Fenomen roku 2012: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m →‎Krytyka: drobne redakcyjne
m →‎Galaktyczna koniunkcja: drobne redakcyjne
Linia 72: Linia 72:
===Galaktyczna koniunkcja===
===Galaktyczna koniunkcja===


Dacie początkowej Długiej Rachuby nie zostało przypisane żadne istotne zjawisko astronomiczne<ref>[[#Aveni2009|Aveni 2009]] 83</ref>. Niemniej jednak od połowy lat 90. autor książek [[ezoteryka|ezoterycznych]] John Major Jenkins dowodzi, że [[cywilizacja Majów|starożytni Majowie]] umyślnie wyznaczyli koniec swojego kalendarza na dzień [[przesilenie zimowe|przesilenia zimowego]] 2012 roku. [[21 grudnia]]] ma dojść również do wydarzenia, które określił mianem galaktycznej koniunkcji<ref name=jenk>{{Cytuj stronę | url = http://alignment2012.com/mc-intro.html | tytuł = Introduction to Maya Cosmogenesis | data dostępu = 2009-10-14 | autor = John Major Jenkins }}</ref>.
Dacie początkowej Długiej Rachuby nie zostało przypisane żadne istotne zjawisko astronomiczne<ref>[[#Aveni2009|Aveni 2009]] 83</ref>. Niemniej jednak od połowy lat 90. autor książek [[ezoteryka|ezoterycznych]] John Major Jenkins dowodzi, że [[cywilizacja Majów|starożytni Majowie]] umyślnie wyznaczyli koniec swojego kalendarza na dzień [[przesilenie zimowe|przesilenia zimowego]] 2012 roku. [[21 grudnia]] ma dojść również do wydarzenia, które określił mianem galaktycznej koniunkcji<ref name=jenk>{{Cytuj stronę | url = http://alignment2012.com/mc-intro.html | tytuł = Introduction to Maya Cosmogenesis | data dostępu = 2009-10-14 | autor = John Major Jenkins }}</ref>.


====Ruch precesyjny====
====Ruch precesyjny====
Linia 88: Linia 88:
Astronomowie tacy jak David Morrison twierdzą, że [[równik]] [[galaktyka|galaktyki]] pozostaje linią całkowicie arbitralną, którą nie da się wyznaczyć w sposób precyzyjny. Trudno określić dokładne granice [[Droga Mleczna|Drogi Mlecznej]], więc lokalizacja wspomnianej płaszczyzny opiera się wyłącznie na rzetelności zgromadzonych danych. Jenkins wspomina, że swoje wnioski wyciągnął na podstawie obserwacji przeprowadzonych na wysokości powyżej 3400 m n.p.m. Jest to znacznie powyżej poziomu, do którego mieli dostęp [[cywilizacja Majów|starożytni Majowie]]<ref name=scare/>. Należy uwzględnić również, że także [[Słońce]] ma swoją [[szerokość kątowa|szerokość kątową]] (ok. pół stopnia), przez co wyminięcie danego punktu zajmuje mu 36 lat. Jenkins sam przyznaje, że największą zbieżność z linią równika środek Słońca osiągnął w 1998 r.<ref>{{Cytuj stronę | url = http://edj.net/mc2012/truezone.htm | tytuł = The True Alignment Zone | data dostępu = 2009-10-14 | autor = John Major Jenkins | rok = 1999 | miesiąc = June }}</ref><ref>[[#Meeus1997|Meeus 1997]] 301–303</ref>.
Astronomowie tacy jak David Morrison twierdzą, że [[równik]] [[galaktyka|galaktyki]] pozostaje linią całkowicie arbitralną, którą nie da się wyznaczyć w sposób precyzyjny. Trudno określić dokładne granice [[Droga Mleczna|Drogi Mlecznej]], więc lokalizacja wspomnianej płaszczyzny opiera się wyłącznie na rzetelności zgromadzonych danych. Jenkins wspomina, że swoje wnioski wyciągnął na podstawie obserwacji przeprowadzonych na wysokości powyżej 3400 m n.p.m. Jest to znacznie powyżej poziomu, do którego mieli dostęp [[cywilizacja Majów|starożytni Majowie]]<ref name=scare/>. Należy uwzględnić również, że także [[Słońce]] ma swoją [[szerokość kątowa|szerokość kątową]] (ok. pół stopnia), przez co wyminięcie danego punktu zajmuje mu 36 lat. Jenkins sam przyznaje, że największą zbieżność z linią równika środek Słońca osiągnął w 1998 r.<ref>{{Cytuj stronę | url = http://edj.net/mc2012/truezone.htm | tytuł = The True Alignment Zone | data dostępu = 2009-10-14 | autor = John Major Jenkins | rok = 1999 | miesiąc = June }}</ref><ref>[[#Meeus1997|Meeus 1997]] 301–303</ref>.


Wbrew sugestiom Jenkinsa wcale nie jest pewne, że starożytni Majowie byli świadomi zjawiska [[precesja|precesji]]. Część badaczy ich kultury – Barbara MacLeod, Michael Grofe, Eva Hunt, Gordon Brotherston czy Anthony Aveni – twierdzi, że święta Majów rzeczywiście były dostosowane do cyklu precesyjnego<ref>[[#Jenkins2009|Jenkins 2009]] 215</ref>, jednak środowisko akademickie pozostaje podzielone<ref name="van"/>. Przesłanki ([[archeologia|archeologiczne]] bądź [[historia|historyczne]]), aby Majowie przywiązywali dużą wagę do terminów przesileń i równonocy, są niewyraźne<ref name="van"/><ref name="Aimers, J. J., and Rice, P. M. 2006 79–96">{{Cytuj pismo | autor = J. J. Aimers and P. M. Rice | tytuł = Astronomy, ritual and the interpretation of Maya ''E-Group'' architectural assemblages | czasopismo = Ancient Mesoamerica | wolumin = 17 | wydanie = 01 | strony = 79–96 | rok = 2006 | doi = 10.1017/S0956536106060056 }}</ref>. Istnieje możliwość, że wyłącznie wczesne [[Mezoameryka|kultury Mezoameryki]] śledziły cykle przesileń<ref>[[#Aveni2009|Aveni 2009]] 54–55, cyt. [[#Aveni2000|Aveni and Hartung 2000]]</ref>, jednak to również pozostaje kwestią dyskusji<ref name="van"/><ref name="Aimers, J. J., and Rice, P. M. 2006 79–96"/>. Nie ma dowodu, że klasyczni Majowie uważali Mleczną Drogę za szczególnie istotny obiekt; w ich piśmie nie poświęcono jej osobnego [[Glif (typografia)|glifu]]. Nie odnaleziono tabel astronomicznych lub chronologicznych, których układ byłyby jej podporządkowany<ref>[[#Aveni2009|Aveni, 2009]] 57</ref>.
Wbrew sugestiom Jenkinsa wcale nie jest pewne, że starożytni Majowie byli świadomi zjawiska [[precesja|precesji]]. Część badaczy ich kultury – Barbara MacLeod, Michael Grofe, Eva Hunt, Gordon Brotherston czy Anthony Aveni – twierdzi, że święta Majów rzeczywiście były dostosowane do cyklu precesyjnego<ref>[[#Jenkins2009|Jenkins 2009]] 215</ref>, jednak środowisko akademickie pozostaje podzielone<ref name="van"/>. Przesłanki ([[archeologia|archeologiczne]] bądź [[historia|historyczne]]), aby Majowie przywiązywali dużą wagę do terminów przesileń i równonocy, są niewyraźne<ref name="van"/><ref name="Aimers, J. J., and Rice, P. M. 2006 79–96">{{Cytuj pismo | autor = J. J. Aimers and P. M. Rice | tytuł = Astronomy, ritual and the interpretation of Maya ''E-Group'' architectural assemblages | czasopismo = Ancient Mesoamerica | wolumin = 17 | wydanie = 01 | strony = 79–96 | rok = 2006 | doi = 10.1017/S0956536106060056 }}</ref>. Istnieje możliwość, że wyłącznie wczesne [[Mezoameryka|kultury Mezoameryki]] śledziły cykle przesileń<ref>[[#Aveni2009|Aveni 2009]] 54–55, cyt. [[#Aveni2000|Aveni and Hartung 2000]]</ref>, jednak to również pozostaje kwestią dyskusji<ref name="van"/><ref name="Aimers, J. J., and Rice, P. M. 2006 79–96"/>. Nie ma dowodu, że klasyczni Majowie uważali Mleczną Drogę za szczególnie istotny obiekt; w ich piśmie nie poświęcono jej osobnego [[Glif (typografia)|glifu]]. Nie odnaleziono tabel astronomicznych lub chronologicznych, których układ byłyby jej podporządkowany<ref>[[#Aveni2009|Aveni, 2009]] 57</ref>.


