Carl Friedrich Goerdeler

Carl Friedrich Goerdeler

Carl Friedrich Goerdeler
Data i miejsce urodzenia	31 lipca 1884 Piła
Data i miejsce śmierci	2 lutego 1945 Berlin
nadburmistrzem Lipska
Okres	od 1930 do 1937

{{Polityk infobox}} Nieznane pola: "imię i nazwisko org Claus Schenk Graf von Stauffenberg Ilustracja pułkownik Data i miejsce urodzenia 15 listopada 1907 Jettingen Data i miejsce śmierci 21 lipca 1944 Berlin Przebieg służby Lata służby 1926–1944 Siły zbrojne Reichswehra Wehrmacht Główne wojny i bitwy II wojna światowa Kampania wrześniowa Kampania francuska 1940 Atak Niemiec na ZSRR Odznaczenia Claus Philipp Maria Schenk Graf von Stauffenberg (pol. Claus hrabia Schenk von Stauffenberg ) (ur. 15 listopada 1907 w Jettingen, zm. 21 lipca 1944 w Berlinie) – oficer niemiecki (pułkownik), szef sztabu armii rezerwowej. Należał do grupy spiskowców, którzy zaplanowali i zrealizowali nieudany zamach na życie Hitlera 20 lipca 1944 w kwaterze führera (zwanej Wilczym Szańcem) koło Kętrzyna na Mazurach. Stauffenberg podłożył bombę w baraku, w którym odbywała się narada wyższych dowódców Wehrmachtu z udziałem Hitlera. Wybuch bomby jedynie lekko zranił Hitlera, a Stauffenberg został tego samego dnia aresztowany i rozstrzelany. Życiorys Pochodzenie Stauffenberg urodził się 15 listopada 1907 roku w Jettingen w Bawarii  w jednej z najstarszych rodzin artystokratycznych. Historia rodziny Schenk von Stauffenberg sięga XIII w. a człon nazwiska Stauffenberg używany jest od XV w. Schenkowie von Stauffenberg mieli posiadłości w bawarskiej Szwabii, Wirtembergii i Górnej Frankonii. Ojciec Clausa – Alfred Schenk Graf von Stauffenberg (1860–1936) był najwyższym marszałkiem dworu (niem. Oberhofmarschall) Królestwa Wirtembergii, a po abdykacji króla Wilhelma II Wirtemberskiego w listopadzie 1918 roku zarządzał prywatnym majątkiem rodziny królewskiej do emerytury w 1928 roku. Matka – Caroline (1875–1956), z domu von Üxküll-Gyllenbrand, wnuczka feldmarszaka Augusta von Gneisenau (1760–1831) – była damą dworu i przyjaźniła się z królową Charlottą zu Schaumburg-Lippe (1864–1946) . Claus był jednym z czterech synów – jego starszymi braćmi byli urodzeni w 1905 roku bliźniacy Berthold (1905–1944) i Alexander (1905–1964), brat bliźniak Clausa – Konrad Maria zmarł na drugi dzień po narodzinach. Dzieciństwo i młodość Claus dorastał na zamku w Lautlingen . Ukończył prywatną szkołę podstawową w Stuttgarcie, gdzie od 1916 roku naukę kontynuował w Eberhard-Ludwigs-Gymnasium . Wiele chorował i często opuszczał zajęcia szkolne. Przyjaźnił się przede wszystkim z przyjaciółmi starszych braci, m.in. Theodorem Pfizerem (1904–1992), Georgiem Federerem (1905–1984) i Frankiem Mehnertem (1909–1943). Bracia von Stauffenberg interesowali się literaturą i poezją – zainteresowania wynieśli z domu, ojciec przyjaźnił się z Rainerem Marią Rilke (1875–1926) a wuj Bernhard Graf Uxkull-Gyllenband ze Stefanem George (1868–1933). Należeli do „nowych skautów” (niem. Neupfadfinder), jednej z grup niemieckiego ruchu młodzieżowego (niem. Jugendbewegung) na terenie szkoły, która była pod wpływem George Kreis . Bracia poznali poetę Stefana George i sami należeli do George Kreis . Kariera wojskowa Claus von Stauffenberg podczas służby w 17. pułku kawalerii w Bambergu, 1926 Stauffenberg otrzymał szerokie wykształcenie, przejawiał zainteresowanie literaturą, muzyką i architekturą, jednak ostatecznie zdecydował się na rozpoczęcie