Ucieczka z kina „Wolność”

Ucieczka z kina „Wolność”
Gatunek	psychologiczny dramat fantasy
Rok produkcji	1990
Data premiery	15 października 1990
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	87 min
Reżyseria	Wojciech Marczewski
Scenariusz	Wojciech Marczewski
Główne role	Janusz Gajos Teresa Marczewska Zbigniew Zamachowski
Muzyka	Zygmunt Konieczny
Zdjęcia	Jerzy Zieliński
Scenografia	Andrzej Kowalczyk
Kostiumy	Ewa Krauze
Montaż	Elżbieta Kurkowska
Produkcja	Studio Filmowe „Tor”

Ucieczka z kina „Wolność” – polski film psychologiczny z 1990 roku w reżyserii Wojciecha Marczewskiego, nakręcony na podstawie autorskiego scenariusza. Film jest rozrachunkiem z ostatnimi latami istnienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, widzianym oczyma cenzora Rabkiewicza (Janusz Gajos). Gdy na pokazie filmowym propagandowego filmu Jutrzenka w miejscowym kinie „Wolność” aktorzy widoczni na ekranie buntują się wobec fałszywego scenariusza i przemawiają do publiczności, Rabkiewicz zaczyna podważać sens swojego zawodu.

Fabuła

Ostatnie lata PRL; w niewymienionym z nazwy mieście (choć widz łatwo rozpozna Łódź), główny cenzor Rabkiewicz (Janusz Gajos) otrzymuje wiadomość, iż w miejscowym kinie „Wolność” dochodzi do niepokojących wydarzeń podczas projekcji filmu Jutrzenka. W czasie seansu okazuje się, iż aktorzy przemawiają z ekranu do zebranej w kinie publiczności; Rabkiewicz szybko staje się jednym z dyskutantów. Nadzwyczajne wydarzenia powodują szturm publiczności na kino „Wolność” i panikę w lokalnych strukturach władzy. Relacje między kinowymi widzami i grającymi w Jutrzence aktorami komplikują się, tworząc swoistą paralelę ze zderzeniem dwóch obrazów Polski – tej przed i tej po przemianach ustrojowych.

Obsada aktorska

• Janusz Gajos – cenzor Rabkiewicz
• Teresa Marczewska – Małgorzata w filmie Jutrzenka
• Zbigniew Zamachowski – asystent cenzora
• Władysław Kowalski – Tadeusz, aktor grający profesora, ojca Małgorzaty w filmie Jutrzenka
• Piotr Fronczewski – sekretarz KW
• Krzysztof Wakuliński – docent Jerzy, mąż Małgorzaty w filmie Jutrzenka
• Michał Bajor – krytyk filmowy
• Ewa Wiśniewska – była żona cenzora
• Artur Barciś – kinooperator Krzysio
• Monika Bolly – Marta Rabkiewicz, córka cenzora
• Maciej Kozłowski – amerykański aktor w filmie Purpurowa róża z Kairu
• Henryk Bista – towarzysz Janik
• Ewa Wencel – sekretarka cenzora
• Zofia Tomaszewska-Grąziewicz – bileterka
• Aleksander Bednarz – Edward, pracownik cenzury
• Krystyna Tkacz – pielęgniarka w filmie Jutrzenka
• Jerzy Gudejko – lekarz w filmie Jutrzenka
• Daria Trafankowska – pani Jurczyk, pracownik kuratorium
• Lech Gwit – asystent sekretarza w KW
• Jerzy Bińczycki – Karwański, kierownik kina „Wolność”
• Jan Peszek – Raskolnikow
• Mirosława Marcheluk – dziennikarka na spotkaniu z cenzorem
• W filmie wykorzystano cytat z Purpurowej róży z Kairu (1985) w reż. Woody Allena, w którym pojawiają się Mia Farrow i Jeff Daniels

Plenery

Film był kręcony w Łodzi. W pierwszych scenach filmu można rozpoznać wejście do kina „Włókniarz” (późniejsze kino „Capitol”). Cenzor mieszka w kamienicy Scheiblerów, leżącej u zbiegu ulic Piotrkowskiej i Próchnika, należącej niegdyś do jednego z największych łódzkich fabrykantów – Karola Scheiblera. Podczas sceny spotkania na dachu, w oddali można zobaczyć charakterystyczne budynki Textilimpexu, hoteli Savoy i Grand. Sceny filmu Jutrzenka (zbuntowani aktorzy) kręcone były we wnętrzach pałacu w Ciechanowcu.