===''Timewave zero'' i Księga Przemian===
===''Timewave zero'' i Księga Przemian===

Wersja z 13:07, 2 sie 2011

Zapis daty w systemie Długiej Rachuby Majów

Fenomen roku 2012 – zespół wierzeń o charakterze eschatologicznym, traktujących o katastrofach bądź przemianach, które jakoby miałyby nastąpić 21 grudnia 2012 roku[1][2][3]. Data ta bywa traktowana jako koniec 5125-letniego cyklu w systemie tzw. Długiej Rachuby, stosowanej w kalendarzach cywilizacji Mezoameryki. Starano się odnieść ją do różnych zjawisk astronomicznych bądź formuł numerologicznych, które miały ukazać jej znaczenie.

Członkowie ruchów New Age uważają, że w tym dniu rozpocznie się pozytywna przemiana (fizyczna lub duchowa) mieszkańców Ziemi, stanowiąca tym samym początek nowej ery (por. Era Wodnika)[4]. Inni sugerują, że ma wówczas nastąpić koniec świata, ewentualnie inna, zbliżona rozmiarem, katastrofa kosmiczna. Niektóre scenariusze łączą ją z kolejnym szczytem aktywności słonecznej, wpływem grawitacyjnym lokalnej czarnej dziury lub kolizją z planetoidą "Nibiru".

Uczeni z różnych dziedzin zgodnie twierdzą, że idea wielkiego kataklizmu w 2012 roku jest całkowicie nieprawdziwa. Naukowcy badający kulturę Majów wielokrotnie podkreślali, że przewidywań nadciągającej zagłady nie ma w żadnym z dostępnych źródeł historycznych. Pogląd, iż Długa Rachuba osiąga pewien "kres" w 2012 roku nie znajduje uzasadnienia[3][5]. Współcześni Majowie nie uważają tej daty za znaczącą, a dostępne przekazy klasyczne są rzadkie i wzajemnie sprzeczne[6]. Astronomowie kwalifikują krążące apokaliptyczne przepowiednie do zbioru pseudonaukowych sensacji. Proste obserwacje podważają sens opisanych w nich wydarzeń[7].

Długa Rachuba kalendarza Majów

 Osobny artykuł: Kalendarz Majów.

Grudzień 2012 roku zamyka kolejny cykl b'ak'tun Długiej Rachuby (ang. Long Count) kalendarza Majów, systemie, który w różnych odmianach był powszechnie stosowany w Ameryce Środkowej przed przybyciem Europejczyków. Chociaż Długa Rachuba to prawdopodobnie wynalazek Olmeków[8], wiąże się ją przede wszystkim z cywilizacją Majów, przeżywającą rozkwit między 250 a 900 rokiem n.e.[9] Dzięki znacznym postępom w odszyfrowaniu używanego przez nich pisma[10], możliwe stało się zrozumienie zapisów i inskrypcji, które przetrwały do naszych czasów.

W przeciwieństwie do 52-letnich Kręgów Kalendarza (ang. Calendar Round), nadal wykorzystywanych przez potomków Majów, Długa Rachuba miała charakter bardziej linearny niż cykliczny. Zastosowano w niej podział czasu po 20 jednostek: 20 dni stanowiło uinal, 18 uinal (360 dni) składało się na tun, 20 tun stanowiło k'atun, a 20 k'atun (144 000 dni lub około 394 lat) tworzyło b'ak'tun. Data: 8.3.2.10.15 oznaczała więc dla Majów 8 b'ak'tun, 3 k'atun, 2 tun, 10 uinal i 15 dni[11][12].

Apokalipsa

Najstarszy dostępny manuskrypt Popol Vuh z 1701 roku

W literaturze Majów istniało silnie zakorzenione pojęcie "wieków świata", jednak jego sens uległ zniekształceniu, pozostawiając kilka możliwości interpretacyjnych[13]. Pewną wskazówkę daje Popol Vuh, zbiór podań o stworzeniu świata ludu K'iche' Maya. Zamieszkiwał on tereny tamtejszych wyżyn w czasach epoki kolonialnej. Według tego źródła żyjemy obecnie w czwartym ze światów stworzonych przez bogów[14]. Pierwsze trzy okazały się nieudane; dopiero czwarty akt zakończył się sukcesem i pozwolił na zamieszkanie przez ludzi. Poprzedni świat zakończył się po 13 b'ak'tun Długiej Rachuby, czyli 5125 lat temu[15].

Sama liczba 13 odgrywa istotną i nie całkiem jasną rolę w systemach kalendarzowych Mezoameryki. Tzolk'in, kalendarz rytualny, dzielił się na 13 miesięcy po 20 dni każdy. Cykl may zawierał 13 k'atun. Takie preferencje próbuje się tłumaczyć zbieżnością z fazami księżyca i długością trwania ciąży u ludzi[16][17].

Majowie, inaczej niż osoby przyzwyczajone do współczesnego sposobu rachuby czasu, wykorzystywali w swoich obliczeniach liczbę zero[10]. "Data zerowa" Długiej Rachuby została wyznaczona na dzień stworzenia czwartego (obecnego) świata, co miało miejsce 11 sierpnia 3114 p.n.e. według proleptycznego kalendarza gregoriańskiego[18]. Proleptyczny (gr. prólēpsis – antycypacja) w tym kontekście oznacza użycie rachuby gregoriańskiej przed okresem jej obowiązywania (bulla papieska z 1582 r.; w poszczególnych państwach wprowadzana w życie z różnym opóźnieniem). Kolejny cykl 13-tu b'ak'tun czwartego świata zamknie się 13.0.0.0.0 dnia, wypadającego 21 grudnia 2012.

Również co do tej kwestii zgodność wśród badaczy nie jest jednak całkowita. Większość uczonych specjalizujących się w kulturze Majów, takich jak Mark Van Stone oraz Anthony Aveni, wykorzystują układ odniesienia "GMT" (Goodman-Martinez-Thompson), w którym przyjęto datę początkową 11 sierpnia 3114 p.n.e. a końcową 13. b'ak'tun 21 grudnia 2012[19]. Ta data jest też stosowana przez olbrzymią większość zwolenników teorii eschatologicznych, zapewne dlatego, że przypada na czas przesilenia zimowego – wydarzenia uznawanego za ważne w astrologii. Niektórzy badacze, jak Michael D. Coe, Linda Schele i Marc Zender, uznają odmienny układ, zwany "Lounsbury/GMT+2", zakładający datę początkową 13 sierpnia i końcową 23 grudnia 2012 r. Nie dowiedziono do tej pory, który z podanych wariantów cechuje większa precyzja [20].

Majolog i astronom Maud Worcester Makemson napisała w 1957 r.: "ukończenie Wielkiego Okresu 13 b'ak'tun zyskałoby olbrzymie znaczenie wśród Majów"[21]. W 1966 r. Michael D. Coe w swojej książce The Maya dodał: "istnieje przesłanka... że Armageddon spadłby na wszystkich marnych ludzi tego świata i wszystkie stworzenie z końcem 13. [b'ak'tun]. Z tego względu... nasz dotychczasowy wszechświat zostanie [rzekomo] unicestwiony [w grudniu 2012], kiedy Wielki Cykl Długiej Rachuby dopełni się"[22]. Pierwotną datą proponowaną przez Coe'go był 24 grudnia 2011. Poprawił ją na "11 stycznia 2013 AD" w drugim wydaniu książki (1980)[23], zatrzymując się przy 23 grudnia 2012 dopiero w 1984, przy okazji 3. edycji[24]. Powiązanie daty 13.0.0.0.0 z 21 grudniem 2012 pojawiło się po raz pierwszy w tabeli B.24. wersji książki Sylvanusa Morley'a The Ancient Maya, pod redakcją Roberta J. Sharera[25].