kariery wojskowej . Przed czasem przystąpił do egzaminu maturalnego i w 1926 roku wstąpił do 17. pułku kawalerii Reichswehry w Bambergu . W latach 1927–1928 ukończył Szkołę Piechoty w Dreźnie . W 1930 roku uzyskał stopień podporucznika (niem. Leutnant), a w 1933 roku porucznika (niem. Oberleutnant) . Z początku Stauffenberg nie był przeciwnikiem polityki Adolfa Hitlera. Zagłosował na niego w wyborach prezydenckich w 1932 roku . Popierał m.in. wypowiedzenie traktatu wersalskiego i aneksję Austrii. Dopiero z czasem zaczął nabierać dystansu do nowej władzy . W 1933 roku wziął udział w szkoleniu wojskowym członków Sturmabteilung (SA) i organizował przekazywanie nielegalnych składów broni do Reichswehry . W 1934 roku został przeniesiony do Szkoły Kawalerii w Hanowerze, gdzie trenował wraz z późniejszymi uczestnikami letnich igrzysk olimpijskich w Berlinie w 1936 roku . W 1936 roku rozpoczął studia w berlińskiej Kriegsakademie i po dwóch latach kwalifikował się do służby w sztabie generalnym . W 1937 roku został mianowany rotmistrzem (niem. Rittmeister) . W 1938 roku generał Erich Hoepner (1886–1944) awansował go na drugiego oficera sztabu generalnego (niem. Zweiter Generalstabsoffizier, I b) 1 Dywizji Lekkiej, który odpowiadał za zaopatrzenie  . Wraz z Hoepnerem uczestniczył w zajęciu czeskich Sudetów . II wojna światowa Na początku II wojny światowej został zaangażowany w atak na Polskę . W liście do żony Niny wyraził szereg uwag na temat polskiego społeczeństwa i korzyści Niemiec z pracy jeńców, pisał m.in.: Miejscowa ludność to niewiarygodny motłoch, bardzo dużo Żydów i mieszańców. Naród, który aby się dobrze czuć, najwyraźniej potrzebuje batoga. Tysiące jeńców przyczynią się na pewno do rozwoju naszego rolnictwa. Niemcy mogą wyciągnąć z tego korzyści, bo oni są pilni, pracowici i niewymagający1=:02=:9. Podczas gdy niektórzy uznają te wypowiedzi za przejaw rasizmu i antysemityzmu, to biograf Stauffenberga Peter Hoffmann podkreśla potrzebę analizy listu w szerszym kontekście, zaznaczając, że w innych miejscach Stauffenberg chwalił pracowitość Polaków oraz ducha walki i odwagę polskich żołnierzy1=:10. Jeszcze w 1939 roku Peter Yorck von Wartenburg (1904–1944) i Ulrich Wilhelm Schwerin von Schwanenfeld (1902–1944) zwrócili się do niego z prośbą o podjęcie służby w charakterze adiutanta feldmarszałka Walthera von Brauchitscha (1881–1948), naczelnego dowódcy niemieckich wojsk lądowych i wzięcia udziału w próbie zamachu stanu – Stauffenberg odmówił . W 1940 roku brał udział w kampanii francuskiej . Pod koniec maja 1940 roku został przeniesiony do Wydziału Organizacyjnego Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych (niem. Oberkommando des Heeres, OKH) . Po sukcesie kampanii francuskiej uległ ogólnonarodowej euforii . W grudniu 1941 roku z zadowoleniem przyjął przejęcie pełnej władzy rozkazodawczej przez Hitlera, który będąc zwierzchnikiem sił zbrojnych (Wehrmachtu), stał się również naczelnym dowódcą wojsk lądowych . Okres konspiracji W 1942/43 Stauffenberg zaczął angażować się w działalność ruchu oporu – na jego decyzję wpływ miały doświadczenia z frontu wschodniego , informacje o masowych mordach i przekonanie o niewłaściwym dowodzeniu armią . Przekonany o niekompetencji Hitlera w prowadzeniu wojny, wzywał do ratowania Niemiec. Razem z bratem Bertholdem i członkami Kręgu z Krzyżowej brał udział w opracowywaniu odezw rządowych na okres po zamachu stanu . Spiskowcy planowali powrót do wolności i praw gwarantowanych przez konstytucję sprzed 1933 roku, lecz odmówili przywrócenia demokracji parlamentarnej . W lutym 1943 roku został przeniesiony do Afryki Północnej jako pierwszy oficer sztabu generalnego (niem. Erster Generalstabsoffizier, I a) 10. Dywizji Pancernej , która miała ochraniać odwrót wojsk Rommla . 