Stróże (powiat nowosądecki)

Stróże

{{{rodzaj miejscowości}}}
Kościół NMP Królowej Polski
Państwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Grybów
Liczba ludności (2017)	2640
Strefa numeracyjna	(+48) 18
Kod pocztowy	33-331
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0428778
Położenie na mapie brak Brak mapy: małopolskie Stróże
Położenie na mapie świata Stróże
49°38′24″N 20°58′48″E
Strona internetowa

{{Polska miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | miejscowość podstawowa = | rodzaj miejscowości = | alt zdjęcia = Nieznane pola: "flaga wsi", "sekundE", "minutE", "herb wsi", "stopniN", "sekundN", "minutN", "stopniE", "mapa wsi", "dopełniacz wsi" oraz "herb artykuł".

Dworzec kolejowy

Budynek Fundacji Osób Niepełnosprawnych

Stróże z lotu ptaka, 2009r

Stróże – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Grybów w odległości 4 km na północ od Grybowa, nad rzeką Białą. W latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Stróże. Stróże leżą przy drodze wojewódzkiej 981.

Wieś ma około 2500 mieszkańców. Znajduje się tutaj węzłowa stacja kolejowa (rozchodzą się stąd linie kolejowe w kierunku Tarnowa, Nowego Sącza i Jasła) oraz Muzeum Pszczelarstwa. Stróże posiadają, mieszczący ponad 2000 osób, stadion, na którym swoje mecze rozgrywa KS Kolejarz Stróże.

Historia

Nazwa Stróże pochodzi najprawdopodobniej od słowa „stróża”, które oznaczało w dawnej Polsce obowiązek ludności do okresowego stróżowania w grodach panującego, a później przekształciło się w oddawanie daniny w zbożu.

Bolesław Chrobry przy ważnych szlakach, traktach prowadzących z Zakarpacia (wówczas Węgry) w głąb kraju, budował grody w celu obrony granic (przejść granicznych). Taki gród nosił nazwę „stróża” lub „strażą”, od załogi warty stacjonującej w grodzie. W czasach Bolesława Chrobrego nie było gościńców ani umocnionych dróg, dlatego trakty prowadziły brzegami dolin rzek. W tym wypadku rzeka Biała, płynąca przez Stróże z południa na północ, stanowiąca prawy dopływ Dunajca a mająca swe źródło w Karpatach, posiadała wyjątkowo dogodny do celów obronnych i strażniczych układ topograficzny.

Najstarsza wzmianka źródłowa o Stróżach pochodzi z roku 1288 i znajduje się w dokumencie Leszka Czarnego, który miał nadać klasztorowi tynieckiemu pozwolenie zakładania miast na prawie niemieckim i wsie podległe klasztorowi uwolnić spod jurysdykcji urzędów świeckich. Powyższa wzmianka świadczy o istnieniu miejscowości Stróże na przełomie XIII i XIV wieku. Podlegała ona klasztorowi Benedyktynów tynieckich i według ówczesnego zaludnienia wsi należących do tego klasztoru, mogła w XIII wieku liczyć nie mniej niż 10–15 osadników. Stróże nie były osadzone na prawie niemieckim, nie spotykamy w niej bowiem urzędu sołtysa i sądownictwa przez niego sprawowanego. Ustrój gospodarczo prawny opierał się na prawie polskim, później zaś upodobnił się do wsi kolonizacyjnych na prawie niemieckim, z tą różnicą że miał sądownictwo patrymonialne, tj. sprawowane przez pana wsi.

Na przełomie XIV i XV wieku Stróże pozostawały przechodnią własnością Stanisława Jeżowskiego herbu Strzemię, a następnie jego synów: Spytka i Mikołaja Jeżowskich. W nieokreślonych okolicznościach część Stróż przeszła pod władanie Stanisława Szalowskiego herbu Arzemio i Mikołaja Moykowskiego.

Stróże, przydrożna kapliczka z XVIII.