Krytyka

Interpretacja Coe'go była powtarzana przez innych uczonych do początku lat 90[26]. Późniejsi badacze twierdzili, że o ile koniec 13 b'ak'tun stałby się okazją do świętowania[3], nie oznaczałby jednak końca rachuby[27]. "W przepowiedniach Majów, Azteków lub innych ludów Mezoameryki nie znajdujemy żadnej wzmianki o jakimkolwiek nagłym bądź znacznym wydarzeniu, które miałoby nastąpić w 2012", stwierdza badacz Mark Van Stone. "Dopiero współcześni zwrócili po raz pierwszy uwagę na zbliżający się koniec Wielkiego Cyklu"[28]. W 1990 roku archeologowie Linda Schele i David Freidel dowodzili, że "Majowie nie postrzegali go jako końca świata, wbrew obiegowym sugestiom"[29]. Susan Milbrath, kurator działu Latin American Art and Archaeology w Florida Museum of Natural History stwierdziła, że "Nie posiadamy żadnego świadectwa, aby [Majowie] mieli oczekiwać nadejścia końca świata"[3]. "Dla starożytnych Majów koniec pełnego cyklu był okazją do dużego święta", mówi Sandra Noble, dyrektor wykonawczy Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies. Według jej słów fenomen roku 2012 jest "kompletnym zmyśleniem, a dla wielu okazją do łatwego zarobku"[3]. "Przyjdzie nowy cykl", potwierdza E. Wyllys Andrews V, szef Tulane University Middle American Research Institute. "Majowie mieli świadomość, że ten aktualny był poprzedzony wcześniejszymi, co wskazuje, że równie dobrze mogli oczekiwać następnych"[30].

Odniesienia do 13 b'ak'tun w kulturze Majów

Współcześni Majowie jako całość nie przywiązują dużej wagi do 13. b'ak'tun[31]. Chociaż Kręgi Kalendarza są nadal wykorzystywane przez niektóre grupy z Wyżyny Gwatemalskiej, tradycja Długiej Rachuby zanikła razem z końcem epoki cywilizacji klasycznej. Dopiero odkrycie i odszyfrowanie ich systemu pisma w XX wieku pozwoliło poznać jej reguły[32] . Członek starszyzny Apolinario Chile Pixtun razem z meksykańskim archeologiem Guillermo Bernalem zgodnie podkreślają, że "apokalipsa" jest koncepcją wywodzącą się z kultury Zachodu i nie ma wiele wspólnego z wierzeniami Ameryki Środkowej. Bernal wyznaje pogląd, że takie wyobrażenia zostały narzucone tubylcom po tym, jak zanikły ich rodzime mity[31][33]. Archeolog cywilizacji Majów Jose Huchm opowiada: "Gdybym poszedł do którejś wspólnoty władającej językiem Majów i zaczął pytać, co ma się stać w 2012, nie otrzymałbym żadnej odpowiedzi. Świat ma ulec zagładzie? Nikt nie dałby temu wiary. Liczą się bieżące problemy, takie jak opady deszczu"[31].

W kulturze klasycznej Majów doniosłość 13. b'ak'tun nie jest pewna[34]. Większość przetrwałych inskrypcji dotyczy faktów historycznych i nie zawiera żadnych przepowiedni[34]. Jeden element klasycznego korpusu piśmiennictwa Majów jednakże nawiązuje do 13. b'ak'tun: Tortuguero Monument 6.

Tortuguero

Stanowisko archeologiczne w Tortuguero jest położone na południowym krańcu stanu Tabasco w Meksyku. Sięga czasów VII wieku n.e. i zawiera szereg napisów mających upamiętnić ówczesnego władcę Bahlam Ajawa. Jedna z inskrypcji (Tortuguero Monument 6) jako jedyna zawiera odniesienie do 13. b'ak'tun. Częściowo zatarta, została przetłumaczona przez Svena Gronemeyera i Barbarę MacLeod.

Bardzo mało wiadomo na temat wspominanego tutaj bóstwa Bolon Yokte'. Znawca Majów Markus Eberl z Christianem Pragerem w artykule opublikowanym w British Anthropological Reports wykładają sens jego imienia jako złożenie wyrazów: "dziewięć", "OK-te" (o znaczeniu nieznanym) oraz "bóg". Nieścisłości w zapisach epoki klasycznej świadczą o tym, że jego miano ma rodowód starożytny i już wtedy brzmiało obco dla zapisujących je skrybów[36]. Na inskrypcjach z Palenque, Usumacinta oraz La Mar został przedstawiony jako bóg wojny, konfliktów i podziemi. Na jednej ze stel ukazano go ze sznurem obwiązanym dookoła szyi, na innej znów trzyma kadzielnicę, co łącznie upamiętnia ofiary, czynione na koniec cyklu kalendarzowego[37].

Wnioskując na podstawie rytuałów współczesnych Majów, Gronemeyer i MacLeod twierdzą, że stela odnosi się do ceremonii, w której osoba odgrywająca rolę Bolon Yokte' K'uh była owijana w uroczyste szaty i krążyła wokół tego stanowiska[38]. Związek Bolon Yokte' K'uh z 13-oma b'ak'tun wydaje się bardzo istotny. Wzmianka o nim zastępuje zwyczajowe zapisy, takie jak o "wzniesieniu steli razem z okadzeniem" itp. Badacze zapewniają, że chodzi o wydarzenie dotyczące roku 2012, nie zaś mające miejsce w VII wieku[39]. Z drugiej strony, majolog Stephen Houston sprzeciwia się takiemu poglądowi, wskazując, iż Majowie odnosili się do przyszłości przyrównując ją do aktualnych wydarzeń. Z tego wynikałoby, że słowa uwiecznione na steli są również przekazem historycznym[40].

Czasy po 13. b'ak'tun

Świątynia Inskrypcji w Palenque

Zapisy Majów sporadycznie wspominają o przyszłych zdarzeniach czy rocznicach, które miałyby się odbywać po ukończeniu 13. b'ak'tun. Większość z nich została zapisana w formie "dat oddalonych" (ang. distance dates): dni Długiej Rachuby połączonych z dodatkową liczbą, znaną jako Odległość Czasowa (ang. Distance Number). Po zsumowaniu tworzą one przyszłą datę. Na panelu zachodnim Świątyni Inskrypcji w Palenque pewien fragment tekstu odnosi się do 80. Cyklu Kalendarza (wynoszącego 52 lata) po koronacji władcy K'inich Janaab' Pakala. Pakal wstąpił na tron w 9.9.2.4.8, co równa się dacie 27 lipca 615 r. n.e. proleptycznego kalendarza gregoriańskiego. Zapis rozpoczyna data urodzenia Pakala 9.8.9.13.0 (równoważnik gregoriański: 24 marca 603 r. n.e.) po czym następuje Odległość Czasowa równa 10.11.10.5.8[41], dając w sumie 21 października 4772 r. n.e., 4 000 lat później[28][41][42].

Innym przykładem jest Stela 1. w Coba, która zawiera datę: 13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.13.0.0.0.0, dwadzieścia rzędów ponad b'ak'tun, co daje 4.134105 × 10^28 (41 kwadryliardów; równe 41 oktylionom w krajach anglojęzycznych – zob. krótka skala) lat w przyszłości[29] bądź w przeszłości[43]. Przekracza ona 3 tryliony razy wiek naszego wszechświata oszacowany przez kosmologów.