7 kwietnia 1943 roku został ciężko ranny wskutek ataku przeprowadzonego z nisko lecącego samolotu – stracił lewe oko, prawą dłoń oraz dwa palce u lewej ręki . Po przejściu rekonwalescencji w Niemczech, powrócił do służby w Zarządzie Ogólnym Wojsk Lądowych (niem. Allgemeines Heeresamt, AHA) w biurze mieszczącym się przy Bendlerstraße w Berlinie, którego szefem był generał Friedrich Olbricht (1888–1944) zaangażowany w działalność konspiracyjną . W sierpniu 1943 przyłączył się do opozycjonistów w Wehrmachcie i wraz z generałem Henningem von Tresckowem (1901–1944) rozpoczął planowanie kolejnego zamachu na Hitlera i przygotowania do puczu wojskowego. Pucz miał przebiegać przy wykorzystaniu istniejącego już planu operacyjnego o kryptonimie Walkiria, opracowanego przez Friedricha Olbrichta i zaaprobowanego przez Hitlera, który zakładał mobilizację wojsk rezerwy do obrony reżimu w przypadku zamieszek wewnętrznych w Niemczech. Wraz z Olbrichtem, pułkownikiem Albrechtem Mertz von Quirnheim (1905–1944) i von Tresckowem dopracował plan operacji Walkiria na potrzeby zamachu stanu. Konspiranci musieli zmierzyć się z dwoma problemami: uzyskać dostęp do Hitlera, by przeprowadzić zamach oraz zapewnić punktualne wydanie rozkazu do operacji Walkiria. Rozkaz ten musiał być wydany przez dowódcę Armii Rezerwowej, wówczas Friedricha Fromma. W październiku 1943 roku Stauffenberg został dowódcą sztabu Armii Rezerwowej (niem. Chef des Stabes beim Befehlshaber des Ersatzheeres) u Friedricha Fromma, co zapewniło mu udział w naradach sytuacyjnych w kwaterach Hitlera . Przygotowania do zamachu koordynował z opozycjonistą Carlem Friedrichem Goerdelerem (1884–1945) i generałem Ludwigiem Beckiem (1880–1944), pozostając w kontakcie z opozycjonistami skupionymi wokół socjaldemokratów Juliusa Lebera (1891–1945) i Wilhelma Leuschnera (1890–1944) oraz z członkami kręgu z Krzyżowej, którzy współpracują ze spiskowcami pomimo zaprzestania spotkań kręgu po aresztowaniu Helmutha Jamesa Grafa von Moltke . Według planów spiskowców, po udanym przewrocie, dla Stauffenberga przewidziano stanowisko sekretarza stanu w Ministerstwie Wojny . Dwa miesiące przed planowanym zamachem Stauffenberg otrzymał od przymierzanego do roli kanclerza Rzeszy Carla Goerdelera jedenastopunktową listę żądań odnośnie do kształtu przyszłych Niemiec po przejęciu władzy przez spiskowców, która miała być przedstawiona zachodnim aliantom. Obejmowały one: natychmiastowe przerwanie bombardowań niemieckich miast; zaniechanie inwazji; unikanie dalszego rozlewu krwi; podtrzymanie niemieckich działań wojennych na wschodzie przy jednoczesnym wycofaniu się z zachodu, północy i południa; nieokupowanie Niemiec po wojnie; utworzenie suwerennego rządu niemieckiego i uchwalenie własnej konstytucji; współpracę aliantów z Niemcami w zaprowadzaniu pokoju; współudział Niemców w odbudowie Europy ze zniszczeń wojennych; samodzielne rozliczenie i osądzenie niemieckich zbrodniarzy wojennych; przywrócenie Niemcom praw honorowych; w kwestiach terytorialnych: utrzymanie w granicach Niemiec Austrii i Kraju Sudeckiego, granicę