Koper ogrodowy
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Klad | |
Klad | |
Klad | |
Klasa | |
Klad | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
koper ogrodowy |
Nazwa systematyczna | |
{{{nazwa łacińska}}} L. Sp. pl. 1:263. 1753 |
Koper ogrodowy (Anethum graveolens L.) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych. Pochodzi prawdopodobnie z południowo-zachodniej Azji. Obecnie nie występuje już w stanie dzikim, jedynie w uprawie, i jest uprawiany na całym świecie[2].
Nazewnictwo
Nazwa naukowa składa się z łacińskiej nazwy rodzajowej anethum oznaczającej koper, o pochodzeniu greckim – anethos 'wiotki' lub anemos 'wiatr' i nazwy gatunkowej, na którą składają się człony gravis 'ciężki' i olens 'pachnący', co wiąże się z aromatycznymi właściwościami rośliny[3]. W czasie ustalania nazw naukowych stosowano również nazwę Anethum hortense[4]. Jan Krzysztof Kluk użył nazwy koper pospolity[4]. W Polsce zanotowano następujące nazwy ludowe: kajzer, koper, koper ogrodowy zwykły, koper swojski, koper wonny, koperek, koperek wonny, kopr, kopr polski, kopr pospolity, kopr swojski, krop[3].
Morfologia
- Łodyga
- Sinawozielona, silnie aromatyczna, wysokość do 1,2 m. Jest żeberkowana, dęta, naga, i rozgałęziona[5]
- Liście
- 3-, 4-krotnie pierzaste o nitkowatych odcinkach. Dolne posiadają pochwiaste ogonki, górne są siedzące[6].
- Kwiaty
- Żółte w wieloszypułkowych baldachach złożonych, bez pokryw i pokrywek[5]
- Owoc
- Spłaszczona rozłupnia zawierająca rozłupki o soczewkowatym kształcie i długości 3–5 mm[5].
Zastosowanie
- Powszechnie uprawiana roślina przyprawowa. W Europie uprawiany był już w starożytności.
- Młode pędy to tzw. koperek. Świeże liście koperku dodaje się do sałatek, gotowanych ziemniaków, jaj faszerowanych, serów twarogowych, zup gorących i chłodników, masła ziołowego, raków, krabów, ślimaków, i ryb. Typowym wyrobem z koperku jest sos koperkowy używany do gotowanych mięs (cielęciny, wołowiny, baraniny). Koperku używa się też do dekorowania potraw. [6][7]
- Pędy kopru wraz z baldachami stanowią istotny składnik podczas kiszenia ogórków i papryki. Używane są też jako składnik octów ziołowych. [6][7]
- Owoce kopru używane są do przygotowania marynat i kapusty kiszonej. Przyprawia się nimi sałaty, zupy i sosy. Przyrządza się z nich nalewki i likiery. [6][7]
- Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: cała roślina ze szczególnym uwzględnieniem liści i nasion. Wszystkie części rośliny zawierają olejek eteryczny, m.in. karwon, felandren, limonen. Roślina zawiera również flawonoidy i kumaryny. Koper jest bardzo zasobny w sole mineralne, wapń, żelazo, fosfor, prowitaminę A, witaminę D, E, K, B1, B2, B6, B12, H, bardzo duże ilości witaminy C[6].
- Działanie: napar z liści lub nasion działa lekko uspokajająco, wpływa korzystnie na proces trawienia i delikatnie obniża ciśnienie krwi. Wewnętrznie jest stosowany jako lek przeciw kolce, trudnościom z trawieniem i spowodowaną tym bezsennością, wzdęciom, nieprzyjemnemu zapachowi z ust, brakowi pokarmu u matek karmiących piersią, w bezsenności i nieżycie górnych dróg oddechowych. Zewnętrznie okłady z owoców są stosowane przy schorzeniach oczu oraz w ropnych zakażeniach skóry (mają działanie antyseptyczne)[6].
- Zbiór: liście zbiera się wiosną lub latem przed kwitnieniem, a nasiona latem, gdy już dojrzeją. Suszy się w przewiewnym i zacienionym pomieszczeniu, wysuszone przechowuje w szczelnych opakowaniach. Można też je zamrozić lub konserwować w soli[6].
- Łodygi z baldachami kwiatowymi są wykorzystywane do wykonywania bukietów i stroików, zarówno świeżych, jak i suszonych[6].
- Kosmetyka. Olejek koperkowy jest składnikiem niektórych past do zębów, płukanek do ust, mydeł, perfum, wód zapachowych. Napar z owoców kopru jest używany do przemywania tłustej cery i przetłuszczających się włosów. Rzymianie olejkiem koprowym namaszczali ciało[6].
Uprawa
Roślina jednoroczna, łatwa w uprawie. Wymaga słonecznych i osłoniętych od wiatrów stanowisk, gleby wilgotnej – nie znosi jednak stałego zawilgocenia. Lubi podłoża dobrze spulchnione, żyzne i przepuszczalne. Nasiona wysiewamy wiosną wprost do gruntu i w miarę potrzeb możemy je dosiewać przez całe lato aż do jesieni (ze względu na krótki okres wegetacyjny trwający około 45–50 dni). Niektóre odmiany: 'Bouquet', 'Fernleaf', 'Mammoth', 'Vierling'. Wymagane jest podlewanie w okresach bez opadów. Roślina ta jest rzadko atakowana przez choroby czy też szkodniki[8].
Obecność w kulturze
- Pędy kopru z liśćmi i kwiatami znaleziono w grobowcu Amenhotepa II zmarłego około 1400 roku p.n.e[9].
- Jedna z roślin biblijnych. Ewangelia Mateusza (23,23) podaje, że koprem w czasach biblijnych Żydzi płacili dziesięcinę[9].
- Uważany był za roślinę czarodziejską. Dawniej wierzono, że chroni przed piorunami i złymi snami i jego wiązki wieszano w domach[8].
Przypisy
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieapweb
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwiegrin
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwiefloj
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieKluk
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b c Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieSzafer
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b c d e f g h i Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieWielgosz
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b c Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieMarkuza
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieMazerant
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieWłodarczyk
BŁĄD PRZYPISÓW