Z tego też okresu pochodzą nazwy różnych dzielnic w Stróżach. Za panowania Władysława IV szerzyły się bunty przeciw uciskowi fizycznemu i moralnemu. Poddaństwo chłopów polegało w tym czasie na ograniczeniu osobistej wolności i stosunku prawnego do posiadania ziemi oraz sądownictwa. Kmieć był własnością dziedzica, który mógł rozporządzać nim jak przedmiotem, sprzedając go czy oddając w zastaw. W tym czasie wzrósł wymiar robót pańszczyźnianych, nękających wszystkich chłopów, co doprowadziło do emigracji ze Stróż kilku z nich wraz z rodzinami i dobytkiem na Węgry. Po poprawie sytuacji gospodarczej i zaprzestaniu ucisku, rodziny te wróciły do Stróż, otrzymując przydomek „Węgry”.

W 1874 roku rozpoczęto budowę nowej linii kolejowej Kolei Galicyjskiej im.Karola Ludwika z Tarnowa do Orlova przez Tuchów, Stróże, Nowy Sącz, Muszynę, Leluchów. Nowa linia kolejowa Tarnowsko – Leluchowska, została oddana do użytku w 1876, a w Stróżach wybudowano stację kolejową oraz dworzec kolejowy. Stróże w 1884 roku stały się stacją węzłową dla dwóch linii kolejowych Tarnów – Leluchów oraz nowo wybudowanej linii Stróże – Nowy Zagórz która była częścią Galicyjskiej Kolei Transwersalnej.

Budowę szkoły rozpoczęto wczesną wiosną 1899 kiedy to Stróże znajdowały się pod administracją austriacką. Pomimo zaangażowania mieszkańców wsi udało się dokończyć budowę szkoły z trzema salami lekcyjnymi wiosną 1901. W 1924 kiedy Polska była już niepodległym państwem siedmio klasowa szkoła liczyła 309 uczniów. Z inicjatywy kierownika szkoły Antoniego Fydy podjęto decyzję rozbudowy szkoły, dobudowano skrzydło jednopiętrowe z dwoma salami. 1 sierpnia 1933 na skutek zmiany ustroju administracyjnego i samorządowego, gminy jednostkowe (wiejskie) Stróże Wyżne i Stróże Niżne zostały wcielone do Gminy Zbiorowej Bobowa, a zlikwidowane gminy otrzymały pierwotne nazwy „wsi”. Na ich czele stał jeden sołtys (Władysław Forczek – mistrz ślusarski, prowadzący własny warsztat rzemieślniczy). Jego kadencja trwała aż do 1 stycznia 1956.

W czasie I wojny światowej w rejonie Stróż toczyły się walki, o czym świadczy cmentarz wojenny nr 131, gdzie pochowano 95 żołnierzy armii austro-węgierskiej, 11 niemieckiej i 8 rosyjskiej. Cmentarz ten został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych w województwie małopolskim (nr rej. 559 z 29.06.1988). W latach 1937-1946 znany polski geolog Henryk Świdziński prowadził badania geologiczne polskich Karpat Środkowych (rejon Stróż, Grybowa, Gorlic i Krosna) .

Pomnik partyzantów

7 września 1939 wojsko niemieckie wkroczyło do Stróż. W czasie okupacji niemieckiej mieszkańcy Stróż działali aktywnie w organizacjach podziemnych: Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej oraz Batalionach Chłopskich walczyli w oddziałach partyzanckich, brali udział w tajnym nauczaniu. Wśród konspiratorów organizacji niepodległościowych znani są: Narcyz Wiatr ps.„Zawojna” który pełnił wysoką funkcję komendanta w VI Okręgu Batalionów Chłopskich w Krakowie oraz brat „Zawojny”, Alojzy Wiatr ps.„Zawierucha” który był komendantem Podgórskiego podokręgu Krakowskiego BCh. 8 lutego 1944 „Zawierucha” został aresztowany przez niemieckich policjantów kolejowych w Stróżach. Na przesłuchaniach torturowany przez Gestapo w Gorlicach i zmarł w Jaśle celi 17 lutego 1944 roku. W przysiółku Stróż zwanym Berdechowem, w folwarku Jana Cielucha wybitny polski matematyk Hugo Steinhaus ukrywał się i uczestniczył w tajnym nauczaniu.

