Józef Tischner

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Stanisław Tischner
Data i miejsce urodzenia

12 marca 1931
Stary Sącz

Data i miejsce śmierci

28 czerwca 2000
Kraków

Miejsce pochówku

Łopuszna

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

Archidiecezja krakowska

Prezbiterat

26 czerwca 1955, Bazylika archikatedialna w Krakowie

Faksymile
Podpis ks. Józefa Tischnera
Odznaczenia
Order Orła Białego
Strona internetowa
Izba Pamięci ks. prof. Józefa Tischnera w Łopusznej, tzw. Tischnerówka

Józef Stanisław Tischner, ps. Wawrzek Chowaniec, Molinista, Józek Szkolny, Jegomość Józek (ur. 12 marca 1931 w Starym Sączu, zm. 28 czerwca 2000 w Krakowie) – polski prezbiter katolicki i filozof, profesor Papieskiej Akademii Teologicznej. Kawaler Orderu Orła Białego.

Starszy brat Mariana – profesora weterynarii oraz Kazimierza Tischnera – zootechnika[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Urodzony na Sądecczyźnie, dzieciństwo spędził na Podhalu w Łopusznej, gdzie jego ojciec – Józef – pełnił funkcję kierownika szkoły, a matka – Weronika z Chowańców pochodząca z Jurgowa na Spiszu – była nauczycielką. Po ukończeniu I Liceum Ogólnokształcącego im. Seweryna Goszczyńskiego w Nowym Targu w 1949 postanowił wstąpić do seminarium. Ojciec sprzeciwiał się decyzji syna, uważając, że „Józef jest za młody”.

Wykształcenie[edytuj | edytuj kod]

Przez rok Józef Tischner studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Następnie w latach 1950–1955 odbył studia na Wydziale Teologicznym UJ. Ukończył także Wyższe Seminarium Duchowne Archidiecezji Krakowskiej.

Święcenia kapłańskie przyjął w bazylice katedralnej na Wawelu 26 czerwca 1955 z rąk biskupa Franciszka Jopa. Po święceniach na kilka miesięcy został wikariuszem w jawiszowickiej parafii św. Marcina. Gdy władze państwowe odmówiły zatwierdzenia jego nominacji na wikariusza parafialnego w Jeleśni, kontynuował studia w Warszawie na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Akademii Teologii Katolickiej, a następnie, od 1957, na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ. Tam pod kierunkiem Romana Ingardena w 1959 uzyskał magisterium, a w 1963 obronił pracę doktorską Ja transcendentalne w filozofii Edmunda Husserla. W latach 1961–1963 pełnił funkcję sekretarza generalnego Polskiego Towarzystwa Teologicznego z siedzibą w Krakowie. Jesienią 1968 po raz pierwszy wyjechał za granicę, na roczne stypendium do Leuven. Efektem tego pobytu była praca Studia z teorii świadomości (Fenomenologia świadomości egotycznej), na której podstawie habilitował się w 1974 w ATK.

W latach 1982–1985 i 1997–2000 był dziekanem Wydziału Filozoficznego Papieskiej Akademii Teologicznej[2] (wybrany na Rektora PAT, ze względów duszpasterskich odmówił przyjęcia funkcji), wieloletnim prezesem wiedeńskiego Instytutu Nauk o Człowieku. Został doktorem honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego i Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Był wykładowcą krakowskiej PWST, gdzie począwszy od 1980 prowadził monograficzne wykłady Filozofia dramatu[3]. Członek Collegium Invisibile[4].

Poglądy filozoficzne[edytuj | edytuj kod]

W latach siedemdziesiątych stał się znaną postacią w życiu intelektualnym Polski. Okres ten zamknął w zbiorze esejów Świat ludzkiej nadziei, w których dyskutując z klasykami filozofii doby Oświecenia oraz egzystencjalistami (Sartre), wprowadził pojęcie Ja aksjologicznego. Kwestia dotyczyła szczególnie pojęć takich jak świadomość czy też wolność. W eseju Impresje aksjologiczne (1970) przedstawił opis źródłowego doświadczenia Ja jako elementarnej wartości, przeciwstawiając się koncepcji Ja transcendentalnego Husserla. W ten sposób, pozostając w ramach tradycji fenomenologicznej, zaczął wytyczać własną, oryginalną ścieżkę filozoficznej refleksji, która doprowadziła go później do filozofii dramatu i metafizyki dobra.