Wierzenia New Age

Wiele twierdzeń na temat roku 2012 wywodzi się z nieformalnych przekonań wyznawców New Age i dotyczy duchowości i mądrości przypisywanej starożytnym Majom. Archeoastronom Anthony Aveni pisze, że o ile idea "zachowania równowagi kosmosu" odgrywała znaczącą rolę w literaturze Majów, fenomen roku 2012 nie wywodzi się z tych źródeł. Ma za to wiele wspólnego z amerykańską ideologią ruchu New Age, millenaryzmem i dążeniem do zdobycia wiedzy tajemnej z zamierzchłych czasów i odległych miejsc[44]. Główne wątki literatury roku 2012 to: "podejrzliwość wobec głównego nurtu kultury Zachodu", duchowa ewolucja oraz wprowadzenie świata w Nowy Wiek poprzez osobiste starania lub połączoną świadomość grupy. Głównym celem tego kanonu nie jest obwieszczanie nadciągającej zagłady, lecz zaszczepienie czytelnikowi kontrkulturowych przekonań i ostatecznie rozwój form socjopolitycznego lub duchowego aktywizmu[2]. Aveni, badając nurty New Age i stowarzyszenia SETI koncepcje związane z rokiem 2012 opisał jako wytwory "rozbitego" społeczeństwa. "Nie będąc w stanie odnaleźć we własnym zakresie odpowiedzi na życiowe dylematy, zwracamy się w kierunku bytów wyobrażonych, odległych w czasie lub przestrzeni – bytów, które są bogate w tą właśnie wiedzę"[45].

Koniec 13 b'ak'tun stał się tematem spekulacji w 1975 r. dzięki kilku autorom New Age, którzy wyznawali pogląd ogólnoświatowej "zmiany świadomości". W swojej książce pt. Mexico Mystique: The Coming Sixth Age of Consciousness, Frank Waters powiązał oryginalną datę Coe'go (24 grudnia 2011) z astrologicznymi przepowiedniami Indian Hopi[46]. Kolejni autorzy: José Argüelles (The Transformative Vision)[47] i Terence McKenna (The Invisible Landscape)[48][49] rozważali znaczenie roku 2012, pierwotnie nie wypowiadając się na temat konkretnych dat. Argüelles, gospodarz zjazdu Harmonic Convergence (celebracja rzadkiego układu planetarnego – Wielkiego Trygonu w 1987 r.)[50], wydał książkę The Mayan Factor: Path Beyond Technology[51], w której napisał, że 21 grudnia przez Ziemię ma przejść wielki promień z centrum naszej galaktyki. Majowie mieli dostosować swój system kalendarzowy właśnie do tego wydarzenia[52]. Aveni wszystkie przedstawione tezy odrzuca jako całkowicie bezzasadne[53].

Galaktyczna koniunkcja

Dacie początkowej Długiej Rachuby nie zostało przypisane żadne istotne zjawisko astronomiczne[54]. Niemniej jednak od połowy lat 90. autor książek ezoterycznych John Major Jenkins dowodzi, że starożytni Majowie umyślnie wyznaczyli koniec swojego kalendarza na dzień przesilenia zimowego 2012 roku. 21 grudnia ma dojść również do wydarzenia, które określił mianem galaktycznej koniunkcji[55].

Ruch precesyjny

W Układzie Słonecznym wszystkie planety razem ze Słońcem leżą w pobliżu jednej płaszczyzny zwanej ekliptyką. Z perspektywy ziemskiego obserwatora ekliptyka jest ścieżką wykreślaną przez Słońce podczas swojej pozornej wędrówki po niebie. W jej trakcie przemieszcza się na tle dwunastu leżących na niej konstelacji zodiakalnych. Na przestrzeni czasu Słońce zdaje się spóźniać o jeden stopień kątowy na 72 lata, co daje w rezultacie jedną konstelację na każde 2160 lat. Ten wsteczny ruch jest konsekwencją zjawiska precesji Ziemi. Oś globu, "chwiejąc się" podczas wykonywania ruchu obrotowego, zakreśla cyklicznie pełen okrąg – podobnie do wirującego krzywo bąka[56]. Pełny cykl (zwany Wielkim Rokiem) trwa 25 800 lat; Słońce cofa się wówczas o pełne 360 stopni, wracając do położenia wyjściowego względem pierwotnego gwiazdozbioru[56]. W krajach europejskich przyjęto określać precesję poprzez miejsce, jakie zajmuje Słońce w dniu równonocy wiosennej na półkuli północnej. Według tej umowy 23 marca przebywa ono w konstelacji Ryb, cofając się w kierunku Wodnika. Zwiastuje to koniec epoki astrologicznej Ryb i początek następnej – Ery Wodnika[57].

Gdyby chcieć określić położenie Słońca w dniu przesilenia zimowego, przy jego najniższym poziomie na nieboskłonie, wyszłoby, że obecnie przebywa w gwiazdozbiorze Strzelca, jednym z dwóch, które przecinają pas Drogi Mlecznej[58]. Każdego roku 21 grudnia dla ziemskich obserwatorów Słońce z drobnym poślizgiem spowodowanym precesją wchodzi w koniunkcję z Drogą Mleczną. Biorąc pod uwagę, że Droga Mleczna osiąga szerokość od 10° do 20° kątowych, Słońce cofa się przez nią w czasie 700–1400 lat[59]. W tej chwili zajmuje położenie prawie pośrodku pasma, blisko równika galaktyki[60] (por. Współrzędne galaktyczne).

Mistycyzm

Droga Mleczna niedaleko gwiazdozbioru Łabędzia, ukazująca Wielką Szczelinę – Xibalba be dla starożytnych Majów

Jenkins poddaje sugestię, że Majowie oparli swój kalendarz na obserwacji Wielkiej Szczeliny, skłębienia ciemnych obłoków pyłowych w północnym regionie Drogi Mlecznej. Mieli oni, zdaniem niektórych uczonych, ochrzcić je Xibalba be, co znaczy "Czarna Droga"[61]. Pisarz twierdzi, że Majowie wiedzieli w którym miejscu przez ten twór przebiega równik galaktyczny i nadali pozycji tej wyjątkowe znaczenie[62]. Z jego hipotezy wynika, iż właśnie 21 grudnia 2012 Słońce przekroczy tą płaszczyznę[62]. Klasyczne społeczeństwo Majów miało przewidzieć owe zjawisko i postrzegać je jako zwiastun głębokiej przemiany duchowej całej ludzkości[63]. Wyznawcy New Age będący entuzjastami teorii uważają, że podobnie jak astrolodzy wnioskowali na podstawie układów gwiazd i planet o przyszłości, tak Majowie dostosowali układ swojego kalendarza do szczególnych wydarzeń, które będą miały miejsce na świecie[64]. Szamani (wg. Jenkinsa) uzyskiwali wgląd w te kwestie za pomocą grzybów psylocybinowych, ropuch zawierających substancje psychoaktywne itp.[65] Xibalba be ma być powiązane również z "drzewem świata", elementem kosmologii współczesnych potomków Majów[66].

Krytyka

Astronomowie tacy jak David Morrison twierdzą, że równik galaktyki pozostaje linią całkowicie arbitralną, którą nie da się wyznaczyć w sposób precyzyjny. Trudno określić dokładne granice Drogi Mlecznej, więc lokalizacja wspomnianej płaszczyzny opiera się wyłącznie na rzetelności zgromadzonych danych. Jenkins wspomina, że swoje wnioski wyciągnął na podstawie obserwacji przeprowadzonych na wysokości powyżej 3400 m n.p.m. Jest to znacznie powyżej poziomu, do którego mieli dostęp starożytni Majowie[52]. Należy uwzględnić również, że także Słońce ma swoją szerokość kątową (ok. pół stopnia), przez co wyminięcie danego punktu zajmuje mu 36 lat. Jenkins sam przyznaje, że największą zbieżność z linią równika środek Słońca osiągnął w 1998 r.[67][68].

