Jump to content

Centrum (Szczecin)

From Wikipedia
Centrum
jednostka pomocnicza Szczecina
Ilustracja
Pazim, Pałac Ziemstwa Pomorskiego, Urząd Marszałkowski, Deptak Bogusława, plac Grunwaldzki
Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Miasto

Szczecin

Dzielnica

Śródmieście

Data założenia

1990

Powierzchnia

1,03[1] km²

Populacja (2023)
• liczba ludności


14 973[1]

• gęstość

14 537[1] os./km²

Strefa numeracyjna

91

Tablice rejestracyjne

ZS

Plan Centrum
Plan Centrum
Położenie na mapie Szczecina
Położenie na mapie
53°25′51,24″N 14°32′59,28″E/53,430900 14,549800
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Centrum – osiedle administracyjne Szczecina, będące jednostką pomocniczą miasta. Według danych z 2023 na osiedlu na pobyt stały zameldowane były 14 973 osoby; tym samym jest to najludniejsze osiedle Śródmieścia[2].

Do końca XIX wieku tereny współczesnego osiedla Centrum zajmowane były przez fort Wilhelma. Po likwidacji fortu w 1873 rozpoczął się okres budowy nowego centrum miasta, obejmujący wytyczanie placów gwiaździstych i promieniście rozchodzących się ulic oraz wznoszenie kamienic i reprezentacyjnych budynków użyteczności publicznej. Bombardowania alianckie w czasie II wojny światowej przyniosły zniszczenia głównie we wschodniej części osiedla, którą w czasach PRL odbudowano w zmienionej postaci, wznosząc punktowce i bloki mieszkalne.

Centrum łączy funkcje mieszkalne, handlowo-usługowe i administracyjne. Swoją siedzibę mają tu m.in. Urząd Marszałkowski, Wojewódzki Sąd Administracyjny, Izba Administracji Skarbowej, PZU.

Główne szlaki komunikacyjne Centrum to ulica Piłsudskiego (DW 115), aleja Wyzwolenia, aleja Jana Pawła II i aleja Wojska Polskiego. Ważnym węzłem komunikacyjnym jest plac Rodła, na którym znajdują się przystanki tramwajowe i autobusowe linii miejskich i podmiejskich.

W latach 1955–1976 Centrum było częścią osiedla Śródmieście w dzielnicy o tej samej nazwie[3][4]. Obecne osiedle Centrum ustanowiono w ramach reformy administracyjnej w 1990[5].

Geografia[edit | edit source]

Położenie[edit | edit source]

Centrum jest jednym z 10 osiedli dzielnicy Śródmieście. Stanowi jednostkę pomocniczą gminy. Powierzchnia osiedla wynosi 1,03 km², co stanowi 0,34% powierzchni całego miasta. Centrum od północy graniczy ze Śródmieściem-Północą, od wschodu ze Starym Miastem, od południa z Nowym Miastem, zaś od południowego zachodu ze Śródmieściem-Zachodem.

Granica dzielnicy przebiega następująco[6]:

  • Od północy – od styku z granicami Turzynu, Śródmieścia-Zachodu i Śródmieścia-Północy między północną częścią jezdni placu Szarych Szeregów a willami przy al. Wojska Polskiego nr 64 i 65; wzdłuż zewnętrznej krawędzi chodnika zachodniej jezdni ulicy Wielkopolskiej; po przekątnej parkingu na przedłużeniu ulicy Wielkopolskiej; równoleżnikowo od chodnika zachodniej jezdni alei Wyzwolenia do lewej części muru osłaniającego wejście do dawnego przejścia podziemnego; w linii prostej od wspomnianego muru do lewego toru tramwajowego alei Wyzwolenia; dalej wzdłuż chodnika po północnej stronie ulicy Malczewskiego do styku z granicami Śródmieścia-Północy, Drzetowa-Grabowa i Starego Miasta.
  • Od wschodu – od styku z granicami Śródmieścia-Północy, Drzetowa-Grabowa i Starego Miasta; wzdłuż chodnika zachodniej jezdni ulicy Jana Matejki; linią łamaną północno-zachodnią stroną skrzyżowania Roosevelta/Mazowiecka; wzdłuż chodnika zachodniej jezdni placu Hołdu Pruskiego; prostopadle do jezdni placu Żołnierza Polskiego do granicy między kamienicami nr 4 i 5; wzdłuż zabudowy południowej pierzei placu Żołnierza Polskiego do skrzyżowania z aleją Niepodległości; wzdłuż wschodniej pierzei alei Niepodległości do styku z granicami Starego Miasta i Nowego Miasta.
  • Od południa – od styku z granicami Starego Miasta i Nowego Miasta do środka obrysu narożnika biurowca Brama Portowa II; wzdłuż wspomnianego biurowca i kamienicy plac Brama Portowa 4; od narożnika kamienicy plac Brama Portowa 4 w linii prostej do południowo-wschodniego narożnika budynku Medicusa; wzdłuż południowej elewacji Medicusa i kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa do narożnika kamienicy przy alei Wojska Polskiego 1;
  • od narożnika kamienicy przy alei Wojska Polskiego 1 wzdłuż wschodniej pierzei alei do lewej ściany szczytowej kamienicy nr 11; w przybliżeniu prostopadle do alei do narożnika kamienicy nr 10; wzdłuż zachodniej pierzei alei (przecinając w linii prostej plac Zgody) do prawej ściany szczytowej kamienicy nr 50; prostopadle do ulicy Jagiellońskiej do narożnika kamienicy nr 52 i dalej wzdłuż zachodniej pierzei alei; następnie linią łamaną prostopadle do torów tramwajowych na placu Szarych Szeregów do styku z granicami Turzynu, Śródmieścia-Zachodu i Śródmieścia-Północy.