Natomiast w artykule Schyłek chrześcijaństwa tomistycznego (1970) zakwestionował prymat filozoficzny tomizmu, zarzucając mu zamykanie filozofii w jednym słusznym nurcie i tym samym zasłanianie Objawienia. Tischner uważał, iż filozofia jest niezależna i choć w wielu punktach przesiąknięta duchem chrześcijaństwa nie może się do niego sprowadzać. Przestrzegał jednocześnie przed redukcją religii do jedynie słusznej filozofii. Od czasu sporu z tomizmem nie było w polskim Kościele żadnej istotnej debaty, w której Tischner nie brałby udziału, a wiele z nich sam inicjował. Teksty z pierwszego okresu jego twórczości zawarte są w książkach Świat ludzkiej nadziei (1975) oraz Myślenie według wartości (1982). Pod koniec lat siedemdziesiątych w książce Polski kształt dialogu (1979) podjął również polemikę z marksizmem.

W artykułach zebranych w książkach Nieszczęsny dar wolności (1993), W krainie schorowanej wyobraźni (1997) oraz Ksiądz na manowcach (1999) wyrażał swoje poglądy w kwestii budowania nowego ładu społecznego, politycznego, ale przede wszystkim etycznego. Kontynuował również pracę stricte filozoficzną. Dzieła, w których zawarł swoją własną, oryginalną filozofię, to przede wszystkim Filozofia Dramatu (1990) oraz Spór o istnienie człowieka (1998).

Związki z Podhalem[edytuj | edytuj kod]

W 1980, przyjmując również funkcję kapelana Związku Podhalan, Józef Tischner postawił sobie za zadanie „skrystalizowanie idei góralszczyzny”. Organizował coroczne msze św. polowe pod Turbaczem nazwane Mszami Ludzi Gór, odbywały się one i nadal odbywają na Polanie Rusnakowej przy Kaplicy Matki Boskiej Leśnej Królowej Gorców, którą do roku 2014 opiekował się o. Kazimierz Krakowczyk, następnie ks. Kazimierz Dadej[5][6][7].

Tischner wspierał rozwój kultury góralskiej. Dzięki jego inicjatywie podhalańscy rolnicy uzyskali możliwość kształcenia się w Austrii oraz znaczną pomoc materialną w sprzęcie rolniczym. Literackim owocem wspierania góralszczyzny były kazania wygłaszane w gwarze oraz teksty pisane, przede wszystkim Historia filozofii po góralsku (1997).

Związki z „Solidarnością”[edytuj | edytuj kod]

W 1980 podjął na szerszą skalę działalność publiczną. Październikowe kazanie na Wawelu na mszy dla przywódców związków zawodowych (solidarność to jeden drugiego ciężary noście, najgłębsza solidarność jest solidarnością sumień) stało się początkiem serii tekstów publikowanych w „Tygodniku Powszechnym” i wydanych później jako Etyka Solidarności (1981), w których rozwijał refleksję nad etycznym wymiarem ówczesnych wydarzeń. Od tej pory uznawany był powszechnie za kapelana „Solidarności”. Jego kazanie wygłoszone na I Zjeździe Solidarności zaliczono w poczet oficjalnych dokumentów zjazdowych. W homilii wygłoszonej przez Jana Pawła II w 1987 w Gdańsku na Zaspie, papież cytował teksty Józefa Tischnera jako najlepiej oddające prawdę o „Solidarności”.

Współpraca ze Służbą Bezpieczeństwa PRL[edytuj | edytuj kod]

W opracowaniu historycznym Instytutu Pamięci Narodowej z 2019 zatytułowanym „Klan”. Służba Bezpieczeństwa wobec NSZZ „Solidarność” podaje się, że Józef Tischner na początku lat 80. XX w. był zarejestrowany przez SB początkowo jako kandydat do współpracy, następnie kontakt operacyjny, a w późniejszym okresie konsultant IV Departamentu MSW. Wyrejestrowano go 30 stycznia 1990 roku[8][9][10].

Związki z partiami politycznymi[edytuj | edytuj kod]

Wystąpił w spocie Kongresu Liberalno-Demokratycznego. Później był członkiem rady programowej Unii Wolności[11].

Pozostała działalność[edytuj | edytuj kod]

Od 1995 r. był członkiem zespołu „Tygodnika Powszechnego”. Był też członkiem zespołu miesięcznika „Znak”, honorowym kapelanem Związku Podhalan, jak również członkiem Rady Fundacji Stefana Batorego[12].

Ostatnie lata[edytuj | edytuj kod]

Grób Józefa Tischnera na cmentarzu w Łopusznej

Ostatnie lata jego życia naznaczone były chorobą – rakiem krtani. Jego aktywność pisarska w tym czasie obejmowała relacje wolności i łaski, miłosierdzia. Jan Paweł II w telegramie po śmierci Józefa Tischnera napisał: był człowiekiem Kościoła, zawsze zatroskanym o to, by w obronie prawdy nie stracić z oczu człowieka. Zgodnie ze swoją wolą, został pochowany na cmentarzu w Łopusznej.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W Łopusznej przy Gminnym Ośrodku Kultury funkcjonuje Tischnerówka – Dom Pamięci Ks. Prof. Józefa Tischnera[13].

