Przejdź do zawartości

Lars von Trier

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lars von Trier
Ilustracja
Lars von Trier podczas 64. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie (2014)
Prawdziwe imię i nazwisko

Lars Trier

Data i miejsce urodzenia

30 kwietnia 1956
Kongens Lyngby

Zawód

reżyser, scenarzysta

Współmałżonek

Cæcilia Holbek
(1987–1995; rozwód)
Bente Frøge
(1997–2015; rozwód)

Lata aktywności

od 1983

Odznaczenia
Kawaler Orderu Danebroga (Dania)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Lars von Trier, właściwie Lars Trier[1] (ur. 30 kwietnia 1956 w Kongens Lyngby) – duński reżyser i scenarzysta[2]. Jego filmy często konfrontują się z tematyką ludzkiej egzystencji, problemów społecznych oraz różnych kwestii politycznych[3]. Jego dzieła nigdy nie uzyskały jednoznacznego uznania krytyków, a sam von Trier stał się znany ze swojego kontrowersyjnego i ekscentrycznego zachowania[4][5][6][7]. Razem z Thomasem Vinterbergiem zapoczątkował artystyczny manifest Dogma 95, który wzywał do powrotu do realizmu w kinie[8].

Wśród swoich ponad 100 nagród i 200 nominacji na festiwalach filmowych na całym świecie[9] von Trier otrzymał: główną nagrodę techniczną na 37. festiwalu w Cannes za dreszczowiec neo-noir Element zbrodni (Forbrydelsens element, 1984), nagrodę jury i główną nagrodę techniczną na 44. festiwalu w Cannes za dramat polityczny Europa (Zentropa, 1991), Grand Prix na 49. festiwalu w Cannes za dramat Przełamując fale (Breaking the Waves, 1996) oraz Złotą Palmę na 53. festiwalu w Cannes za melodramat muzyczny Tańcząc w ciemnościach (Dancer in the Dark, 2000)[10]. W 2004 otrzymał nagrodę UNICEF „Cinema for Peace Award” na 54. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie[11]. Von Trier jest twórcą awangardowego ruchu filmowego Dogma 95 wraz z innym reżyserem Thomasem Vinterbergiem, a także założycielem i udziałowcem duńskiej firmy produkcyjnej Zentropa Films[12].

Wczesne lata

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Kongens Lyngby[13], w Danii, na północ od Kopenhagi. Matka Larsa, Inger Høst, pochodziła z Danii. Trier wychował się w przekonaniu, że jego biologicznym ojcem był Ulf Trier, który był Żydem. W 1989, krótko przed śmiercią Inger powiedziała Larsowi, że biologicznym ojcem Larsa nie był Ulf Trier, ale pracodawca Inger, Fritz Michael Hartmann, który pochodził z muzycznej rodziny duńskich i niemieckich przodków[14]. Matka von Triera uważała się za komunistkę, a jego ojciec za socjaldemokratę. Jego rodzice byli oddanymi nudystami, a von Trier podczas wakacji był na kilku obozach dla nudystów[15]. Wolno mu było wszystko z wyjątkiem „uczuć, religii i radości”. Lars von Trier wyrósł na neurotycznego, lewicowego, kochającego filmy młodzieńca[16]. W wieku 11 lat kręcił filmy 8 mm.

W latach 1976–1979 studiował na wydziale teorii filmu na Uniwersytecie Kopenhaskim[17], a w latach 1979–1982 studiował reżyserię filmową w National Film School of Denmark[18]. W wieku 25 lat zdobył dwie nagrody dla najlepszego filmu szkolnego na Międzynarodowym Festiwalu Szkół Filmowych w Monachium za Nokturn (1981) i Last Detail (1982). Jego nazwisko brzmi Trier, zaś „von Trier” to przezwisko ze szkoły filmowej. Podobno miał sobie dodać „von” na cześć Ericha von Stroheima i Josefa von Sternberga.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym filmem pełnometrażowym Larsa von Triera był dreszczowiec neo-noir Element zbrodni (Forbrydelsens element, 1984)[19] z Astrid Henning-Jensen, za który otrzymał główną nagrodę techniczną i nominację do Złotej Palmy na 37. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes. Następny jego film Epidemia (Epidemic, 1988) z udziałem Ole Ernsta i Uda Kiera był wyświetlany w sekcji Un Certain Regard na festiwalu w Cannes w 1987 i był nominowany jako najlepszy film na festiwalu Fantasporto w Porto.

Von Trier od czasu do czasu mówił o swoich filmach jako o trylogiach tematycznych i stylistycznych. Pierwsza z trylogii tzw. „trylogia europejska”, która ukazała traumatyczne okresy w Europie zarówno w przeszłości, jak i w przyszłości, obejmuje: Element zbrodni (Forbrydelsens element, 1984), Epidemię (Epidemic, 1988) i Europę (Zentropa, 1991).