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego obszar Centrum położony jest w mezoregionie Wzniesienia Szczecińskie (313.26)[7], stanowiącym część makroregionu Pobrzeże Szczecińskie. Samo zaś Pobrzeże Szczecińskie jest fragmentem podprowincji Pobrzeża Południowobałtyckiego.

Historia[edit | edit source]

Współczesne osiedle Centrum obejmuje obszar dawnego fortu Wilhelma.

Próby likwidacji umocnień fortecznych[edit | edit source]

W latach 50. XIX w. miasto rozpoczęło starania o likwidację fortów Wilhelma i Leopolda, stanowiących barierę dla rozwoju społeczno-gospodarczego Szczecina. W październiku 1857 r. na obradach specjalnej komisji ds. wykupu terenów fortecznych doszło do sporu między władzami miejskimi a prowincjonalnymi. Miasto zakładało budowę na terenach pofortecznych dzielnic handlowo-portowych, podczas gdy prowincja opowiadała się za przekształceniem tych terenów na cele mieszkaniowe. Stanowisko prowincji wspierał pruski architekt Edward Knoblauch, który sporządził plan zakładający przesunięcie umocnień fortecznych na północ w celu umożliwienia wytyczenia nowych ulic i przedłużenia tych już istniejących. W 1862 r. rząd pruski nie wyraził zgody na likwidację szczecińskiej twierdzy. Dwa lata później nadburmistrz Szczecina Senfft von Pilsach przesłał do rządu pruskiego list, w którym podkreślił, że utrzymanie w Szczecinie umocnień fortecznych uniemożliwia rozwój miasta. W dążeniu do uchwalenia przez rząd pruski ustawy o twierdzy szczecińskiej wsparcia von Pilsachowi udzielił premier Otto von Bismarck[8].

Rozwój urbanistyczny w XIX i XX wieku[edit | edit source]

Eklektyczna zabudowa Friedrich-Karl-Platz i Preußische Straße

W latach 1864–1874 zespół w składzie James Hobrecht – urbanista, Konrad Krühl – radca budowlany i Hermann Haken – nadburmistrz, opracował plan zabudowy terenów zajmowanych przez fort Wilhelma[9]. Zaprojektowano układ wielobocznych placów z promieniście rozchodzącymi się ulicami. Główne ciągi komunikacyjne miały otrzymać ogródki przed budynkami. Dopuszczono wznoszenie budynków maksymalnie 4-piętrowych (8,80 m). W międzyczasie w 1873 rząd pruski ostatecznie przystąpił do likwidacji fortów Leopolda i Wilhelma[8]. W 1882 dokonano zmian w planie: zmieniono kształt Kaiser-Wilhelm-Platz[a] z kwadratowego na okrągły, zaprojektowano okrągły Friedrich-Karl-Platz[b] między Kaiser-Wilhelm-Platz i Arndt-Platz[c] oraz kwadratowy Augustaplatz[d] między Kaiser-Wilhelm-Platz i Königsplatz[e][10]. Zrezygnowano z wytyczenia wielokątnego Ludwigplatz, który miał się znajdować na przecięciu Kaiser-Wilhelm-Straße[f] i Deutsche Straße[g]. W latach 80. XIX wieku powstały kamienice w kwartale König-Albert-Straße[h] – Friedrich-Karl-Straße[i] – Deutsche Straße, północno-wschodniej części Kronprinzenstraße[j] i zachodniej Augustastraße[k][11]. Prace budowlane zintensyfikowano w latach 90. XIX wieku. Zabudowano m.in. kwartały przy Paradeplatz, Falkenwalderstraße[l], Barnimstraße[m], Friedrich-Karl-Straße, König-Albert-Straße. Narożne budynki akcentowano hełmami i szczytami[12]. Przed 1911 zakończono zabudowę kwartałów sąsiadujących z Kaiser-Wilhelm-Platz[13].

II wojna światowa[edit | edit source]

Usuwanie skutków bombardowań na ulicy Jaromira (Moltkestraße, dziś aleja Wyzwolenia), ok. 1945 r.

