, których stan zachowania jest krytyczny[11]. Ukraińcy za argument przeciwko umieszczeniu obrazów w żółkiewskiej farze podawali nieodpowiednie warunki w kościele dla obrazów, z tym, że przewodniczący polsko-ukraińskiego zespołu konserwatorskiego Paweł Sadlej stwierdził: „Przez trzy lata badaliśmy warunki cieplno-wilgotnościowe w kolegiacie, wiemy, jakie są zagrożenia i co zrobić, żeby je zlikwidować. Strona polska była gotowa poczynić konieczne inwestycje, by warunki dla obrazów były idealne. Na ta propozycję strona ukraińska nie przystała. Problem braku zgody samorządowych władz ukraińskich (decyzja zapadła właśnie tutaj) na powrót obrazów do kościoła w Żółkwi upatrywany jest także nieoficjalnie w niechęci Ukraińców (m.in. społeczny protest przeciwko powrotowi obrazów do Żółkwi podczas pobytu ministra kultury Ukrainy we Lwowie) i w fakcie, że „zabytek ukraiński” miałby trafić do „polskiego kościoła”[11]. Koszt prac konserwatorskich nad obrazami wyniósł ponad 4 mln zł., które to pieniądze, wbrew temu co twierdzili Ukraińcy ze Lwowa jakoby pieniądze pochodziły z funduszów europejskich, faktycznie pochodziły w całości z budżetu Państwa Polskiego. W czerwcu 2012 Ukraińcy „Bitwę pod Wiedniem” powiesili na zamku w Olesku a „Bitwa pod Parkanami” na zamku w Złoczowie, jednak nie dopuścili polskich konserwatorów do prac przy zawieszaniu obrazów w nowych miejscach. Obrazy zostały powieszone w pomieszczeniach o zdecydowanie za małej powierzchni na tak duże obrazy, po drugie zostały źle zawieszone co spowodowało powstanie fałd na powierzchni płótna co w konsekwencji w wyniku naprężenia może spowodować ponowne zniszczenia[11]. W ostatnich latach sam kościół w Żółkwi został objęty projektem rewaloryzacyjnym, realizowanym w ramach Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Dziedzictwo Kulturowe”, finansowanym ze środków MKiDN, które pochodzą bezpośrednio z budżetu Rzeczypospolitej Polskiej
- zamek w Żółkwi z początku XVII wieku
- ratusz neobarokowy z 1932 roku, proj. Bronisław Wiktor
- synagoga
- zespół oo. dominikanów:
- klasztor – zwany z racji opiekunów klasztorem królewskim (Conventus Regalis), barokowy
- kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z 1655 roku, obecnie cerkiew greckokatolicka. We wnętrzu świątyni zachowały się późnobarokowe nagrobki (bardzo uszkodzone po wojnie) fundatorki Teofili Sobieskiej oraz jej syna Marka, brata króla Jana III, ściętego przez Kozaków po bitwie pod Batohem. Pochodzący stad obraz Matki Boskiej znalazł się po 1945 w kościele przy ul. Dominikańskiej w Warszawie
- kościół pw. św. Łazarza i klasztor Felicjanek z 1627 r., fundacja Zofii Daniłowiczowej
- kościół pw. św. Andrzeja i klasztor Dominikanek, przebudowany na szpital i koszary, fundacja króla Jana III
- cerkiew pw. Narodzenia NMP (Bogurodzicy), drewniana z 1705 r.
- cerkiew i monaster oo. bazylianów pw. św. Trójcy, dawniej pw. Serca Jezusowego, barokowa, fundowana w 1612 roku przez Stanisława Żółkiewskiego. Przebudowana w stylu bizantyńsko-rosyjskim w 1906 r.
- kamienice z podcieniami z XVII w. przy rynku od strony kolegiaty
- bramy:
- Zwierzyniecka (rekonstrukcja)
- Krakowska (Glińska) z XVII wieku, zrekonstruowany w latach 90. XX wieku, oryginał rozebrano 30 lat wcześniej
- bramy niezachowane:
- Żydowska
- Lwowska.
Ludzie związani z Żółkwią
Miasta partnerskie
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Andrzej Kępiński: Ukraina - po obu stronach Dniestru. Poznań: Zysk i S-ka, grudzień 2013, s. 146, seria: Człowiek poznaje świat. ISBN 978-83-7785-346-7.
- ↑ Magda Osip-Pokrywka, Mirek Osip-Pokrywka: Polskie ślady na Ukrainie. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2013, s. 173. ISBN 978-83-7576-193-1.
- ↑ Magda Osip-Pokrywka, Mirek Osip-Pokrywka: Polskie ślady na Ukrainie. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2013, s. 174. ISBN 978-83-7576-193-1.
- ↑ Magda Osip-Pokrywka, Mirek Osip-Pokrywka: Polskie ślady na Ukrainie. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2013, s. 175. ISBN 978-83-7576-193-1.
- ↑ Aleksander Szumański, Bez trumien i krzyży, z ludobójstwem w tle.
- ↑ ВОВ-60 – Сводки.
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Bandera honorowym obywatelem Żółkwi.
- ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.
- ↑ a b c Tomasz Stańczyk, Spór o obrazy Altomontego, [w:] „Uważam rze. Historia”, nr 7, październik 2012.
Linki zewnętrzne
- Żółkiew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 817.