Szukając niezależności finansowej i twórczej kontroli nad swoimi projektami, w 1992 von Trier i producent Peter Aalbæk Jensen założyli wytwórnię filmową Zentropa[20]. Nazwany na cześć fikcyjnej firmy kolejowej w Europie, ich najnowszego filmu w tamtym czasie, Zentropa wyprodukował wiele filmów innych niż Triera, a także kilka seriali telewizyjnych. Wyprodukował również filmy erotyczne pod nazwą Puzzy Power: Constance (1998) z Katją Kean[21], Pink Prison (1999) z Mr. Marcusem, HotMen CoolBoyz (2000) z Billym Herringtonem[22] i All About Anna (2005) z Gry Bay. Aby zarobić pieniądze na swoją nowo założoną firmę, von Trier stworzył dwa miniseriale o nawiedzonym szpitalu, które powstały dla duńskiej telewizji, Królestwo (duński tytuł Riget, 1994) i Królestwo II (Riget II, 1997)[23].

Dwukrotnie otrzymał prestiżową europejską nagrodę Feliksa za dramat Przełamując fale (Breaking the Waves, 1996) z Emily Watson, nominowanej do Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej, i melodramat muzyczny Tańcząc w ciemnościach (Dancer in the Dark, 2000) z Björk, a śpiewana przez nią piosenka „I've Seen It All” (napisana wspólnie przez von Triera) otrzymała nominację do Oscara w kategorii najlepsza oryginalna piosenka. Kilka lat później Björk wyznała, że była molestowana przez Von Triera, jednak ten zaprzeczył tym doniesieniom[24].

Von Trier znany jest ze swojego trudnego charakteru. Wielu aktorów z trudem wytrzymywało z nim na planie zdjęciowym. Reżyser boi się też latać samolotem, więc nigdy nie był w USA, chociaż nakręcił eksperymentalny, stylizowany na sztuki teatralne dyptyk o USA (Dogville, 2003; Manderlay, 2005).

Jego Antychryst (2009) z Willemem Dafoe i Charlotte Gainsbourg (do sceny erotycznej zatrudniono parę aktorów porno Mandy Starship i Horsta Stramkę)[25] zawierał sceny tortur, gwałtów i przemocy[26]. Antychryst, nagrodzony w Cannes za rolę Gainsbourg, lecz wygwizdany przez publiczność[27], wywołał ponownie falę kontrowersji. Peter Bradshaw z „The Guardiana” pisał: „Do jakiego gatunku należy Antychryst? Przerażający film? Ekstremalny horror? Dramat psychologiczny? Do żadnego z powyższych. To praktyczny żart, wyjątkowo złośliwa mistyfikacja, znakomicie skonstruowana nawijka – pod przykrywką filmu”[28]. Tadeusz Sobolewski opisywał Antychrysta jako „płacz pięćdziesięciotrzyletniego dziecka”, które „wymusza litość dla swego bohatera […], mężczyzny skrzywdzonego przez Kobietę i Naturę”[29].

W 2011 podczas trwania 64. edycji festiwalu w Cannes został wyrzucony oraz otrzymał status osoby niepożądanej za pronazistowskie komentarze podczas premiery swojego filmu Melancholia[30]:

Gdybym był Żydem, byłbym Żydem drugiej fali, czymś w rodzaju Żyda nowej fali, ale tak czy inaczej, naprawdę chciałem być Żydem, a potem dowiedziałem się, że tak naprawdę jestem nazistą, ponieważ moja rodzina jest niemiecka. I to również sprawiło mi pewną przyjemność. Więc, co mogę powiedzieć? Rozumiem Hitlera. Myślę, że zrobił kilka złych rzeczy, ale widzę go siedzącego w swoim bunkrze. Mówię, że chyba rozumiem tego człowieka. Nie można go nazwać dobrym facetem, ale tak, wiele o nim rozumiem i sympatyzuję z nim[31].

Reżyser powrócił na festiwal w 2018 podczas jego 71. edycji wraz z pokazem filmu Dom, który zbudował Jack. Ten wywołał powszechne kontrowersje, a podczas jego premiery salę opuściło ponad 100 osób[32], aczkolwiek otrzymał on dziesięciominutowe owacje publiczności na stojąco[33]. Recenzje wszelako były przeciętne[34]; Michał Walkiewicz z Filmwebu kwitował Dom jako wytwór samozwańczego „męczennika napiętnowanego za bezkompromisową wizję kina”, porównując subtelność reżysera do działalności architekta III Rzeszy „Alberta Speera przy desce kreślarskiej”[35].