Wbrew sugestiom Jenkinsa wcale nie jest pewne, że starożytni Majowie byli świadomi zjawiska precesji. Część badaczy ich kultury – Barbara MacLeod, Michael Grofe, Eva Hunt, Gordon Brotherston czy Anthony Aveni – twierdzi, że święta Majów rzeczywiście były dostosowane do cyklu precesyjnego[69], jednak środowisko akademickie pozostaje podzielone[28]. Przesłanki (archeologiczne bądź historyczne), aby Majowie przywiązywali dużą wagę do terminów przesileń i równonocy, są niewyraźne[28][70]. Istnieje możliwość, że wyłącznie wczesne kultury Mezoameryki śledziły cykle przesileń[71], jednak to również pozostaje kwestią dyskusji[28][70]. Nie ma dowodu, że klasyczni Majowie uważali Mleczną Drogę za szczególnie istotny obiekt; w ich piśmie nie poświęcono jej osobnego glifu. Nie odnaleziono tabel astronomicznych lub chronologicznych, których układ byłyby jej podporządkowany[72].

Timewave zero i Księga Przemian

Program komputerowy "Timewave Zero"

Fala czasowa zero (ang. Timewave zero) to ekscentryczna formuła numerologiczna mająca wyliczać pływy i zawirowania tzw. "nowości" (ang. novelty); jej autor Terence McKenna definiuje ją jako przyrost liczby wzajemnych powiązań we wszechświecie lub też stopień organizacji jego złożoności[73]. Wszechświat posiada atraktor teleologiczny, który zwiększa ilość wzajemnych powiązań w jego obrębie. Na końcu czasu – który ma zostać osiągnięty w roku 2012 – istnieje punkt osobliwy, w którym złożoność systemu dąży do nieskończoności. W praktyce efektem będzie absolutna równoczesność wszystkich obserwowalnych zjawisk. Swoją teorię McKenna kształtował od początku lat 70. w czasie sesji z wykorzystaniem grzybów psylocybinowych i DMT[73].

McKenna koncepcję "nowości" wyraził za pomocą programu komputerowego, który generuje wykres określany jako "timewave zero" albo po prostu "timewave". Opierając się na autorskiej interpretacji sekwencji figur Księgi Przemian (chin. I Ching; kanoniczna księga konfucjanizmu i taoizmu)[48], zdefiniował funkcję mającą przedstawiać wahania poziomu "nowości" w odniesieniu do przełomowych wydarzeń z dziedzin rozwoju biologicznego i socjokulturowego ludzi. Wierzył, że kolejne incydenty są powiązane ze sobą rekursywną zależnością. Podstawą do określenia położenia punktu końcowego (pierwotnie listopad 2012) była data zrzucenia bomby atomowej na Hiroszimę. Odkrywszy później zbieżność z terminem końca 13. b'ak'tun kalendarza Majów, wprowadził poprawki, aby obie daty się pokrywały[74].

W pierwszym wydaniu swojej książki pt. Niewidzialny Krajobraz (ang. The Invisible Landscape), opisującej własne przygody duchowe i fascynacje intelektualne, McKenna odniósł się dwukrotnie do roku 2012, bez wymieniania konkretnych dat. Dopiero w 1983 r., po zapoznaniu się z tabelami dat z 4. edycji The Ancient Maya Morley'a, nabrał mniemania o wyjątkowości dnia 21 grudnia. Figuruje ona w kolejnych wznowieniach[2].

Pozostałe koncepcje

Pech de Bugarach, Camps-sur-l'Agly, Francja; miejsce pielgrzymek osób oczekujących wielkiej przemiany w roku 2012

Indyjski guru Kalki Bhagavan promował rok 2012 jako ostateczny termin ludzkiego oświecenia przynajmniej od 1998 r.[75]. Ponad 15 milionów wiernych, którzy uważają go za wcielenie boga Vishnu, traktuje rok 2012 jako kres Kali Yuga, czyli wieku upadku[76].

Daniel Pinchbeck, autor 2012: The Return of Quetzalcoatl (2006) odnosił 13. b'ak'tun m.in. do: kręgów w zbożu, uprowadzeń przez Obcych, doświadczonych osobiście objawień po spożyciu enteogenów oraz zjawisk paranormalnch[77][78]. Potrzeba popularyzacji przekonań kultury New Age wynika u niego z refleksji nad obecnym stanem rzeczy: "materializm i racjonalny, empirystyczny światopogląd, który mu towarzyszy, zmierza ku końcowi... jesteśmy na krawędzi przemiany; przypadnie nam w udziale świadomość, która jest bardziej intuicyjna, mistyczna i szamańska w swej naturze"[4].

Następną książką stawiającą kontrowersyjne hipotezy na temat dziedzictwa Majów jest Atlantis and 2012: The Science of the Lost Civilization and the Prophecies of the Maya Franka Josepha. Wydana w 2010 r., łączy przepowiednie Majów o 21 grudnia 2012 z znanym z mitologii motywem zniknięcia Atlantydy oraz istnieniem Lemurii. Wiedza o kataklizmach z przeszłości miała być podtrzymywana zarówno w królestwie Majów jak i Egipcie faraonów. Kluczowym motywem narracji Josepha są losy Arki Przymierza. Rzekomo wykradziona przez Mojżesza z wnętrza Wielkiej Piramidy, została przeniesiona z biblijnego Jeruzalem do Ameryki za sprawą Zakonu Templariuszy. Obecnie spoczywa schowana w jaskini nieopodal Illinois, aby w 2012 roku ponownie ujrzeć światło dzienne[79].

Mała francuska osada Bugarach (189 mieszkańców) od 2000 r. stała się miejscem częstych wizyt "ezoteryków" – wyznawców nurtu mistycyzmu, którzy uznali lokalną górę, Pech de Bugarach, za idealne miejsce do przeczekania wieszczonych zmian. W 2011 r. tutejszy major Jean-Pierre Delord zaczął publicznie wygłaszać obawy o bezpieczeństwo okolicy, którą w 2012 roku czeka najazd tysięcy wiernych. Sugerował nawet zwrócenie się z prośbą o pomoc do wojska[80][81].

Teorie globalnej zagłady

Sagittarius A*, zdjęcie z teleskopu kosmicznego Chandra

Uwagę mediów skupiają szczególnie wizje apokaliptyczne roku 2012, traktujące o końcu świata albo przynajmniej unicestwieniu w tych dniach całej ludzkości. Takie poglądy bywały rozpowszechniane za pomocą sieci, szczególnie poprzez fałszywe strony internetowe czy wideoklipy zamieszczane na serwisie YouTube[82]. W obrębie telewizji, History Channel emitował wielokrotnie programy na temat fenomenu roku 2012: Decoding the Past (2005–2007); 2012, End of Days (2006); Last Days on Earth (2006); Seven Signs of the Apocalypse (2007); Nostradamus 2012 (2008)[83]. W 2009 r. podobny dokument przedstawił Discovery Channel (2012 Apocalypse) sugerując, że czekają nas różne katastrofy naturalne: burze słoneczne, odwrócenie biegunów magnetycznych, trzęsienia ziemi, olbrzymie erupcje wulkaniczne, itp[84]. Uwagi Coe'go z Breaking the Maya Code[85] były generalnie interpretowane (np. przez Grahama Hancocka, autora Fingerprints of the Gods) jako zapowiedź globalnego kataklizmu[86].

Alternatywne koniunkcje

Hipoteza o galaktycznej koniunkcji, zaproponowana pierwotnie przez Jenkinsa, leży u podstaw wyobrażeń o charakterze apokaliptycznym. Wspomniane zrównanie ma doprowadzić do skumulowanego efektu grawitacyjnego pomiędzy Słońcem a supermasywną czarną dziurą (znaną jako Strzelec A* – Sagittarius A*) w centrum naszej galaktyki, siejąc spustoszenie na Ziemi[87]. Poza faktem, iż przepowiadana koniunkcja miała już miejsce w 1998 r., wypada zaznaczyć, że pozorny ruch Słońca odbywa się kilka stopni ponad środkiem galaktyki[60]. Nawet gdyby zjawisko rzeczywiście mogłoby mieć miejsce, Strzelec A* jest oddalony o 30 000 lat świetlnych, 6 milionów razy za daleko, aby mieć jakikolwiek realny wpływ na siły grawitacyjne w Układzie Słonecznym[88][89]. Powyższe teorie zostały zawarte m.in. w Decoding the Past, produkcji stacji History Channel. Jenkins ubolewał nad faktem, że współautorem scenariusza był pisarz science-fiction, wobec czego całość okazała się "45 minutami bezwstydnego szumu medialnego i tanią sensacją najgorszego gatunku"John Major Jenkins: How Not to Make a 2012 Documentary. 28 lipca, 2006. [dostęp 2009-10-14]..