Pierwsze zniszczenia obszaru dzisiejszego Centrum w czasie II wojny światowej nastąpiły w nalocie alianckim w nocy z 20 na 21 kwietnia 1943. Uszkodzono Schiller-Realgymnasium, Katholische Johanniskirche, kamienicę z restauracją Kaiserhallen przy Kaiser-Wilhelm-Platz, Finanzamt Stettin Nord, część kamienic przy Falkenwalderstraße i kamienicę Deutsche Straße 20[14]. Kolejne zniszczenia przyniósł nalot w nocy z 5 na 6 stycznia 1944. Uszkodzono zabudowę Kaiser-Wilhelm-Straße. W kolejnym nalocie w nocy z 16 na 17 sierpnia 1944 w gruzach legła zabudowa kwartałów położonych między Politzerstraße a Grabowerstraße[n] oraz zabudowa Augustaplatz. Kilkanaście dni później, w nocy z 29 na 30 sierpnia, na miasto spadły bomby benzolowe, pojemniki z płynem zapalającym i bomby niszczące. Wywołały one burze ogniowe, które dokonały dalszego spustoszenia. Wskutek tych dwóch bombardowań kwartały kamienic we wschodniej części osiedla obróciły się w perzynę (ocalały pojedyncze obiekty, jak np. kamienica nr 34 przy Birkenallee[o])[15]. U schyłku wojny, między lutym a marcem 1945, artyleria radziecka ostrzelała jeszcze Paradeplatz[16].

Lata 50. XX wieku[edit | edit source]

Budowa ŚDM przy placu Lotników, lata 50. XX wieku

Wskutek niemal całkowitego zniszczenia Starego Miasta, funkcje handlowo-usługowe przejęły tereny dzisiejszego osiedla Centrum[17]. Kaiser-Wilhelm-Straße (przemianowana na aleję Jedności Narodowej) była jedną z pierwszych ulic zasiedlonych przez ludność polską przybywającą do miasta[18] i jedną z pierwszych ulic, które otrzymały nazwę w języku polskim[19]. W latach 1952–1954 zespół architektów w składzie: Henryk Nardy, W. Adamczyk i Emanuel Maciejewski stworzył projekt Śródmiejskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Przy alei Jedności Narodowej i placu Lotników, na parcelach oczyszczonych z gruzów, stanęły pięciokondygnacyjne, socrealistyczne bloki ze spadzistymi dachami[20][21]. Prace budowlane zakończyły się w 1958[21] Były to pierwsze budynki mieszkalne zbudowane w mieście po zakończeniu II wojny światowej[22].

Pierwszy projekt „nowego centrum”[edit | edit source]

W latach 50. XX wieku powstały pierwsze koncepcje odbudowy okolic dzisiejszej alei Wyzwolenia. Planowano wytyczenie placu Centralnego i otoczenie go reprezentacyjnymi budynkami użyteczności publicznej: filharmonią, teatrem miejskim, wojewódzkim domem kultury oraz hotelem, kinem i domem towarowym. Pod koniec dekady plan gruntownie zmieniono, ograniczając się do wybudowania hali widowiskowo-sportowej[23]. Ostatecznie i ten projekt nie doczekał się realizacji.

Lata 1960–1989[edit | edit source]

Inwestycje w mieszkalnictwo i usługi[edit | edit source]

Aleja Wyzwolenia z blokami wybudowanymi w 1963 r. wg projektu H. Nardego
Fragment Centrum z lotu ptaka, lata 80. XX wieku. W lewym górnym narożniku widoczna nowa zabudowa

Lata 60. XX wieku to czas odbudowy obszarów Centrum zrównanych z ziemią w nalotach alianckich. W 1960 r. narożnik alei Wyzwolenia i placu Żołnierza Polskiego wypełniono kilkukondygnacyjnym narożnym blokiem znanym ze sklepu Cepelia, projektu H. Nardego[24]. W 1962 narożnik ulicy Jagiellońskiej i alei Wojska Polskiego zabudowano blokiem według projektu J. Karwowskiego[24]. Rok później wzniesiono budynki mieszkalno-usługowe przy al. Wyzwolenia 37–47 i 25–35 wg projektu H. Nardego. W kolejnych latach zaczęto odchodzić od zabudowy nawiązującej wysokością i skalą do zachowanych kwartałów kamienic. Pierwsze powojenne punktowce – jeden na narożniku ulicy Rayskiego z ulicą Śląską, drugi na narożniku ulicy Rayskiego i ulicy Piłsudskiego – zwrócone fasadami frontowymi ku placowi Grunwaldzkiemu, zbudowano w latach 1963–1965[24][25]. Ośmiopiętrowe bloki wyraźnie dominują nad przedwojenną, niższą zabudową okolicy. Projekt bloków wykonał szczeciński architekt Tadeusz Ostrowski[24]. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku u wylotu alei Jedności Narodowej do placu Żołnierza Polskiego powstały kolejne punktowce, tym razem według projektu Aliny Bursze, Teodora Bursze, Stanisława Płoskiego i Romana Szymborskiego[26]. W 1963 r. ogłoszono konkurs na zagospodarowanie parcel przy alei Wojska Polskiego powstałych po usunięciu gruzów zniszczonych kamienic[27]. Konkurs rozstrzygnięto na korzyść szczecińskich architektów Wacława Furmańczyka i Witolda Jarzynki, którzy zaprojektowali 10-piętrowe bloki mieszkalne[28]. W latach 1967–1972 przy placu Rodła powstał galeriowiec Mozaika projektu R. Fydy-Karwowskiej, a w 1971 r. przy ul. Wielkopolskiej wzniesiono punktowiec projektu T. Ostrowskiego[24]. Powstawała także zabudowa o charakterze typowo usługowym, jak pawilon Cezasu (1967–1969, proj. M. Rąbek[29]), kombinat Kaskada (1962[30]), Hotel Neptun (1972–1984[31]). Planowano wyburzenie zachowanych kwartałów kamienic i zastąpienie ich współczesnymi budynkami[32]. Plan ostatecznie porzucono. Kamienice remontowano niekiedy bez odtwarzania detali zniszczonych w bombardowaniach lub powojennych pożarach: przykładami są kamienice Wilhelma Zimmermanna i Augusta Mintza[33][34].