Odbiór

Krzysztof Biedrzycki z pisma „Znak” ocenił Ucieczkę z kina „Wolność” jako: „Film mądry, o odpowiedzialności za epokę, o konsekwencjach odmowy, o cenie wolności i wiążących się z nią wyzwaniach: zdawało się, że otwierający nowy rozdział w dziejach kina, tymczasem był on zamknięciem wcześniejszych zmagań z PRL-em”. W opinii Barbary Gizy film „przedstawia codzienność w jej załamaniu ze względu na zaburzenie porządku logicznego, nawet racjonalnego, poprzez przemieszanie rzeczywistości świata przedstawionego w filmie oraz rzeczywistości sali kinowej z rzeczywistością końca lat osiemdziesiątych”. Giza interpretowała film jako przedstawienie „rytuału przejścia”, z jakim zmagał się naród polski w okresie transformacji: „obowiązujące do tej pory prawa, zasady, reguły, [...] ulegają zawieszeniu, całkowitemu przenicowaniu, ale nowe, które nadchodzi, także przecież jest wielkim znakiem zapytania, nie oznacza wprost czegoś doskonalszego, jednoznacznie pozytywnego”. Natasza Korczarowska-Różycka zauważyła jednocześnie, że Marczewski, „idąc śladami Andrzeja Munka (Eroica, a zwłaszcza Zezowate szczęście) podstawił społeczeństwu lustro, w którym odbiła się – zwielokrotniona przez 40 milionów obywateli PRL – twarz cenzora”. Piotr Kletowski rozpatrywał Ucieczkę z kina „Wolność” przede wszystkim jako „hołd dla kina jako sztuki, która – w sposób najbardziej dojmujący – wpływa na życie człowieka, widza kinematograficznego spektaklu”.

Nagrody

Film otrzymał następujące nagrody:

• Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni w 1990:
  • Złote Lwy dla najlepszego filmu
  • nagroda za muzykę – Zygmunt Konieczny
  • nagroda za główną rolę męską – Janusz Gajos
  • Nagroda Dziennikarzy
  • Nagroda Prezesa komitetu ds. radia i Telewizji
  • nominacja do nagrody za drugoplanową rolę męską – Zbigniew Zamachowski
• Nagroda Szefa Kinematografii za twórczość filmową w dziedzinie filmu fabularnego w 1991:
  • za reżyserię – Wojciech Marczewski
  • za kreacje aktorskie – Janusz Gajos
  • za zdjęcia – Jerzy Zieliński
• Złota Taśma (nagroda Koła Piśmiennictwa SFP) dla najlepszego filmu polskiego 1990 roku
• Złota Kaczka (nagroda miesięcznika „Film”) dla najlepszego filmu polskiego 1990 roku
• Felix
  • nominacja za drugoplanową rolę męską – Zbigniew Zamachowski
• Grand Prix MFF Fantastycznych w Avoriaz w 1992
• MFF Fantastycznych w Burgos w 1994:
  • Grand Prix dla najlepszego filmu
  • nagroda dla najlepszego aktora – Janusz Gajos

Bibliografia

• Ucieczka z kina „Wolność” w bazie IMDb (ang.)
• Ucieczka z kina „Wolność” w bazie Filmweb
• Ucieczka z kina „Wolność” w bazie filmpolski.pl

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia z filmu Ucieczka z kina „Wolność” w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”