Anubis
| bóg mumifikacji, opiekun zmarłych | |
| |
| Występowanie | |
|---|---|
| Teren kultu | |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| |||||
| Anubis w hieroglifach |
Anubis (gr. ’Άνουβις) – w egipskiej mitologii bóg o głowie szakala, ściśle łączony z mumifikacją i życiem pozagrobowym. W języku Starożytnego Egiptu był znany jako Inpw[1]. Najstarsza znana wzmianka o nim pochodzi z tekstów piramid z okresu Starego Państwa, gdzie łączony jest z pogrzebem faraona[2]. W tej epoce był najważniejszym bogiem związanym ze śmiercią, lecz w Średnim Państwie zastąpił go Ozyrys[3].
Przydomki Anubisa pochodzą ze związku z jego pogrzebową rolą, np. miano Ten, który jest na swoim pagórku miało podkreślać, że jest on strażnikiem umarłych i ich miejsc świętych (cmentarzy), a Ten, który jest w miejscu balsamowania mówiło o jego udziale w procesie mumifikacji[2]. Jak wiele egipskich bóstw, Anubis miał wiele ról w zależności od sytuacji i na ogół występował na czele wszystkich publicznych procesji w Egipcie.
Wizerunek[edytuj | edytuj kod]
Anubisa łączono z mumifikacją i ochroną zmarłych w ich podróży do zaświatów. Zwykle przedstawiano go jako człowieka o głowie szakala lub w postaci czarnego zwierzęcia (psa bądź szakala) z przewiązaną szyją i cepem w zgięciu tylnej nogi[4]. W starożytnym Egipcie szakal był zazwyczaj kojarzony z cmentarzami, ponieważ odsłaniał ludzkie zwłoki i je zjadał[5]. Charakterystyczna czerń, w jakiej wyobrażano to bóstwo, „nie miała nic wspólnego z szakalem, lecz z barwą rozkładającego się ciała i czarną glebą doliny Nilu, która symbolizowała odrodzenie”[5].
W kontekście grobowym Anubis zawsze jest przedstawiany jako towarzysz mumii zmarłego, którego ma strzec. Podczas balsamowania preparator mumii był rytualnie przebrany za niego wkładając odpowiednią maskę. Scena ważenia serca z Księgi umarłych zwykle pokazuje Anubisa dokonującego pomiaru decydującego, czy zmarły może wejść do podziemi – królestwa Ozyrysa. Pieczęcie grobowe z okresu Nowego Państwa przedstawiają to bóstwo na szczycie dziewięciu łuków, co miało symbolizować jego dominację nad nieprzyjaciółmi Egiptu[2].
Rola w kulcie i mitologii[edytuj | edytuj kod]
W następstwie połączenia dwóch systemów kosmologicznych (heliopolitańskiej Enneady i hermopolitańskiej Ogdoady), Atum został utożsamiony z Ra, zaś Anubis stał się mniej ważnym bogiem z zaświatów, ustępując w Średnim Państwie popularniejszemu Ozyrysowi. Jednak „Anubis otrzymał miejsce w rodzinie bogów jako… syn Ozyrysa i Neftydy, i w tej roli pomógł Izydzie zmumifikować jego zmarłego ojca”[5]. Kiedy pojawił się mit o Ozyrysie i Izydzie, wynikało z niego, iż ciało Ozyrysa zostało przekazane w darze Anubisowi. W związku z tym stał się on boskim patronem balsamistów: ilustracje z Księgi Umarłych pokazują podczas obrzędu mumifikacji kapłana noszącego maskę szakala, który podtrzymuje mumię.
Był naczelnym bóstwem nomu kynopolitańskiego, na którego obszarze, w miejscowości Szaruna odkryto cmentarzysko mumii psów jako jego zwierząt kultowych. W badanej i rekonstruowanej przez polskich archeologów świątyni królowej Hatszepsut w Deir el-Bahari poświęcona mu była osobna kaplica. Oddawano mu cześć również w rejonie Memfis, Abydos i Dendery.
Poza kulturą staroegipską[edytuj | edytuj kod]
W dawnych źródłach greckich bywał identyfikowany z Kronosem. W późnych czasach, w okresie ptolemejskim, łączono go jednak z Hermesem i w ten sposób powstał synkretyczny Hermanubis[6][7]. Centrum jego kultu znajdowało się w Kynopolis (po grecku „Psie Miasto”). Powieść Metamorfozy albo złoty osioł Apulejusza dostarcza dowodu na to, że Anubisa czczono w cesarstwie rzymskim przynajmniej w II wieku n.e. Później Hermanubis pojawia się jeszcze w alchemicznej literaturze średniowiecza i renesansu. Chociaż Grecy i Rzymianie gardzili egipskimi bogami, uważając ich za dziwacznych i prymitywnych (Grecy nazywali Anubisa „Szczekaczem”), bóstwo to niekiedy łączono z Syriuszem na niebie i Cerberem w Hadesie.
W obecnej kulturze[edytuj | edytuj kod]
Postaci wzorowane na mitologicznym Anubisie bądź tylko nawiązujące w luźny sposób do tej postaci, pojawiają się w licznych książkach, serialach, filmach czy grach komputerowych.
Literatura[edytuj | edytuj kod]
- Jaroslav Černý, Religia starożytnych Egipcjan, Warszawa 1974
- Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak, Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1986
- Siegfried Morenz, Bóg i człowiek w starożytnym Egipcie, Warszawa 1972
- Tadeusz Andrzejewski, Księga Umarłych Piastunki Kai, Warszawa 1951
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ The Gods of Ancient Egypt – Anubis.
- ↑ a b c Wilkinson, Richard H.: The complete gods and goddesses of ancient Egypt. London: Thames & Hudson, 2003, s. 188–190. ISBN 0-500-05120-8.
- ↑ Charles Freeman, The Legacy of Ancient Egypt, Facts on File, Inc. 1997. p.91.
- ↑ Ancient Egypt: the Mythology – Anubis.
- ↑ a b c Freeman, op. cit., p.91.
- ↑ Hermanubis. [dostęp 2010-04-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-09)].
- ↑ Hermanubis | English | Dictionary & Translation by Babylon. [dostęp 2010-04-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].