Inwestycje komunikacyjne[edit | edit source]

Poszerzanie alei Wyzwolenia, 1976 r.

Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku przebudowano układ komunikacyjny we wschodniej części osiedla. Zlikwidowano przedwojenny zadrzewiony trójkątny plac u zbiegu ulic Piłsudskiego, Roosevelta i Jaromira. Ulicę Piłsudskiego przebito od ulicy Roosevelta do ulicy Matejki, zmodyfikowano przebieg północnej części ulicy Roosevelta i połączono ją z ulicą Jaromira, tworząc aleję Wyzwolenia. Na skrzyżowaniu alei Wyzwolenia i ulicy Piłsudskiego wytyczono plac Rodła. Aleję Wyzwolenia na odcinku od placu Żołnierza Polskiego do placu Rodła rozbudowano o jezdnię wschodnią, wykorzystując w tym celu rezerwę terenową pozostawioną przed powojennymi blokami[35].

Drugi projekt „nowego centrum”[edit | edit source]

W latach 70. XX wieku powrócono do kwestii zabudowy wolnych parceli po wschodniej stronie ulicy Roosevelta. Andrzej Skopiński i W. Jarzynka zaprojektowali na tym obszarze nowe centrum Szczecina, które miało się składać z dwóch 30- i 38-piętrowych, połączonych ze sobą wieżowców hotelowych przy placu Rodła, budynek handlowo-usługowy przypominający poustawiane jedna na drugiej szuflady wraz z podziemnym dwupoziomowym parkingiem. Za „szufladkowcem” miały stanąć trzy 20-piętrowe, jednakowe wieżowce, w których siedzibę miała mieć m.in. dyrekcja Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego. Te plany także pozostały jedynie na papierze[23].

Po roku 1989[edit | edit source]

12 grudnia 1990 r. przy pl. Rodła wmurowano kamień węgielny pod budowę wieżowca Pazim, zaprojektowanego przez Miroslava Genga i Ivo Majorunca[36]. Był to pierwszy budynek powstały na niezagospodarowanym od czasów powojennych terenie przy alei Wyzwolenia. Wieżowiec oddano do użytku w listopadzie 1992 r.[37] W jego sąsiedztwie, przy skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Matejki, wzniesiono biurowiec dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych[36].

Demografia[edit | edit source]

Struktura płci i wieku ludności Centrum (stan z 2023 roku)
Okres/

l. osób

przedprodukcyjny
(0–19 lat) 		produkcyjny
(20–60 lat) 		poprodukcyjny
(pow. 60 lat) 		Razem
Ogółem 2164 7745 5064 14 973
kobiety 1014 3921 3112 8047
mężczyźni 1150 3824 1952 6926

W latach 2010–2015 osiedle Centrum było najszybciej wyludniającym się osiedlem Szczecina – ludność zmniejszyła się w tym czasie o 11,32%. Centrum dotknięte było wysokim udziałem osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym: 3,28%. Bezrobotni z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym stanowili 34,25% ogólnej liczby bezrobotnych. Liczba popełnionych przestępstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynosiła 43,80, czyniąc Centrum jednym z bardziej niebezpiecznych osiedli[38].

Centrum w 2023 roku liczyło 14 973 osób, co stanowiło wówczas 3,8% ludności miasta. Było wówczas najludniejszym osiedlem w dzielnicy Śródmieście. Gęstość zaludnienia osiedla w tym czasie wynosiła 14 537 osób/km² i była wyższa od średniej dla całego miasta wynoszącej wówczas 1303 osób/km². W tym czasie dominowały grupy osób w wieku 20–60 lat, zaś najmniej było w grupie poniżej 19 roku życia[2].

Liczba ludności osiedla Centrum od 2008 r.
Źródło: Portal systemu informacji przestrzennej miasta Szczecin[1]

Środowisko[edit | edit source]

W 2016 r. stężenie benzopirenu w atmosferze Centrum było jednym z większych w Szczecinie i zawierało się w przedziale 2,1-4,0 ng/m³. Stężenie pyłu PM2,5 zawierało się w przedziale od 17,5 do ponad 20,5 μg/m³ i także było jednym z większych w mieście. Poziom hałasu na osiedlu kształtował się na poziomie od 60 do ponad 75 dB, co czyniło osiedle jednym z najbardziej narażonych na hałas w mieście[39].