polsko-niemiecką z 1918 roku (rok wcześniej Goerdeler postulował, aby granica polsko-niemiecka przebiegała tak jak granica Cesarstwa Niemieckiego z Imperium Rosyjskim z 1914 roku, a nawet granica III Rzeszy z Generalnym Gubernatorstwem z 1940 roku), autonomię dla Alzacji i Lotaryngii. Bezpośrednim bodźcem do przeprowadzenia zamachu na Hitlera miała być informacja o rozkazie Ernsta Kaltenbrunnera, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (niem. Reichssicherheitshauptamt, RSHA), w sprawie zamordowania 40 tysięcy Żydów węgierskich w Auschwitz, wydanym wiosną 1944 roku. Wobec niepowodzenia wcześnieszych zamachów, Stauffenberg postanowił przeprowadzić kolejny osobiście . Z początku planował jednoczesne zabójstwo Hitlera, Göringa i Himmlera. Próbę podjętą 2 lipca w Berchtesgaden musiał jednak przerwać, ponieważ w spotkaniach nie uczestniczyli albo Göring albo Himmler. W obliczu postępów aliantów, Stauffenberg zdecydował się działać, nawet jeśli Göring i Himmler nie mogli być celem ataku. Zamach 20 lipca Stauffenberg (po lewej stronie) razem z Hitlerem i Keitlem w Wilczym Szańcu, 15 lipca 1944 roku Pierwsza próba podjęta 15 lipca w Wilczym Szańcu – kwaterze najwyższego dowództwa wojskowego – się nie powiodła, ponieważ Hitler wcześniej opuścił salę narad . Kolejna została zaplanowana na 20 lipca . Stauffenberg przybył na miejsce wraz ze swoim adiutantem, Wernerem von Haeftenem. Odbył najpierw kilka spotkań, m.in. z rotmistrzem Leonhardem von Möllendrofem, Erichem Fellgieblem i Wilhelmem Keitlem. Rozmowę Stauffenberga z Keitlem zakończyło wejście Adolfa Heusingera (1897–1982), który przekazał informację o rozpoczynającej się zaraz naradzie z Hitlerem. Narada z Hitlerem została przesunięta o pół godziny wcześniej na 12:30 z powodu oczekiwanej po południu wizyty Benito Musolliniego. Brak czasu spowodował, że Stauffenberg zdążył uzbroić zaledwie jeden ładunek wybuchowy, co przesądziło o późniejszych wydarzeniach w pokoju konferencyjnym. W tym samym czasie spiskowcy w Berlinie pozostawali w gotowości do przejęcia, m.in. Friedrich Olbricht, kapitan Ulrich Wilhelm Schwerin von Schwanenfeld, Generaloberst Erich Höpner, wiceprezydent policji Fritz-Dietlof von der Schulenburg, Oberregierungsrat Peter Yorck von Wartenburg, Eugen Gerstenmaier i brat Stauffenberga Berthold. Spiskowcy liczyli na to, że przełożony Olbrichta, generał Friedrich Fromm, przyłączy się do spisku. Rozkazy dla Armii Rezerwowej miały być rozesłane w jego imieniu, nawet gdyby Fromm odmówił współpracy i musiał zostać zaaresztowany. Wniesienie bomby do sali narad nie przedstawiało trudności, ponieważ uczestnicy spotkań nie byli przeszukiwani. By ustawić bombę w bezpośrednim sąsiedztwie Hitlera, Stauffenberg poprosił Ernsta von Freyenda o przydzielenie mu miejsca przy stole jak najbliżej Führera, motywując swoją prośbę osłabionym słuchem. Po wejściu na salę narad Stauffenberg ustawił teczkę pod stołem w pobliżu Hitlera, po czym opuścił pomieszczenie pod pretekstem konieczności odbycia ważnej rozmowy telefonicznej z Berlinem. Wybuch bomby ranił większość z obecnych na naradzie, przy czym Hitler odniósł lekkie rany, które nie stanowiły zagrożenia życia. Stauffenberg obserwował eksplozję z odległości 200 m. Według relacji Fellgiebla miał widzieć, jak z baraku wynoszono ciało okryte płaszczem Hitlera, co przekonało go o pełnym powodzeniu zamachu. Przekonany o sukcesie udał się z von Haeftenem do