Niektórzy wyznawcy teorii zagłady w roku 2012 używają terminu "galaktyczna koniunkcja" w odmiennym znaczeniu, mianowicie w celu wyjaśnienia przyczyn masowego wymierania gatunków, którego ślady mają być obecne w odkrywanych skamieniałościach[90] . Zakładają oni, że wymieranie nie następuje przypadkowo, ale zdarza się cyklicznie co 26 milionów lat. Zagłada byłaby związana z pionowymi oscylacjami Słońca, kiedy w czasie obiegu wokół środka galaktyki przecina jej płaszczyznę. Wychodząc poza płaszczyznę równikową Drogi Mlecznej, siła tego pływu słabnie, jednak przy ponownym zbliżeniu (co następuje raz na 20–25 mln lat) zaburzenia znowu narastają. Modele matematyczne przewidują, że przyczynia się to do zwiększenia o 4 rzędy wielkości liczby komet nadlatujących z obłoku Oorta do przyśrodkowej części Układu Słonecznego. Większy strumień oznacza wzrost ryzyka kolizji z powierzchnią planet[91]. Problem polega na tym, że proces ten rozciąga się na dziesiątki milionów lat, przez co nie może być ograniczony do jednej arbitralnie wyznaczonej daty[92]. Dowody naukowe pokazują, że Słońce przekroczyło wspomniany obszar ostatnio 3 miliony lat temu i aktualnie coraz bardziej się od niego oddala[93].

Trzecią proponowaną koniunkcją 21 grudnia ma być szczególny rodzaj ułożenia planet. Żadne zjawisko astronomiczne nie jest jednakże wówczas przewidywane[94]. Koniunkcje z udziałem wielu planet miały miejsce w 2000 oraz 2010 r., nie powodując perturbacji na Ziemi[95]. Jowisz jest planetą Układu Słonecznego o największej masie. Nawet on, będąc w opozycji, oddziałuje na Ziemię z siłą mniejszą od 1% efektu grawitacyjnego, który na co dzień dostarcza Księżyc[96].

Przebiegunowanie Ziemi

Symulacja NASA zjawiska przebiegunowania

Przebiegunowanie Ziemi (często mylnie wyobrażane jako dosłowna zamiana biegunów magnetycznych miejscami) również jest ideą wiązaną z rokiem 2012. Mogłoby zostać zapoczątkowane rozbłyskiem słonecznym wyzwalającym energię równoważną 100 miliardom bomb atomowych[97]. Przekonanie podtrzymują doniesienia o osłabieniu pola magnetycznego Ziemi[98], co może poprzedzać omawiane zjawisko.

Krytycy podkreślają jednak, że pełne przebiegunowanie zajmuje ok. 7000 lat i nie rozpoczyna się w ściśle określonym czasie[99]. U.S. National Oceanic and Atmospheric Administration przewiduje, że aktywność słoneczna osiągnie szczyt w maju 2013, a nie 2012 roku. Ma być względnie słaby, z liczbą plam na Słońcu poniżej średniego poziomu[100]. Niezależnie od tego nie ma naukowych dowodów na jej powiązanie z procesami geomagnetycznymi[101]. Największym notowanym problemem podczas nasilenia aktywności są zakłócenia w funkcjonowaniu sztucznych satelitów oraz telefonów komórkowych[102]. David Morrison przypisuje wzrost popularności wyobrażeń na temat burzy słonecznej fizykowi i popularyzatorowi nauki Michio Kaku, który w wywiadzie udzielonym Fox News stwierdził, że aktywność w 2012 r. może wywrzeć katastrofalny wpływ na krążące satelity[82].

Planeta X/Nibiru

Następną możliwą przyczyną katastrofy 2012 AD ma być kolizja z Planetą X (zwaną czasem Nibiru), która zderzy się bądź przejdzie tuż obok powierzchni Ziemi. Idea pojawia się w różnych formach od 1995 r. Oryginalnym terminem kolizji był rok 2003, ale odrzucono go, gdy stało się jasne, że nic podobnego nie będzie miało miejsca[103]. Informację o zbliżającym się zagrożeniu miały przekazać istoty pozaziemskie, co szybko stało się obiektem kpin[103][104]. Każdy obiekt przelatujący tak blisko planety powinien być widoczny z dużym wyprzedzeniem[103].

Następne propozycje katastrof

Plejady, gromada gwiazd o domiemanym związku z wydarzeniami 2012 roku

Program komputerowy Web Bot, zaprojektowany do przewidywania zdarzeń z przyszłości na podstawie analizy materiałów internetowych, stał się przyczyną kolejnych sensacyjnych doniesień o końcu świata. Klęski żywiołowe, które miał sygnalizować, są jednak rzeczą zupełnie niezależną od zawartości Internetu. Istnieją zaś tylko przesłanki, że na podstawie kierunków ruchu sieciowego da się prognozować zjawiska będące konsekwencją działań człowieka, np. trendy na rynkach światowych[105].

W kontekście roku 2012 powróciła koncepcja Pasa Fotonowego (ang. Photon Belt), bliżej nieokreślonej formy interakcji mającej połączyć Ziemię z Alkione, najjaśniejszą gwiazdą gromady Plejad[106]. Krytycy wyliczają liczne mankamenty tej teorii: fotony nie są w stanie przybierać formy "pasów"; Plejady, położone w odległości ponad 400 lat świetlnych nie wywierają na Ziemię żadnego wpływu; Układ Słoneczny, zamiast zbliżać się do gromady, raczej się od niej oddala[107].

Czerwony nadolbrzym gwiazdozbioru Oriona, Betelgeza, w przyszłości zakończy żywot jako supernowa. Niektóre media liczą, że zdarzenie to może zajść już w 2012 r. Oczekiwania te nie są jednak niczym uzasadnione, gdyż, o ile gwiazda z pewnością utworzy supernową, nie ma możliwości przewidzenia, kiedy na przestrzeni najbliższych 100 000 lat się to stanie[108]. Aby stać się zagrożeniem dla Ziemi, eksplozja musiałaby mieć miejsce w promieniu 25 lat świetlnych od Układu Słonecznego. Betelgeza jest oddalona o 600 lat świetlnych, więc nie zagraża bezpośrednio istnieniu ludzkości[109].

Powstały również doniesienia o planowanej inwazji kosmitów. Artykuł, który pojawił się w grudniu 2010 r. wpierw na stronie Examiner.com, a potem był cytowany w anglojęzycznej wersji portalu Pravda.ru, powoływał się na rezultaty drugiej edycji Digitized Sky Survey prowadzonego przez SETI Institute. Badania miały uchwycić zdjęcie trzech dużych statków kosmicznych, które powinny dotrzeć do Ziemi w 2012 roku[110]. Astronom i pogromca mitów Phil Plait zauważył, że aby stosunek podanej "wielkości" wykrytych obiektów do ich położenia był poprawny, musiałyby one leżeć bliżej niż Księżyc. W takim razie dawno dotarłyby do naszej planety[111].

Odbiór kulturowy

Fenomen roku 2012 stał się kanwą dla setek publikacji oraz setek tysięcy stron internetowych[82]. "Zapytaj Astrobiologa" (ang. Ask an Astrobiologist), popularnonaukowa witryna NASA, otrzymała ponad 5000 listów dotyczących tej sprawy od 2007 r.[106]. Niektóre wiadomości zawierały pytania o celowość samobójstwa lub pozbawiania życia swoich bliskich przed tym czasem[82]. Mnogie nawiązania do daty 21 grudnia 2012 pojawiają się w książkach fabularnych, takich jak bestseller Dana Browna z 2009 r. The Lost Symbol[112].