Architektura i urbanistyka[edit | edit source]

Urbanistyka[edit | edit source]

Mapa dzisiejszego obszaru Centrum z 1939 r.

Układ urbanistyczny na terenie dzisiejszego osiedla Centrum cechuje się placami gwiaździstymi i promieniście rozchodzącymi się od nich ulicami. Na osi ulicy Piłsudskiego leżą trzy takie place: Grunwaldzki, Odrodzenia i Szarych Szeregów. Na osi alei Wojska Polskiego zlokalizowany jest plac Zgody. Na osi alei Jana Pawła II (oprócz placu Grunwaldzkiego) leży kwadratowy plac Lotników. Dodatkowo między placem Grunwaldzkim a placem Zgody znajduje się półkoliste skrzyżowanie z promieniście wybiegającymi ulicami, które po II wojnie światowej nazwano placem Ludwika Zamenhofa. Zabudowę Centrum w dużej mierze stanowią eklektyczne kamienice i w mniejszym stopniu powojenna zabudowa socrealistyczna i modernistyczna.

W 1978 we wschodniej części dzisiejszego osiedla dokonano zmian w układzie urbanistycznym. Zlikwidowano kilka ulic, których zabudowa uległa całkowitemu zniszczeniu w czasie bombardowań alianckich[40]. W tym samym czasie poszerzono i zmieniono przebieg alei Wyzwolenia oraz wytyczono plac Rodła[35].

Zabytki i obiekty historyczne[edit | edit source]

Kamienica przy ul. św. Wojciecha 1

Na obszarze Centrum znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków[41]:

Pomniki i tablice pamiątkowe[edit | edit source]

Rzeźba Labirynt
Ławeczka Jana Czekanowskiego

Istniejące pomniki i tablice pamiątkowe[42]:

  • Tablica pamiątkowa poświęcona Czesławowi Piskorskiemu (ul. Mazurska 21)
  • Tablica pamiątkowa poświęcona Henrykowi Ostachiewiczowi (al. Jana Pawła II 41)
  • Tablica pamiątkowa poświęcona Romanowi Łyczywkowi (ul. Rayskiego 23)
  • Tablica pamiątkowa poświęcona Domowi Polskiemu (ul. Małopolska 3b)
  • Rzeźba Labirynt (w stanie ruiny; plac Zwycięstwa)
  • Ławeczka Jana Czekanowskiego (plac Władysława Andersa)
  • Pomnik Rodła (plac Rodła)
  • Kompozycja Skrzydła (plac Grunwaldzki)
  • Kompozycja Ptaki (plac Grunwaldzki)
  • Kompozycja Muszla (al. Jana Pawła II)
  • Kompozycja Para (al. Jana Pawła II)
  • Kompozycja Stare i Nowe (al. Jana Pawła II)
  • Kompozycja Wiosna (al. Jana Pawła II)
  • Kompozycja (plac Lotników)
  • Ptaki (plac Lotników)
  • Ptak (plac Lotników).

Nieistniejące:

Oświata[edit | edit source]

Centrum Mistrzostwa Sportowego
Schiller-Realgymnasium działające w latach 1881–1943

Według stanu z 2023 roku, na terenie osiedla Centrum działają następujące placówki oświatowo-wychowawcze[2]:

  1. Przedszkola i żłobki:
    • Żłobek nr 6 „Muchomorek” (ul. Mazowiecka 11-12)
    • Żłobek nr 7 „Jarzębinka” (ul. Podhalańska 1-3)
    • Przedszkole Publiczne Nr 41 (ul. Podhalańska 5/6)
    • Niepubliczne Przedszkole „Jutrzenka” (ul. Mazowiecka 2).
  2. Zespoły szkół:
    • Szkoła Podstawowa nr 54 im. Janusza Korczaka (ul. Rayskiego 9)
    • Centrum Mistrzostwa Sportowego (ul. Mazurska 40)
      • Sportowa Szkoła Podstawowa
      • Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego.
  3. Szkoły średnie:
    • Technikum Informatyczne SCI (ul. Mazowiecka 13).

W latach 1879–1881 przy Schillerstraße 6 wzniesiony został gmach dla Städtische Realschule (potem Schiller-Realgymnasium). Wskutek bombardowań Szczecina budynek został dwukrotnie uszkodzony: po raz pierwszy w nocy 20/21 kwietnia 1943, a po raz drugi w nocy z 16/17 sierpnia 1944[43] i z powodu znacznych zniszczeń nie został odbudowany. W latach 1905–1906 przy Friedrich-Karl-Straße[i] 42 wzniesiono budynek dla Dr. Gesenius Höhere Töchterschule. Około 20 lat później został on jednak rozebrany, a na jego miejscu w latach 1927–1928 postawiono modernistyczny gmach nr 40-42, w której siedzibę znalazła szkoła Gesenius-Wegener-Oberlyzeum (powstała w 1915 z połączenia Dr. Gesenius Höhere Töchterschule z Dr. Wegener-Lyzeum). Po zniszczeniach wojennych zmieniono przeznaczenie budynku umieszczając w nim przychodnię lekarską, a od stycznia 2022 jest on siedzibą Urzędu Marszałkowskiego[44]. Na tyłach Gesenius-Wegener-Oberlyzeum przy Schillerstraße 14-15 mieścił się trzyskrzydłowy gmach szkoły podstawowej dla dziewcząt i chłopców Carl-Loewe-Schule[45][46]. Został on zniszczony w nalocie bombowym w sierpniu 1944 i nie został odbudowany[45].