W 2001 ukazała się nakładem wydawnictwa Znak biografia księdza Tischnera autorstwa Wojciecha Bonowicza pt. Tischner.

Od 2001 przyznawana jest Nagroda Znaku i Hestii imienia księdza Józefa Tischnera. Wiedeński Instytut Nauk o Człowieku przyznaje od 2003 stypendia dla młodych polskich naukowców imienia Józefa Tischnera[14].

Jest patronem Zespołu Szkół Społecznych w Tarnowie (który jako pierwszy przyjął go za patrona 10 marca 2001), Zespołu Szkół nr 3 w Bochni, Szkoły Podstawowej nr 153 w Krakowie (12 marca)[15] oraz Wyższej Szkoły Europejskiej w Krakowie. Jest także patronem Zespołu Szkół nr II w Żorach, Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 4 w Poznaniu, II Liceum Ogólnokształcącego w Wałczu, XXIII Liceum Ogólnokształcącego w Łodzi, II Liceum Ogólnokształcącego w Wodzisławiu Śląskim, Zespołu Szkół w Rabce-Zdroju, Zespołu Szkół nr 3 w Wadowicach oraz Zespołu Szkół i Przedszkola w Domosławicach, Szkoły Podstawowej Specjalnej nr 26 w Toruniu.

Od 2003 w Krakowie działa Fundacja „Instytut Myśli Józefa Tischnera”, która stawia sobie za cel ochronę i upowszechnianie intelektualnego dorobku swego patrona oraz twórczą kontynuację najważniejszych wątków jego filozofii.

Myśli Józefa Tischnera w opracowaniach Romana Kołakowskiego i Krzysztofa Trebuni-Tutki znalazły się na płycie Tischner.

Krakowskie Hospicjum dla Dzieci[16], od 2004 działające na terenie Małopolski, nosi jego imię. Wśród celów statutowych Fundacji znajdują się ochrona i upowszechnianie intelektualnego dorobku księdza profesora Józefa Tischnera.

Jego imieniem nazwano ulicę w Krakowie, na granicy dzielnicy XIII Podgórze oraz dzielnicy IX Łagiewniki-Borek Fałęcki[17]. Jego imię nosił również jeden z elektrycznych zespołów trakcyjnych EN77-005, obsługujący pociągi Polregio relacji Kraków-Zakopane.

Na Uniwersytecie Jagiellońskim, w Collegium Witkowskiego, znajduje się aula im. prof. Józefa Tischnera.

Nagrody i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Otrzymał m.in. nagrody Pen Clubu, Złoty Mikrofon (1991), laureat Fundacji im. Stefana Kisielewskiego 1993, Fundacji Jurzykowskiego, w styczniu 1998 za książkę Historia filozofii po góralsku uhonorowany został Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca.

14 września 1999 prezydent Aleksander Kwaśniewski, na wniosek kapituły, odznaczył go „w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej” Orderem Orła Białego[1]