Film katastroficzny 2012 był zainspirowany krążącymi przepowiedniami. Kampania reklamowa przed dystrybucją w kinach wykorzystywała metody ukrytego marketingu (ang. stealth marketing). Spoty TV i strony WWW sygnowane przez fikcyjny "Institute for Human Continuity" wzywały ludzi do przygotowania się na wypadek końca świata. Nie ujawniając powiązania z filmem, wywołała panikę wśród odbiorców i liczne próby kontaktów z astronomami[113][114]. Pomimo krytyki[82], sam film okazał się być dużym sukcesem finansowym, zarabiając ponad 770 milionów USD na całym świecie[115].

W Melancholii Larsa von Triera (2011) również występuje planeta, która, wyłoniwszy się zza Słońca, wchodzi w kurs kolizyjny z Ziemią[116]. Wykupując prawa do filmu, szef Magnolia Pictures w informacji prasowej napisał "Z powodu nadciągającej w 2012 roku apokalipsy, teraz jest dobra pora na kinową Ostatnią Wieczerzę"[117].

  1. ↑ Robert K. Sitler. The 2012 Phenomenon: New Age Appropriation of an Ancient Mayan Calendar. „Novo Religio: the Journal of Alternative and Emergent Religions”. 9 (3), s. 24–38, February 2006. Berkeley: University of California Press. DOI: 10.1525/nr.2006.9.3.024. ISSN 1092-6690. OCLC 357082680. 
  2. ↑ a b c Sacha Defesche: 'The 2012 Phenomenon': A historical and typological approach to a modern apocalyptic mythology.. skepsis, 2007. [dostęp 2011-04-29].
  3. ↑ a b c d e G. Jeffrey MacDonald: Does Maya calendar predict 2012 apocalypse?. [w:] USA Today [on-line]. 27 marca, 2007. [dostęp 2009-10-14].
  4. ↑ a b Benjamin Anastas. The Final Days. „The New York Times Magazine”, 1 lipca 2007. New York: The New York Times Company. [dostęp 2009-05-18]. 
  5. ↑ David Webster: The Uses and Abuses of the Ancient Maya. [w:] The Emergence of the Modern World Conference, Otzenhausen, Germany [on-line]. Penn State University, 25 września, 2007. [dostęp 2009-10-14].
  6. ↑ Aveni 2009 32–33, 48–51
  7. ↑ 2012: Beginning of the End or Why the World Won't End?. NASA, 2009. [dostęp 2011-02-26].
  8. ↑ de Lara and Justeson 2006
  9. ↑ Andrew K. Scherer. Population structure of the classic period Maya. „American Journal of Physical Anthropology”. 132 (3), s. 367–380, 2007. DOI: 10.1002/ajpa.20535. PMID: 17205548. 
  10. ↑ a b Joyce Marcus. The Origins of Mesoamerican Writing. „Annual Review of Anthropology”. 5, s. 25–67, 1976. 
  11. ↑ Schele and Freidel 1990 246
  12. ↑ Vincent H. Malmström: The Astronomical Insignificance of Maya Date 13.0.0.0.0. Dartmouth College, 19 marca, 2003. [dostęp 2009-05-26].
  13. ↑ Severin 1981 75
  14. ↑ Schele and Freidel 1990 429–430
  15. ↑ Freidel, Schele and Parker 1993 63
  16. ↑ Rice, 2007 44, 59
  17. ↑ Duncan McLean Earl and Dean R Snow: The Origin of the 260-day calendar: the gestation hypothesis reconsidered in light of its use among the Quiche Maya. State University of New York at Albany. [dostęp 2011-03-20].
  18. ↑ Aveni, 2009 46
  19. ↑ Peter Matthews: Who's Who in the Maya World. famsi.org. [dostęp 2011-04-13].
  20. ↑ Mark Van Stone: Questions and comments. FAMSI. [dostęp 2010-09-06].
  21. ↑ Makemson 1957 4
  22. ↑ Coe 1966 149
  23. ↑ Coe 1980 151
  24. ↑ Coe 1984
  25. ↑ Morley 1983 603, Table B2
  26. ↑ Carrasco 1990 39; Gossen and Leventhal 1993 191.
  27. ↑ Milbrath 1999 4
  28. ↑ a b c d e Mark Van Stone: 2012 FAQ (Frequently Asked Questions). FAMSI. [dostęp 2010-03-02].
  29. ↑ a b Schele and Freidel 1990 81–82, 430–431
  30. ↑ Ryan Rivet: The Sky Is Not Falling. Tulane University, 2008. [dostęp 2011-02-26].
  31. ↑ a b c Mark Stevenson: Next apocalypse? Mayan year 2012 stirs doomsayers. Associated Press, 2009. [dostęp 2009-10-12].
  32. ↑ David Stuart: Q & A about 2012. [w:] Maya Decipherment [on-line]. 11 października, 2009. [dostęp 2009-10-14].
  33. ↑ Rory Carroll: The end of time: Maya calendar runs out soon, but don't panic. [w:] The Guardian [on-line]. 2009. [dostęp 2009-10-22].
  34. ↑ a b Stephen Houston, and David Stuart. Of gods, glyphs and kings: divinity and rulership among the Classic Maya. „Antiquity”. 70 (268), s. 289–312, 1996. Cambridge, UK: Antiquity Publications. ISSN 0003-598X. OCLC 206025348. 
  35. ↑ Gronemeyer and MacLeod 2010 8
  36. ↑ Eberl and Prager 2005 28
  37. ↑ Eberl and Prager 2005 29–30, cytując Hieroglyphic Stairway E7-H12 w Palenque, plate 104 w: Karl Herbert Mayer, Maya Monuments: Sculptures of Unknown Provenance, Supplement 4 oraz Stele 1 z La Mar.
  38. ↑ Gronemeyer and MacLeod 2010 11, 36-37
  39. ↑ Gronemeyer and MacLeod 2010 24, 35
  40. ↑ Stephen Houston: What Will Not Happen in 2012. [w:] Maya Decipherment [on-line]. 2008. [dostęp 2011-05-29].
  41. ↑ a b Schele 1992 93–95
  42. ↑ Schele and Freidel 1990 430
  43. ↑ Aveni 2009 49
  44. ↑ Aveni 2009 32–33, 156–157
  45. ↑ Aveni 2009 161
  46. ↑ Zob. w szczeg. rozdz. 6. (The Great Cycle: Its Projected Beginning), rozdz. 7. (The Great Cycle – Its Projected End) oraz Appendix w: Waters 1975 256–264, 265–271, 285
  47. ↑ Argüelles 1975
  48. ↑ a b McKenna and McKenna 1975
  49. ↑ konkretna data podana w edycji: (McKenna&McKenna 1993)
  50. ↑ Philip J. Hilts, Mary Battiata: Planets Won't Attend Astronomical Celebration. [w:] New York Post [on-line]. 1987. [dostęp 2009-11-04].
  51. ↑ Argüelles 1987
  52. ↑ a b The Great 2012 Doomsday Scare. NASA, 2009. [dostęp 2010-01-27].
  53. ↑ Aveni 2009 17-27
  54. ↑ Aveni 2009 83
  55. ↑ John Major Jenkins: Introduction to Maya Cosmogenesis. [dostęp 2009-10-14].
  56. ↑ a b Precession. NASA. [dostęp 2009-11-03].
  57. ↑ Spencer, 2000, pp. 115–27
  58. ↑ Bruce McClure: Teapot of Sagittarius points to galactic center. [w:] EarthSky [on-line]. [dostęp 2009-11-03].
  59. ↑ What's going to happen on 21 December 2012?. Cornell University, 2006. [dostęp 2011-05-09].
  60. ↑ a b Geoff Gaherty: Starry Night looks at doomsday. [w:] Starry Night Times [on-line]. 2008. [dostęp 2009-10-23].
  61. ↑ Brian Stross: Xibalba or Xibalbe. University of Texas. [dostęp 2009-05-18].