Bezpieczeństwo publiczne i socjalne[edit | edit source]

Północna część Centrum leży w zasięgu komisariatu Policji Szczecin-Niebuszewo, a południowa w zasięgu komisariatu Szczecin Śródmieście. Granica między komisariatami przebiega ulicą Jagiellońską. Osiedle w całości leży w zakresie Oddziału Śródmieście Straży Miejskiej w Szczecinie. Centrum leży w zasięgu rejonu Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej nr 1 Państwowej Straży Pożarnej[2].

Przy ul. Świętego Wojciecha 7 działa SPSZOZ „Zdroje”[47].

Kultura[edit | edit source]

Na terenie osiedla centrum funkcjonują dwie filie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie: nr 20 (ul. Śląska 21) i nr 28 (pl. Lotników 7). Oprócz tego Centrum jest siedzibą Teatru Otwartego, Teatru Małego, Muzeum Szczęścia, licznych galerii sztuki i dwóch klubów szachowych[2][48][49][50]. W Centrum Handlowo-Rozrywkowym Galaxy od 2004 działa Multikino z 486 miejscami siedzącymi[51].

Religia[edit | edit source]

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa na placu Zwycięstwa

Teren osiedla podzielony jest między cztery parafie kościoła rzymskokatolickiego: św. Jana Chrzciciela, Najświętszego Serca Pana Jezusa, św. Dominika i Świętej Rodziny[2].

Najstarszym kościołem w Centrum jest kościół św. Jana Chrzciciela przy dzisiejszej ul. Bogurodzicy. 30 września 1890 dokonano jego konsekracji[52]. Do 1931 (kiedy poświęcono nieistniejący dziś kościół Chrystusa Króla na Łasztowni) kościół ten był jedynym kościołem rzymskokatolickim w Szczecinie. Wśród parafian byli także Polacy; co czwartą niedzielę odbywały się tu nabożeństwa w języku polskim. Od 1954 był to kościół parafii św. Jakuba Apostoła, a od 5 marca 1974 jest to kościół parafii św. Jana Chrzciciela[52].

Budowę ewangelickiego kościoła garnizonowego (dziś Najświętszego Serca Pana Jezusa) zakończono w 1919. Do 1945 pełnił funkcję ewangelickiego kościoła garnizonowego. Zaraz po wojnie był pierwszą czynną świątynią w Szczecinie. Pierwotnie kościół należał do parafii św. Jana Chrzciciela. 5 marca 1974 nastąpiło wydzielenie z niej istniejącej do dziś parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa[53].

Przed II wojną światową przy dzisiejszej ul. Podhalańskiej znajdowała się kaplica metodystów[54].

Przy ul. Bogusława 3 od 1995 działa najstarsza w Szczecinie świątynia buddyjska Sanboin[55].

Sport i rekreacja[edit | edit source]

Funkcje sportowo-rekreacyjne Centrum zapewniają: plac generała Władysława Andersa (place zabaw, ścieżki spacerowe, siłownia zewnętrzna), boiska Szkoły Podstawowej nr 54 oraz place zabaw za budynkami przy ul. Rayskiego 2-4, 40-42 i Kujawskiej 7[6]. Przed II wojną światową istniała niewielka hala sportowa przy ul. Podhalańskiej[56].

Administracja i samorząd[edit | edit source]

Samorząd mieszkańców[edit | edit source]

Rada Osiedla Centrum liczy 15 członków[60]. W wyborach do rad osiedla 20 maja 2007 roku udział wzięło 301 głosujących, co stanowiło frekwencję na poziomie 1,61%[61]. W wyborach do rady osiedla 13 kwietnia 2003 udział wzięło 332 głosujących, co stanowiło frekwencję 1,59%[62]. Samorząd osiedla Centrum został ustanowiony w 1990[63].

Transport[edit | edit source]

Pierwszą linią publicznego transportu zbiorowego wiodącą przez tereny dzisiejszego Centrum była linia omnibusu konnego od Bramy Królewskiej do Cmentarza Niemierzyńskiego, uruchomiona w 1876 r.[64].

23 sierpnia 1879 r. uroczyście otwarto pierwszą linię tramwaju konnego w Szczecinie, która wiodła od zajezdni przy ul. Piotra Skargi przez centralny odcinek alei Wojska Polskiego do browaru Elysium przy ul. Stanisława Staszica. W 1897 r. linia została zelektryfikowana[65].