Berlina. Fellgiebel przekazał informacje do Berlina o niepowodzeniu zamachu, przez co Olbricht zwlekał z wydaniem rozkazu do puczu . Po powrocie do Berlina Stauffenberg przekazał informacje o śmierci Hitlera a Mertz von Quirnheim przekonał Olbrichta do postawienia w stan gotowości oddziałów rezerwy Wehrmachtu . Po przybyciu do kwatery spiskowców przy Bendlerstraße, Stauffenberg stwierdził, że nie podjęto innych kroków. Spiskowcy aresztowali generała Fromma, który odmówił wykonania rozkazów operacji Walkirii, wobec czego Stauffenberg wydał rozkazy do puczu sam, alarmując oddziały w kraju i za granicą. Jednocześnie Joseph Goebbels ogłosił w radio, że Hitler przeżył zamach . Wobec sprzecznych informacji, większość oficerów wstrzymała się od działania . Wieczorem dowódca jednego z zaalarmowanych przez spiskowców batalionu Berliner Wachbatalion, major Otto Ernst Remer (1912–1997), który był odpowiedzialny za zamknięcie dzielnicy rządowej i aresztowanie Goebbelsa, po rozmowie z Goebbelsem zaangażował się w stłumienie puczu . Egzekucja Akt zgonu Clausa von Stauffenberga Późnym wieczorem, uwolniony Fromm wydał rozkaz aresztowania Stauffenberga i innych spiskowców i ich natychmiastowego rozstrzelania za zdradę stanu . Wyrok kary śmierci został wydany przez pospiesznie zwołany trybunał wojenny, złożony z Fromma i jego podwładnych: W imieniu Führera trybunał wojenny zwołany przeze mnie ogłosił wyrok: pułkownik von Mertz, generał Olbricht, pułkownik, którego imienia nie będę wspominał, i porucznik von Haeften są skazani na śmierć Stauffenberg i inni spiskowcy skazani przez Fromma na śmierć zostali rozstrzelani przez pluton egzekucyjny na dziedzińcu Bendlerblocku. Claus von Stauffenberg przed śmiercią powiedział: Niech żyją święte Niemcy Rozstrzelani zostali pochowani w mundurach na cmentarzu w Schönebergu, lecz Himmler rozkazał ich ekshumację i spalenie. Prochy zostały rozrzucone po polach . Brat Stauffenberga Berthold został aresztowany, skazany na śmierć przez Trybunał Ludowy i stracony 10 sierpnia 1944 roku1=:8. Życie prywatne Rodzina Stauffenberg poślubił Ninę von Lerchenfeld (1913–2006) w dniu 26 września 1933 roku w Bambergu . Mieli pięcioro dzieci: Bertholda (ur. 1934)1=:1, Heimerana (ur. 1936)1=:2, Franza Ludwiga (ur. 1938)1=:3, Valerie (ur. 1935) i Konstanze (ur. 1945) . Ich najstarszy syn, Berthold, został generałem nowej zachodnioniemieckiej armii, Bundeswehry1=:1, Heimeran przedsiębiorcą1=:2, Franz-Ludwig politykiem CSU1=:3, członkiem Bundestagu1=:5 i Parlamentu Europejskiego1=:4 a Konstanze pisarką, która w 2008 roku wydała biografię matki Nina Schenk Gräfin von Stauffenberg: ein Porträt1=:6. Bratową Stauffenberga była pilot i konstruktorka lotnicza, kapitan Melitta Schenk Gräfin von Stauffenberg (1903–1945) . Sippenhaft Po zamachu, w swojej przemowie w Poznaniu Himmler zapowiedział, że rodzina Stauffenbergów zostanie zgładzona do ostatniego jej członka1=:7, jednak nie wydał systematycznych rozkazów w celu zastosowania odpowiedzialności rodzinnej. Aresztowano członków bliższej i dalszej rodziny, m.in. brata Alexandra i jego żonę Melittę, ciężarną wdowę Ninę, matkę i wujów, a dzieci Stauffenberga wysłano do sierocińca w Bad Sachsa. Odznaczenia 2 października 1936 – Odznaka za Służbę Wojskową IV Klasy 1 kwietnia 1938 – Odznaka za Służbę Wojskową III Klasy 1940 – Krzyż Żelazny I klasy 1941 – Order Waleczności IV Klasy 1942 – Order Krzyża Wolności III Klasy 1943 – Złota Odznaka za Rany 20 kwietnia 1943 – Medal Kampanii Włosko-Niemieckiej w Afryce 8 maja 1943 – Złoty Krzyż Niemiecki Upamiętnienie Pomnik upamiętniający spiskowców na dziedzińcu Bendlerbloku Dziś, z uwagi na ważną rolę, jaką odegrał w spisku 20 lipca, Claus von Stauffenberg uznawany jest za symbol niemieckiego ruchu oporu przeciwko reżimowi nazistowskiemu. 