Styl filmowy

[edytuj | edytuj kod]

David Denby z „The New Yorkera” charakteryzował twórczość von Triera następująco:

Von Trier jest pseudoartystą, awangardzistą dla naiwnych, popisującym się bez integralności, siły i znajomości doświadczenia, które posiada prawdziwy artysta. Ma swoje powtarzające się chwyty – superzbliżenia w zwolnionym tempie; muzykę klasyczną; spadające żołędzie, płatki śniegu i kwiaty; martwe ptaki spadające z nieba; złowrogi przemysłowy huk na ścieżce dźwiękowej (pomysł ukradziony od Davida Lyncha); […] pełne patosu pożądanie śmierci, katastrofy, Końca. Jego filmy są zbudowane wokół powtórzeń i symetrii, ale wewnętrznie, z chwili na chwilę, stają się bałaganem, ponieważ nie potrafi on wyreżyserować niczego, co byłoby choćby w połowie przekonujące. Lubi rozpoczynać sekwencje, przesuwać kamerę w środku sceny, pomijać łączące ujęcia; rezultatem jest zamierzona utrata ciągłości i psychologicznej spójności. Oczywiście pragnie spontaniczności, ale wiele zachowań […] [aktorów] jest arbitralnych, pozbawionych zakotwiczenia[31].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1987–1995 był żonaty z Cæcilią Holbek[36]. Mają dwie córki: Agnes i Selmę[37]. W 1997 poślubił Bente Frøge[38], z którą ma dwóch synów bliźniaków: Ludviga i Benjamina. W 2015 doszło do rozwodu.

Von Trier w jednym z wywiadów stwierdził, że „w życiu boi się wszystkiego oprócz tworzenia filmów”[39]. Reżyser przejściowo zmagał się z depresją, która była główną inspiracją przy powstawaniu filmu Melancholia[40], oraz bardzo zaawansowaną aerofobią.

W wywiadzie dla „Politiken”, z 2014, von Trier przyznał, że przez długi czas był uzależniony od alkoholu i narkotyków, oraz że niemal wszystkie scenariusze filmów były tworzone pod wpływem odurzenia, a ten do filmu Dogville powstał w czasie dwunastodniowego ciągu alkoholowego. Pierwszym scenariuszem stworzonym całkowicie w trzeźwości był scenariusz do filmu Nimfomanka[41].

W 2022 oznajmił, że zdiagnozowano u niego chorobę Parkinsona, a w 2025 w związku z chorobą zamieszkał w specjalnym ośrodku opieki[42].