W II połowie lat 40. XX wieku, już po przejęciu miasta przez administrację polską, zbudowano prowizoryczną linię kolei polowej w celu wywozu gruzu ze zrujnowanego śródmieścia Szczecina. Stacja początkowa znajdowała się na terenie dzisiejszego Centrum, na ówczesnym placu Józefa Stalina (dziś plac Odrodzenia)[66].

W 1972 r. przebudowano torowisko tramwajowe na ulicy Buczka. Zlikwidowano tory biegnące jezdnią północną i ułożono nowe na miejscu promenady między jezdnią północną a południową[67].

1 grudnia 1973 r. decyzją prezydenta Jana Stopyry ograniczono transport tramwajowy w Centrum poprzez likwidację torowisk na alei Wojska Polskiego, ulicy Obrońców Stalingradu, ulicy Jacka Malczewskiego i części ulicy Franklina Delano Roosevelta. Jednocześnie oddano do użytku torowisko na nowym odcinku ulicy Mariana Buczka między placem Rodła a ulicą Jana Matejki[65].

Od 26 czerwca do 31 sierpnia 1992 r. MZK Szczecin i przedsiębiorstwo Kapri wykonały modernizację torowisk tramwajowych na całej długości alei Mariana Buczka[68].

15 stycznia 2020 przystąpiono do modernizacji infrastruktury tramwajowej na placu Szarych Szeregów[69]. Wymieniono tory tramwajowe na ulicy Piłsudskiego od wspomnianego placu do placu Odrodzenia[70]. 24 lipca 2021 rozpoczął się remont torowiska na odcinku ulicy Piłsudskiego od ulicy Matejki do ulicy Mazurskiej[71]. W następnym roku ukończono modernizację i 27 czerwca 2022 przywrócono ruch tramwajowy[72].

Wykaz ulic i placów[edit | edit source]

Istniejące ulice i place[edit | edit source]

Ulica Generała Ludomiła Rayskiego
Ulica Podhalańska
Ulica Śląska
Ulica Jagiellońska
Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego

Wykaz istniejących ulic i placów położonych na obszarze szczecińskiego osiedla Centrum. Nazwy niemieckie zaczerpnięto z planu miasta Szczecina z 1937 r.[73]

Nazwa Dawne nazwy
Edmunda Bałuki Bismarckstraße
Ledóchowskiego[74]
Obrońców Stalingradu
Bogurodzicy Greifenstraße
Borysza Giesebrechtstraße
Radomira
pl. Grunwaldzki Westend Kirchplatz
Kaiser-Wilhelm-Platz
Jagiellońska Turnerstraße
Kaszubska Elisabethstraße
Kujawska Kantstraße
Jacka Malczewskiego Birkenallee
Małopolska Augustastraße
Mazowiecka Schillerstraße
Mazurska Preußische Straße
Monte Cassino[75] Arndtstraße
Armii Czerwonej
pl. Odrodzenia Friedrich-Karl-Platz
al. Papieża Jana Pawła II Kaiser-Wilhelm-Straße
al. Jedności Narodowej
Marszałka Józefa Piłsudskiego Friedrich-Karl-Straße
al. Pomorska[74]
ul. Mariana Buczka[76]
Podhalańska Fichtestraße
Generała Ludomiła Rayskiego Kronprinzenstraße
Polonii Zagranicznej[77]
Generała Karola Świerczewskiego[78]
Franklina Delano Roosevelta Pölitzer Straße
pl. Szarych Szeregów[79] Arndtplatz
pl. Józefa Stalina[80]
pl. Sprzymierzonych[74]
pl. Konstantego Rokossowskiego[81]
pl. Włodzimierza Lenina[82]
pl. Sprzymierzonych[83]
Śląska König-Albert-Straße
Świętego Wojciecha Karkutschstraße
Wielkopolska Deutsche Straße
Stanisława Więckowskiego Alte Falkenwalder Straße
ks. Ignacego Skorupki[74]
pl. Ludwika Zamenhofa –
al. Wojska Polskiego Falkenwalder Straße
pl. Żołnierza Polskiego pl. Teatralny
Königsplatz

Nieistniejące ulice i place[edit | edit source]

Nieistniejące obecnie ulice położone były we wschodniej części współczesnego osiedla, w okolicach dzisiejszego centrum handlowego „Galaxy” oraz wieżowca Pazim.