10 marca 1944 dom Mogilskich, gdzie przebywali partyzanci został otoczony przez niemiecką policję kolejową (Bahnschutzpolizei), zginęli w walce: Stanisław Dywan ps. „Kasztan” ze Stróż, Józef Majocha z Woli Łużańskiej, Frederick Sheady ps. „Aliant” oraz Zygmunt Tułecki kolejarz z Dębicy a dom został spalony. Z obławy zbiegli: Kazimierz Witek ps. „Nemezis” oraz ranny Franciszek Paszek ps. „Kmicic” z oddziału partyzanckiego „Żbik”. Miejsce spotkania zdradził volksdeutsch Władysław Szczypta, na podstawie wyroku sądu podziemnego został zastrzelony 30 kwietnia 1944r przez partyzantów z oddziału LSB „Sablik”.

17 stycznia 1945 wojska sowieckie wkroczyły do Stróż, dla mieszkańców Stróż zakończyła się okupacja niemiecka.

Kiedy w 1956 powstały gromady, w Stróże stały się siedzibą gromady i prezydium gromadzkiej rady narodowej (PGRN). Do gromady tej obok Stróży należały wsie: Polna, Wyskitna, Berdechów-Bugaj oraz wieś Gródek koło Grybowa. Taki stan rzeczy trwał do 1971, gdy powstała gmina Stróże, do których należały wsie: Stróże, Polna, Wyskitna i Berdechów-Bugaj. Nowo powstała gmina miała krótką żywotność, w związku ze znikomą ilością areału oraz małą liczbą mieszkańców. Dlatego też 1 maja 1975 została zlikwidowana i wcielona do Gminy Zbiorowej Grybów, a wieś Stróże pozostała od tej daty samoistną wsią, na czele której stoi sołtys z samorządem wiejskim.

23 grudnia 1958 dzięki staraniom mieszkańców, w tym wojewódzkiego planisty elektryfikacji Adama Wiatra, z wygospodarowanych przez niego materiałów niezbędnych do wykonania sieci elektrycznej, pierwszy raz zabłysły żarówki. Do tego czasu posługiwano się światłem gazowym, naftowym itp.

W następstwie rozwijającego się w szybkim tempie przemysłu rolnego, budowlanego i fabrycznego, władze administracyjne, tak wojewódzkie, jak i powiatowe w latach 60. przystąpiły do modernizacji dróg o powierzchni bitumicznej, zarazem prostując enklawy i poszerzając je odpowiednio. Na terenie Stróż wybudowano trzy mosty: jeden na granicy: Stróże – Wilczyska, nad potokiem Polnianka, dwa zaś, wraz z przepustami strumykowymi, w centrum Stróż – nad potokami Wyskidzianka i Słopnianka.

22 maja 1966 roku Stróże wybudowano nową szkołę, „Pomnik 1000-lecia Państwa Polskiego im. „Bolesława Chrobrego”, budynek „starej” szkoły był zbyt mały dla rozrastającej się wsi. Uroczystego otwarcia szkoły dokonał Antoni Fyda, pełniący funkcję kierownika szkoły powszechnej w Stróżach od 1 sierpnia 1945 roku. W 1983, po częściowej regulacji rzeki Biała na terenie Stróż, rozpoczęły się starania mieszkańców oraz mieszkańców przysiółka Zawodzie na czele z sołtysem Bolesławem Dywanem i radnym gminy Józefem Matusikiem o rychłe przystąpienie do realizacji budowy mostu nad rzeką Białą, łączącego centrum wsi z przysiółkiem oraz z wsiami Białą Niżna i Siołkową. Wyżej wymieniony most (długości 75 metrów) został oddany do eksploatacji 30 czerwca 1983 roku, po dziesięciu latach od zerwania przez powódź poprzedniego mostu.