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
 Wykaz literatury uzupełniającej: Lars von Trier.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Lars Von Trier. Listal. [dostęp 2020-11-30]. (ang.).
  2. ↑ A History of Lars Von Trier at the Box Office. Indiewire. [dostęp 2014-03-24]. (ang.).
  3. ↑ Politics and Open-ended Dialectics in Lars von Trier’s Dogville: a Post-Brechtian Critique, in New Review of Film and Television Studies 11:3 (2013), pp. 334–353. Academia.edu. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  4. ↑ Lars von Trier, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-03-02] (ang.).
  5. ↑ A joke or the most brilliant film-maker in Europe?. „The Guardian”. [dostęp 1999-01-22]. (ang.).
  6. ↑ Deloret Imnidian: Review That Jack Wrote (2018) – ‘MAMI’ Review of The House that Jack Built. High on Films. [dostęp 2018-12-17]. (ang.).
  7. ↑ Welche Art Porno Lars von Trier jetzt drehen will. „Die Welt”. [dostęp 2011-05-22]. (niem.).
  8. ↑ Xan Brooks: Lars Von Trier’s Nymphomaniac arouses debate as a ‘really bad porn movie’. „The Guardian”. [dostęp 2013-12-05]. (ang.).
  9. ↑ Lars von Trier Awards. FamousFix. [dostęp 2016-08-25]. (ang.).
  10. ↑ Lars von Trier Awards. AllMovie. [dostęp 2020-03-02]. (ang.).
  11. ↑ Lars von Trier Trivia. FamousFix. [dostęp 2020-03-02]. (ang.).
  12. ↑ Lars von Trier – od eksperymentu do Dogmy 95. Twórczość reżysera cz. 1 [online], naEKRANIE.pl [dostęp 2023-01-24] (pol.).
  13. ↑ Lars Von Trier Pictures. FanPix.Net. [dostęp 2020-11-30]. (ang.).
  14. ↑ Lars von Trier What Nationality Ancestry Race. Ethnicity of Celebs. [dostęp 2014-10-06]. (ang.).
  15. ↑ Lucia Bozzola: Lars von Trier Biography. AllMovie. [dostęp 2020-03-02]. (ang.).
  16. ↑ Lucy Cheung: Interview Lars von Trier: ‘I’ve started drinking again, so I can work’. „The Guardian”, 2015-04-20. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  17. ↑ Lars von Trier. Encyclopedia.com. [dostęp 2020-11-02]. (ang.).
  18. ↑ Annika Pham: Documentary about Lars von Trier targets Cannes 2021. Nordisk Film & TV Fond. [dostęp 2020-06-18]. (ang.).
  19. ↑ Lars von Trier. Rotten Tomatoes. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  20. ↑ Sharyn Jackson: Doin’ It Dogma-Style. Village Voice. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  21. ↑ Constance (1998). Internet Adult Film Database. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  22. ↑ HotMen CoolBoyz (2001). Internet Adult Film Database. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  23. ↑ Owen Gleiberman: The House That Lars Trashed: Why Lars von Trier Needs a Reinvention (Column). „Variety”. [dostęp 2019-01-13]. (ang.).
  24. ↑ Bartosz Sąder: 5 filmów Larsa von Triera, które były owiane skandalem. Onet.pl. [dostęp 2018-05-16]. (pol.).
  25. ↑ Chris Tookey (2009-07-24): Antichrist: The man who made this horrible, misogynistic film needs to see a shrink. „Daily Mail”. [dostęp 2014-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-01)]. (ang.).
  26. ↑ Christopher Hooton: Lars von Trier's Antichrist has been banned (for the time being) in France seven years after its release. „The Independent”. [dostęp 2016-02-04]. (ang.).
  27. ↑ Lane Brown, A Squeamish Person’s Guide to Seeing Antichrist in the Theater - Slideshow, „Vulture”, 21 października 2009 [dostęp 2025-04-29] (ang.).
  28. ↑ Peter Bradshaw, Antichrist, „The Guardian”, 23 lipca 2009 [dostęp 2025-04-29].
  29. ↑ Tadeusz Sobolewski, Cannes: religia kina, Wydanie pierwsze, Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2025, s. 313-314, ISBN 978-83-8380-122-3 [dostęp 2025-05-24].
  30. ↑ Charlotte Higgins: Lars von Trier provokes Cannes with 'I'm a Nazi' comments. „The Guardian”. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  31. ↑ a b David Denby, Lars von Trier: An Avant-Gardist for Saps, „The New Yorker”, 21 listopada 2011 [dostęp 2025-04-29] (ang.).
  32. ↑ Travis Clark, More than 100 people walked out of a 'repulsive' serial-killer movie at Cannes: 'Lars has gone too far this time’ [online], Business Insider [dostęp 2021-08-10] (ang.).
  33. ↑ Jenna Marotta, The House That Jack Built’ First Reactions: ‘Lars Has Gone Too Far This Time’ As 100 People Walk Out — Cannes [online], IndieWire [dostęp 2021-08-10] (ang.).
  34. ↑ The House That Jack Built (2018) | Rotten Tomatoes [online], www.rottentomatoes.com [dostęp 2025-04-29] (ang.).
  35. ↑ Dom z papieru - Recenzja filmu Dom, który zbudował Jack (2018) [online], Filmweb [dostęp 2025-04-29].
  36. ↑ Lumholdt, Jan (2003). Lars von Trier: interviews. Univ. Press of Mississippi. pp. 22–23. ISBN 978-1-57806-532-5. http://books.google.com/books?id=voTOt3GaRJAC&pg=PR22. Retrieved 14 October 2010.
  37. ↑ Lars von Trier. MyHeritage. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  38. ↑ Lars Von Trier Biography (1956-). Film Reference. [dostęp 2020-11-30]. (ang.).
  39. ↑ Jason Burke: Dark days for film-making world as depression lays Von Trier low. „The Guardian”. [dostęp 2017-03-02]. (ang.).
  40. ↑ Jakub Socha: Depresja filmowca. s. Filmweb. [dostęp 2017-03-02]. (pol.).
  41. ↑ Łukasz Muszyński: Lars Von Trier nie wie, czy potrafi jeszcze kręcić filmy. Filmweb. [dostęp 2017-03-02]. (pol.).
  42. ↑ AFP, Lars von Trier admitted to a care centre following Parkinson’s diagnosis, „The Guardian”, 12 lutego 2025 (ang.).
  43. ↑ Sesión discontinua: Adiós a Washington [online], sesiondiscontinua.blogspot.com [dostęp 2017-11-24].
  44. ↑ Lars von Trier. [dostęp 2013-12-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-15)].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Filmy w reżyserii Larsa von Triera
1980-89
1990-99
2000-09
2010-19
2020-29

Europejska Nagroda Filmowa za najlepszą reżyserię
1980-2009
2010-2029
Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych dla najlepszego reżysera
Laureaci Nagrody Sonninga
XX wiek
XXI wiek
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lars_von_Trier&oldid=76860818”