20 lipca 1953 roku, na dziedzińcu Bendlerbloku, gdzie rozstrzelano spiskowców, odsłonięto pomnik z brązu autorstwa Richarda Scheibe, przedstawiający młodego człowieka z symbolicznie związanymi rękoma1=:11. 20 lipca 1955 roku ulica Bendlerstraße została przemianowana na Stauffenbergstraße1=:11. 20 lipca 1968 roku w gmachu Bendlerbloku otwarto stałą wystawę dokumentującą działalność niemieckiego ruchu oporu1=:11. Miejsca upamiętniające Stauffenberga znajdują się w Stuttgarcie i jego rodzinnym Lautlingen . Zobacz też Krąg z Krzyżowej Walkiria Uwagi Przypisy Bibliografia Gerhard Bracke: Melitta Gräfin Stauffenberg: Das Leben einer Fliegerin. Langen Mueller Herbig, 2016. ISBN 978-3-7766-8157-4. [dostęp 2020-05-16]. (niem.). Francis Ludwig Carsten: Essays in German history. Continuum International Publishing Group, 1985. ISBN 0-907628-67-2. [dostęp 2020-05-13]. (ang.). Christian Hartmann: Schenk von Stauffenberg, Claus Graf. W: Neue Deutsche Biographie [Online-Version]. T. 22. 2005, s. 679–680. (niem.). Claus, Graf Schenk von Stauffenberg. W: Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc., 2019-11-11. (ang.). Stauffenberg Claus, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2018-09-21] . Susanne Eckelmann: Claus Schenk Graf von Stauffenberg 1907–1944. [w:] Deutsches Historisches Museum, Berlin [on-line]. 2014-09-14. [dostęp 2020-05-10]. (niem.). Peter Hoffmann: Stauffenberg. CUP Archive, 1995. ISBN 0-521-45307-0. [dostęp 2020-05-13]. (ang.). Peter Hoffman: Stauffenberg: A Family History, 1905–1944. McGill-Queen’s Press, 2008. ISBN 978-0-7735-3544-2. [dostęp 2020-05-11]. (ang.). Peter Hoffmann: The history of the German resistance, 1933-1945. McGill-Queen’s Press – MQUP, 1996. ISBN 0-7735-1531-3. [dostęp 2020-05-13]. (ang.). Harry Horstmann: Operation Walküre: Claus Schenk Graf von Stauffenberg. Books on Demand, 2008. ISBN 3-8370-6295-3. [dostęp 2020-05-13]. (ang.). Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945 Nemesis. W.W. Norton&Comapny Ltd., 2001. ISBN 0-393-04994-9. (ang.). Joachim Mehlhausen: Zeugen des Widerstands. Mohr Siebeck, 1998. ISBN 3-16-146870-8. [dostęp 2020-05-13]. (niem.). Uwe Neumärker, Robert Conrad, Cord Woywodt: „Wolfsschanze”: Hitlers Machtzentrale im Zweiten Weltkrieg. Ch. Links Verlag, 2007, s. 7. ISBN 3-86153-433-9. [dostęp 2020-05-16]. (niem.). Ulrich Schlie: Claus Schenk Graf von Stauffenberg: Biografie. Verlag Herder GmbH, 2018. ISBN 978-3-451-81412-9. [dostęp 2020-05-11]. (niem.). Peter Steinbach: Claus Schenk Graf von Stauffenberg: Wagnis – Tat – Erinnerung. Kohlhammer Verlag, 2015. ISBN 978-3-17-029962-7. [dostęp 2020-05-16]. (niem.). Michael C. Thomsett: The German opposition to Hitler: the resistance, the underground, and assassination plots, 1938–1945. McFarland, 1997. ISBN 0-7864-0372-1. [dostęp 2020-05-16]. (ang.). Gordon Williamson: German Commanders of World War II, Volume 1. Osprey Publishing, 2005. ISBN 1-84176-596-1. [dostęp 2020-05-16]. (ang.). Robert S. Wistrich: Who’s who in Nazi Germany. Routledge, 2001. ISBN 0-415-26038-8. [dostęp 2020-05-14]. (ang.). ".