  62. ↑ a b What is the Galactic Alignment?. alignment2012.com. [dostęp 2009-05-11].
  63. ↑ John Major Jenkins: The Mayan Calendar and the Transformation of Consciousness. alignement2012.com, 2005. [dostęp 2010-01-26].
  64. ↑ Zob. Coe 1992, Miller 1993, Pinchbeck 2006
  65. ↑ Jenkins 1998 191–206
  66. ↑ Aveni 2009 62
  67. ↑ John Major Jenkins: The True Alignment Zone. June 1999. [dostęp 2009-10-14].
  68. ↑ Meeus 1997 301–303
  69. ↑ Jenkins 2009 215
  70. ↑ a b J. J. Aimers and P. M. Rice. Astronomy, ritual and the interpretation of Maya E-Group architectural assemblages. „Ancient Mesoamerica”. 17 (01), s. 79–96, 2006. DOI: 10.1017/S0956536106060056. 
  71. ↑ Aveni 2009 54–55, cyt. Aveni and Hartung 2000
  72. ↑ Aveni, 2009 57
  73. ↑ a b Art Bell: Terence McKenna with Art Bell. archive.org, 22 maja, 1997. [dostęp 2009-09-22].
  74. ↑ Ralph Abraham and Terence McKenna: Dynamics of Hyperspace. [w:] Santa Cruz, California [on-line]. Ralph Abraham, 1983. [dostęp 2009-10-14].
  75. ↑ Vasudha Narayanan: A "White Paper" on Kalki Bhagavan. American Academy of Religion, 1998. [dostęp 2011-02-26].
  76. ↑ Jagmeeta Thind Joy: The Power of One. [w:] Express India [on-line]. 2006. [dostęp 2011-02-26].
  77. ↑ Pinchbeck 2006
  78. ↑ Kurt Andersen: The End of the World As They Know It. [w:] New York Magazine [on-line]. 2006. [dostęp 2011-02-26].
  79. ↑ Joseph 2010
  80. ↑ Maïa de la Baume: For End of the World, a French Peak Holds Allure. [w:] The New York Times [on-line]. 2011. [dostęp 2011-03-08].
  81. ↑ No end in sight for villagers. [w:] The Financial Post [on-line]. 2010. [dostęp 2011-03-08].
  82. ↑ a b c d e David Morrison: Surviving 2012 and Other Cosmic Disasters. FORA.tv. [dostęp 2010-07-17].
  83. ↑ Armageddon series. The History Channel, 2008. [dostęp 2009-05-01].
  84. ↑ 2012 Apocalypse. The Discovery Channel, 2009. [dostęp 2009-11-08].
  85. ↑ Coe 1992 275–276.
  86. ↑ Hancock 1995 499, ff. 27.
  87. ↑ E. C. Krupp: The Great 2012 Scare. [w:] Sky and Telescope [on-line]. [dostęp 2009-11-11].
  88. ↑ Sherry Seethaler: Questions answered. [w:] San Diego Union Tribune [on-line]. 2007. [dostęp 2009-10-16].
  89. ↑ Christopher Springob: What would happen if a supermassive black hole came close to the Earth?. Cornell University, 28 marca, 2003. [dostęp 2009-10-14].
  90. ↑ Questions Show: Alignment with the Galactic Plane, Destruction from Venus, and the Death of the Solar System. [w:] Universe Today [on-line]. 10 października, 2008. [dostęp 2009-10-14].
  91. ↑ Michael Szpir: Perturbing the Oort Cloud. [w:] American Scientist [on-line]. The Scientific Research Society. [dostęp 2008-03-25].
  92. ↑ Fraser Cain: Galactic Plane. [w:] Universe Today [on-line]. 11 maja, 2009. [dostęp 2009-10-29].
  93. ↑ John N. Bahcall and Safi Bahcall. The Sun's motion perpendicular to the galactic plane. „Nature”. 316 (6030), s. 706–708, 22 sierpnia 1985. DOI: 10.1038/316706a0. 
  94. ↑ David Morrison: Nibiru and Doomsday 2012: Questions and Answers. NASA: Ask an Astrobiologist, 2010. [dostęp 2010-09-06].
  95. ↑ Abby Cessna: Planetary Alignment. [w:] Universe Today [on-line]. 2009. [dostęp 2011-04-19].
  96. ↑ Phil Plait: Good astronomy: Planetary alignments have relatively little to do with earthquakes. [w:] Bad Astronomy [on-line]. 2011-03-05. [dostęp 2011-04-28].
  97. ↑ Ian O'Neill: 2012: No Killer Solar Flare 2012: No Killer Solar Flare. [w:] Universe Today [on-line]. 21 czerwca, 2008. [dostęp 2009-10-14].
  98. ↑ Nils Olsen and Mioara Mandea. Rapidly changing flows in the Earth's core. . 1 (6), s. 390–394, 18 maja 2008. Nature Geocscience. DOI: 10.1038/ngeo203. 
  99. ↑ Abby Cessna: Geomagnetic Reversal. [w:] Universe Today [on-line]. [dostęp 2011-04-06].
  100. ↑ New Solar Cycle Prediction. NASA. [dostęp 2009-11-02].
  101. ↑ Ian O'Neill: 3 października 2012-no-geomagnetic-reversal/ 2012: No Geomagnetic Reversal. [w:] Universe Today [on-line]. 3 października, 2008. [dostęp 2009-05-27].
  102. ↑ Tony Phillips: Solar Storm Warning. NASA, 10 marca, 2006. [dostęp 2009-10-14].
  103. ↑ a b c David Morrison: The Myth of Nibiru and the End of the World in 2012. Skeptical Inquirer, October 2008. [dostęp 2009-04-02].
  104. ↑ Schilling 2008 111
  105. ↑ Tom Chivers: 'Web-bot project' makes prophecy of 2012 apocalypse. [w:] The Daily Telegraph [on-line]. 24 września 2009. [dostęp 2009-10-04].
  106. ↑ a b David Morrison: NASA Ask An Astrobiologist. NASA. [dostęp 2011-04-11].
  107. ↑ Is the earth about to enter the Photon Belt, causing the end of life as we know it?. [w:] The Straight Dope [on-line]. 1996. [dostęp 2011-04-19].
  108. ↑ Phil Plait: Betelgeuse and 2012. [w:] Bad Astronomy [on-line]. 2011. [dostęp 2011-05-01].
  109. ↑ Phil Plait: Is Betelgeuse about to blow?. [w:] Bad Astronomy [on-line]. 2011. [dostęp 2011-05-01].
  110. ↑ Seth Shostak: NO Spaceships Headed for Earth. SETI, 2011. [dostęp 2011-01-07].
  111. ↑ Phil Plait: Giant spaceships to attack December 2012?. [w:] Discover Magazine [on-line]. 2011. [dostęp 2011-01-07].
  112. ↑ Best-Selling Books of 2009. marketingcharts.com, 2010. [dostęp 2011-05-10].
  113. ↑ Mike Brown: Sony Pictures and the End of the World. Mike Brown's Planets, 2009. [dostęp 2009-06-07].
  114. ↑ Steve Connor: Relax, the end isn't nigh. [w:] The Independent [on-line]. 17 października 2009. [dostęp 2009-10-20].
  115. ↑ 2009 Worldwide Grosses. [w:] Box Office Mojo [on-line]. [dostęp February 25, 2010].
  116. ↑ Andrea Magrath: Sunny Kirsten Dunst is picture perfect at the Cannes photocall for her provocative new film Melancholia. 2011. [dostęp 2011-05-27].
  117. ↑ Borys Kit: Magnolia Picks Up North American Rights to Lars von Trier's 'Melancholia'. [w:] Hollywood Reporter [on-line]. 2011. [dostęp 2011-05-27].

Anglojęzyczna bibliografia przedmiotu

Szablon:Bibliografia start

Szablon:Bibliografia stop

Szablon:Link FA

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fenomen_roku_2012&oldid=27485732”