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • 1963: Ja transcendentalne w filozofii Edmunda Husserla.
  • 1970: Schyłek świata tomizmu.
  • 1975: Świat ludzkiej nadziei. Kraków: Znak.
  • 1978–1979: Filozofia poznania. Kraków: Papieski Wydział Teologiczny.
  • 1979: Polski kształt dialogu. Kraków: Znak.
  • 1979: Filozofia chrześcijańska w dialogu z marksizmem. Kraków: Instytut Filozofii przy Papieskim Wydziale Teologicznym: Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy.
  • 1981: Etyka Solidarności. Kraków: Znak.
  • 1982: Myślenie według wartości. Kraków: Znak.
  • 1990: Filozofia Dramatu. Paris: Éd. du Dialogue.
  • 1990: Książeczka pielgrzyma. Kalwaria Zebrzydowska: Calvarianum.
  • 1991: Polski młyn. Kraków: Nasza Przeszłość.
  • 1992: Boski młyn. Kraków: Oficyna Podhalańska: Secesja.
  • 1993: Nieszczęsny dar wolności. Kraków: Znak.
  • 1993: Spowiedź rewolucjonisty: czytając Fenomenologię ducha Hegla. Kraków: Znak.
  • 1993: Miłość niemiłowana. Kraków: Wyd. Sławomira Grotomirskiego.
  • 1994: Idzie o honor. Kraków: Oficyna Podhalańska: „Secesja”.
  • 1994: Jak żyć?. Wrocław: Tum.
  • 1994: Czytając Veritatis splendor. Kraków: Unum: Polskie Towarzystwo Teologiczne.
  • 1995: Między Panem a Plebanem. wraz z Adamem Michnikiem i Jackiem Żakowskim. Kraków: Znak.
  • 1996: Tischner czyta katechizm. Kraków: Znak.
  • 1997: W krainie schorowanej wyobraźni. Kraków: Znak.
  • 1997: Historia filozofii po góralsku. Kraków: Znak.
  • 1998: Spór o istnienie człowieka. Kraków: Znak.
  • 1999: Ksiądz na manowcach. Kraków: Wyd. Znak.
  • 1999: Krótki traktat o naturze służby. Kraków.
  • 1999: Drogi i bezdroża miłosierdzia. Kraków: Wyd. AA: Wyd. M.
  • 2000: Pomoc w rachunku sumienia. Kraków: Znak.
  • 2000: Myśli wyszukane. Kraków: Znak.
  • 2000: Etyka solidarności. Kraków: Znak.
  • 2001: Miłość nas rozumie: rok liturgiczny z księdzem Tischnerem. Kraków: Znak.
  • 2001: Wobec wartości (wyd. 3). Poznań: W drodze.
  • 2001: Wieści ze słuchanicy. Kraków: Znak.
  • 2003: Słowo o ślebodzie: kazania spod Turbacza 1981–1997. Kraków: Znak.
  • 2003: Spotkanie / z ks. Józefem Tischnerem rozmawia Anna Karoń-Ostrowska. Kraków: Znak.
  • 2003: O człowieku: wybór pism filozoficznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
  • 2004: Myślenie w żywiole piękna. Kraków: Znak.
  • 2005: Wokół Biblii. Kraków: Znak.
  • 2005: Idąc przez puste błonia. Kraków: Znak.
  • 2006: Studia z filozofii świadomości. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera.
  • 2006: Zrozumieć własną wiarę. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”.
  • 2009: Etyka a historia. Wykłady. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera.
  • 2009: Wiara ze słuchania. Kraków: Znak. Publikacja zawiera kazania wygłoszone przez księdza profesora w latach 1980–1992 w starosądeckim klasztorze Sióstr Klarysek.
  • 2012: Alfabet Tischnera. Wybrał i opracował Wojciech Bonowicz. Kraków: Wydawnictwo Znak.
  • 2017: Inny. Eseje o spotkaniu. Kraków: Znak.
  • 2017: Wędrówki w krainę filozofów. Kraków: Znak. Zapis audycji radiowych z udziałem księdza Józefa Tischnera emitowanych w latach 1989–1991 w Programie 3 Polskiego Radia, a następnie w Polskim Radiu Kraków.
  • 2017: Krótki przewodnik po życiu. Nieznane teksty. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Ostatnie słowo. GN 14/2016. [dostęp 2018-04-03].
  2. Kamil Trombik Charakterystyka jednostek naukowo-dydaktycznych Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, s. 55.
  3. Nie ma rzeczy niemożliwych. Magazyn Kulturalny Tygodnika Powszechnego nr 7/8 (56/57), 8 lipca 2001. [dostęp 2013-08-24].
  4. Lista tutorów Collegium Invisibile. ci.edu.pl. [dostęp 2013-08-24].
  5. Polowa nocna Msza św. na Turbaczu, Podhale24.pl, 30 grudnia 2017 [dostęp 2023-09-25] (pol.).
  6. Rafał Madejowicz, Święto Ludzi Gór na Turbaczu, Gorce24.pl, 15 sierpnia 2022 [dostęp 2023-09-25] (pol.).
  7. Msza Święta Ludzi Gór, Związek Podhalan w Polsce, 20 sierpnia 2019 [dostęp 2023-09-25] (pol.).
  8. Ks. prof. Tischner był zarejestrowany jako.... gosc.pl. [dostęp 2019-08-17].
  9. Kacper Rogacin, Ks. Józef Tischner był współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa. Był konsultantem przez ponad rok, Polska Times, 3 czerwca 2019 [dostęp 2019-08-17] (pol.).
  10. Ksiądz Józef Tischner był kontaktem operacyjnym SB, rp.pl [dostęp 2019-08-17] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08] (pol.).
  11. Artur Sporniak: Kłopot z Tischnerem. „Tygodnik Powszechny”. [dostęp 2013-08-24].
  12. Ks. Józef Tischner (1931–2000). Tygodnik Powszechny. [dostęp 2021-02-10].
  13. Tischnerówka. tischnerowka.pl. [dostęp 2019-01-31].
  14. Józef Tischner Fellowships for Polish and Polish-American Scholars. iwm.at. [dostęp 2013-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-11)]. (ang.).
  15. Szkoła Tischnera. „Tygodnik Powszechny” Nr 12, 25 marca 2001. [dostęp 2013-08-24].
  16. Krakowskie Hospicjum dla Dzieci im. ks. Józefa Tischnera. oficjalna strona. [dostęp 2019-01-30]. (pol.).
  17. Alfabetyczny wykaz ulic miasta Krakowa. Izba Administracji Skarbowej w Krakowie, przed 24 maja 2006. [dostęp 2022-05-24]. (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]