Carl Friedrich Goerdeler (ur. 31 lipca 1884 w Pile zm. 2 lutego 1945 w Berlinie) – konserwatywny polityk niemiecki.

Życiorys

Był z wykształcenia prawnikiem. W latach 1930–1937 był nadburmistrzem Lipska. Popadł w konflikt z nazistowskimi władzami i został zmuszony do oddania urzędu. Zaangażował się w działalność konspiracyjną przeciwko III Rzeszy.

Goerdeler żywił skrajną wrogość do ideologii komunistycznej i miał sympatie monarchistyczne. Będąc w opozycji do Adolfa Hitlera, tworzył plany pokojowe wysyłane rządowi brytyjskiemu, w których domagał się, aby granica polsko-niemiecka przebiegała co najmniej tak jak granica Cesarstwa Niemieckiego z Imperium Rosyjskim z 1914 roku, a najlepiej tak jak granica III Rzeszy z Generalnym Gubernatorstwem z 1940 roku. Opisując swe zamierzenia domagał się również utrzymania w granicach Niemiec: Austrii, Kraju Sudeckiego, Alzacji i Lotaryngii, Eupen i Malmedy, przyłączenia należącego do Włoch południowego Tyrolu oraz „utrzymania w rękach niemieckich przeznaczenia Polski”. Pisał: „Polska może uzyskać rekompensatę za Prusy Zachodnie i Poznań poprzez unię państwową z Litwą. Dzięki temu obydwu krajom pomoże się w uzyskaniu dostępu do morza.[...] Poza tym istnieje możliwość, by Polska dzięki portom niemieckim włączyła się do handlu światowego”.

Był typowany na kanclerza w przypadku powodzenia spisku generałów i oficerów z 20 lipca 1944 (prezydentem miał zostać generał Ludwig Beck). Zamach jednak nie powiódł się. Za Goedelerem ogłoszono list gończy. Wyjechał z Berlina, usiłując się ukryć. Początkowo ukrywał się we wsi Myśliwiec w powiecie wąbrzeskim. Później przeniósł się do powiatu kwidzyńskiego. Podczas wizyty na grobie rodziców w Kwidzynie został rozpoznany przez Helenę Schwärzel, która kojarzyła go jeszcze z czasów, gdy był zastępcą burmistrza w Królewcu. Kobieta wypatrzyła go 12 sierpnia 1944 roku jako obcego gościa gospody. Dzięki jej informacji Goerdeler został zadenuncjowany do Gestapo i tego samego dnia aresztowany. 8 września Trybunał Ludowy (Volksgerichtshof) skazał go na karę śmierci, ale przez dłuższy czas wyroku nie wykonywano, gdyż – torturując Goerdelera – usiłowano wydobyć informacje o innych spiskowcach. Dopiero 2 lutego 1945, po długotrwałych przesłuchaniach, Goerdeler został stracony przez powieszenie w berlińskim więzieniu Plötzensee.

Pod koniec sierpnia 1944 denuncjatorka Schwärzel osobiście od Hitlera otrzymała w nagrodę czek na milion marek. W 1946 roku musiała jednak odpowiadać przed sądem za swój donos na Goerdelera. 14 listopada sąd przysięgłych w Berlinie skazał ją na 15 lat ciężkiego więzienia za zbrodnię przeciwko ludzkości. Rok później, w rozprawie rewizyjnej, sąd zmniejszył jej wymiar kary do sześciu lat. Schwärzel była jedyną osobą, która została kiedykolwiek pociągnięta do odpowiedzialności za „Justizmord” na Goerdelerze (poza nią nie skazano żadnego sędziego, prokuratora, gestapowca czy cywila). Była także pierwszą z łącznie 490 donosicieli skazanych w Niemczech po wojnie.