Po stu dziesięciu latach istnienia odcinka linii kolejowej 96 Tarnów – Nowy Sącz – Leluchów władze PKP przystąpiły w roku 1981 do elektryfikacji wspomnianego odcinka – pierwsza trakcja pociągu elektrycznego prowadziła przez Stróże do Grybowa.

Obecnie Stróże są prężnie rozwijającą się miejscowością z bazą hotelową i gastronomiczną. W miejscowości znajduje się przedszkole z oddziałami integracyjnymi, szkoła podstawowa im. Króla Bolesława Chrobrego, oraz gimnazjum. W szkołach znajdują się dobrze wyposażone sale dydaktyczne, sale komputerowe oraz językowe, hala sportowa oraz boiska do siatkówki, piłki nożnej, koszykówki, tenisa obok szkoły. Uczniowie szkół są częstymi laureatami konkursów i olimpiad wojewódzkich, a nawet ogólnopolskich. Do takich sukcesów należy dodać udział w nagraniu konkursu dla gimnazjalistów pt. Euro Quiz emitowanym przez TVP2. Skład gimnazjum ze Stróż reprezentowali Dawid Warzecha, Mateusz Niemas, Maciej Tarasek.

4 czerwca 2010 Stróże i okoliczne miejscowości nawiedziła powódź, która spowodowała ogromne zniszczenia infrastruktury drogowej i kolejowej, a także konieczność ewakuacji aż 76 osób.

17 czerwca 2015 roku odbyła się podwójna uroczystość. Pierwszą okazją było nadanie imienia szkole, Gimnazjum w Stróżach otrzymało imię Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, natomiast drugą – odsłonięcie pomnika pochodzących ze Stróż dwóch bohaterskich żołnierzy zawodowych, oficerów Wojska Polskiego II RP, mjr Romana Proszka oraz rtm Mariana Jureckiego. Mjr Roman Proszek służył w 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, przeszedł on cały szlak bojowy prowadzący przez Normandię, Falaise, Belgię, Holandię i północne Niemcy, rtm Marian Jurecki ps. „Orawa”, zawodowy oficer kawalerii WP i PSZ, pierwszy Cichociemny, który zginął na ziemi polskiej. Uroczystość historyczno-patriotyczna odbyła się w asyście Orkiestry Wojskowej z Rzeszowa i Kompani Reprezentacyjnej Straży Granicznej. Obecni byli również przedstawiciele I Batalionu Czołgów, 21 Brygady Strzelców Podhalańskich, Jednostki Wojskowej GROM, Fundacji im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, Instytutu Pamięci Narodowej, Muzeum Spadochroniarstwa i Wojsk Specjalnych oraz Aleksander Tarnawski ps. „Upłaz” jeden z 316 cichociemnych. Doniosłość uroczystości podkreślił przelot samolotu z Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. Uroczystość uświetniła grupa rekonstrukcji historycznej GRH „Południe” inscenizacją potyczki oddziału partyzanckiego z niemieckim patrolem. Pomnik ufundowany został przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym

17 marca 1998 roku, z inicjatywy obecnego prezesa Stanisława Koguta została utworzona Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym w Stróżach. Na początku Fundacja opierała swą działalność na współpracy ze Szkołę Podstawową. W 1999 oddano do użycia halę sportową przystosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych, oraz 3 sale komputerowe. Zmodernizowane zostały także boisko i kort tenisowy. W niedługim czasie został oddany do dyspozycji dworzec PKP przystosowany dla osób niepełnosprawnych. Pojawiła się także cała infrastruktura na terenie miejscowości – chodniki, parkingi. Obecnie w skład kompleksu Fundacji wchodzi Centrum Szkoleniowo-Rehabilitacyjne im. Ojca Pio z krytą pływalnią i restauracją. Na powierzchni 4 ha Ośrodek Hipoterapii z krytą ujeżdżalnią i stajnią. Niepubliczne przedszkole integracyjne im. Fundacji Polsat. Hospicjum im. Chrystusa Króla. Obecnie trwają prace budowlane nad stadionem piłkarskim Klubu Sportowego Kolejarz, który także będzie własnością F.P.O.N.u. Budowa stadionu realizowana będzie na terenach dawnej cegielni w Stróżach. Stadion będzie mógł przyjąć cztery tysiące widzów. Projekt przewiduje, iż obiekt będzie wyposażony w boisko o wymiarach 105 na 75 metrów, z podgrzewaną płytą, a wokół murawy ma znajdować się bieżnia. Po bokach przewidziano dwie duże trybuny, na które będzie można wjechać dwiema dużymi windami. Stadion zostanie wyposażony w nowoczesne oświetlenia. Całość inwestycji powinna zamknąć się w kwocie 30 mln złotych.

Skansen Pszczelarstwa

Sądecki Bartnik

Ze Stróż wywodzi się także jedna z największych firm pszczelarskich. Gospodarstwo Pasieczne „Sądecki Bartnik” leży na samych obrzeżach Stróż. Firma państwa Kasztelewiczów postawiła nie tylko na produkcję, ale także na różnego rodzaju imprezy, które są organizowane w parku własności „Sądeckiego Bartnika”. Co roku organizowane są tzw. „Biesiady u Bartnika” na które przybywa kilkaset osób z całej Polski.

Na terenie „kompleksu pszczelarskiego” znajduje się także Muzeum Pszczelarstwa im. Bogdana Szymusika.

KS Kolejarz, budynek klubu w Stróżach

Kolejarz Stróże

Klub Sportowy Kolejarz Stróże został założony w 1949 roku przez Włodzimierza Basiagę – wieloletniego prezesa i sekretarza klubu. Obecnie zespół prowadzony przez trenera Przemysława Cecherza występuje w I lidze (drugi poziom rozgrywek). Do największych sukcesów KS Kolejarz Stróże można zaliczyć wygrany baraż o prawo gry w III lidze gr. IV w sezonie 2003/2004 z Garbarnią Kraków, baraż o prawo gry w II lidze przegrany ze Stalą Stalowa Wola w sezonie 2005/2006, oraz awans do pierwszej ligi w sezonie 2009/2010.

Zespół Regionalny „Kowalnia”

Zespół folklorystyczny powstał w Stróżach w 2000 roku. Prezentuje na swoich występach tradycyjne stroje ludowe, pieśni, tańce, przyśpiewki i muzykę ludową. „Kowalnia" uczestniczy w lokalnych wydarzeniach kulturalnych gminnych i powiatowych, występowuje na wielu konkursach folklorystycznych zdobywając wiele nagród i wyróżnień.

Szkolnictwo

• Gimnazjum im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej w Stróżach
• Szkoła podstawowa imieniem Bolesława Chrobrego w Stróżach

Szlaki piesze

• Stróże - Maślana Góra (753 m n.p.m.) - Szymbark – Magura Małastowska (Szlak im. Wincentego Pola).

Urodzeni w Stróżach (Niżnych i Wyżnych)

• Marian Jurecki
• Tadeusz Matysek
• Narcyz Wiatr
• Roman Proszek

Zobacz też

• Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Stróżach
• Rezerwat przyrody Jelenia Góra (województwo małopolskie)

Bibliografia

• Ludwik Dusza Kryptonim "Nadleśnictwo 14", wyd. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1981, str 148−149 ISBN 83-203-3336-8

Linki zewnętrzne

• Stróże 4(2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 412 .
• Hugo Steinhaus, tajne nauczanie 1942–45
• Cmentarz Wojenny nr 131
• Uroczystość odsłonięcia pomnika w Stróżach