  • ul. Cysterska (Loewestraße)
  • ul. Dobrosławy (Bugenhagenstraße)
  • ul. Leszka Białego (Giesebrechtstraße)
  • ul. Borysza (Prutzstraße; dziś nazwę ul. Borysza nosi fragment dawnej Giesebrechtstraße)

Ludzie związani z Centrum[edit | edit source]

  • Czesław Piskorski – pionier polskiego krajoznawstwa i turystyki na Pomorzu Zachodnim; w latach 1945–1987 mieszkał w kamienicy przy ulicy Mazurskiej 21[84].
  • Emil Stoewer – pionier motoryzacji, współzarządzający szczecińskiej fabryki Stoewer-Werke AG; w latach 1907–1917 mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej alei Papieża Jana Pawła II 32[85].
  • Erwin Ackerknecht – historyk literatury, profesor filozofii, pisarz, bibliotekarz, nauczyciel; mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego 37[86][87][88].
  • Heliodor Sztark – inżynier budownictwa, dyplomata, urzędnik konsularny, wykładowca akademicki, meloman; mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego 29[85]. Sprawował funkcję konsula w konsulacie przy Piłsudskiego 9.
  • Helena Majdaniec – wokalistka bigbitowa; w latach 1947–2002 mieszkała z przerwami w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Wielkopolskiej 29[85].
  • Henryk Osten-Ostachiewicz – artysta malarz, współzałożyciel szczecińskiego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków; mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej alei Papieża Jana Pawła II 41[89].
  • Kurt Tucholsky – dziennikarz i pisarz; mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Rayskiego 29[85].
  • Stanisława Angel-Engelówna – aktorka; w latach 50. XX wieku mieszkała w kamienicy przy dzisiejszej alei Papieża Jana Pawła II 43[85].
  • Wilhelm Meyer-Schwartau – architekt, miejski radca budowlany Szczecina; w latach 1891–1935 mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej alei Wojska Polskiego 63[85].

Zdjęcia[edit | edit source]

Centrum współcześnie[edit | edit source]

Centrum dawniej[edit | edit source]

  • Plac Grunwaldzki, lata 30. XX w.
    Plac Grunwaldzki, lata 30. XX w.
  • Plac Żołnierza Polskiego i ulica Emunda Bałuki
  • Pomnik cesarza Wilhelma na dzisiejszym pl. Żołnierza Polskiego (1903)
    Pomnik cesarza Wilhelma na dzisiejszym pl. Żołnierza Polskiego (1903)
  • Brama Portowa, koniec XIX w.
    Brama Portowa, koniec XIX w.
  • Aleja Niepodległości (1910)
    Aleja Niepodległości (1910)

Uwagi[edit | edit source]

  1. ↑ W latach 1864–1877 Westend Kirchplatz, a od 1945 r. plac Grunwaldzki.
  2. ↑ W latach 1945–1956: plac Józefa Stalina, a od 1956 r. plac Odrodzenia.
  3. ↑ 1945-1950: plac Sprzymierzonych, 1950-1956: plac Konstantego Rokossowskiego, 1956-1991: plac Włodzimierza Lenina, 1991-2009: plac Sprzymierzonych, 2009-dziś: plac Szarych Szeregów.
  4. ↑ Od 1945 r.: plac Lotników.
  5. ↑ W latach 1945–1950 plac Teatralny, od 1950 r. plac Żołnierza Polskiego.
  6. ↑ 1945-2007: aleja Jedności Narodowej, 2007-dziś: aleja Papieża Jana Pawła II.
  7. ↑ Od 1945 r.: ulica Wielkopolska.
  8. ↑ Od 1945 r.: ulica Śląska.
  9. ↑ a b 1945–1947: aleja Pomorska, 1947–1991: ulica Mariana Buczka, 1991: ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego.
  10. ↑ 1945–1947: ulica Polonii Zagranicznej, 1947–1992: ulica Karola Świerczewskiego.
  11. ↑ Od 1945 r.: ulica Małopolska.
  12. ↑ Od 1945 r.: aleja Wojska Polskiego.
  13. ↑ Od 1945 r.: aleja Piastów.
  14. ↑ Od 1945 r.: ulica Jana Matejki.
  15. ↑ Od 1945 r.: ulica Jacka Malczewskiego.

Przypisy[edit | edit source]

  1. ↑ a b c d Osiedla – liczba mieszkańców – 2018. Portal Systemu Informacji Przestrzennej Miasta Szczecin. [dostęp 2019-04-29].
  2. ↑ a b c d e f Portal Systemu Informacji Przestrzennej Miasta Szczecin [online], geoportal.szczecin.eu [dostęp 2023-08-06] (pol.).
  3. ↑ Uchwała nr 670 Prezydium Rządu z dnia 7 października 1954 r. w sprawie podziału na dzielnice miasta Szczecina (M.P. z 1954 r. nr 111, poz. 1551).
  4. ↑ Uchwała nr 211 Rady Ministrów z dnia 14 października 1976 r. w sprawie utraty mocy obowiązującej niektórych aktów prawnych ogłoszonych w Monitorze Polskim (M.P. z 1976 r. nr 40, poz. 179).
  5. ↑ Uchwała Nr VIII/53/90 Rady Miejskiej w Szczecinie z dnia 28 listopada 1990 r. w sprawie utworzenia w mieście Szczecinie dzielnic i osiedli (Załącznik nr 1).
  6. ↑ a b Relacja: ‪Centrum‬ (‪2195106‬) [online], OpenStreetMap [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  7. ↑ Paulina Romanowicz, ukształtowanie fizycznogeograficzne terenu Stołczyna [online], Szczecin Stołczyn, 10 grudnia 2017 [dostęp 2023-08-19] (pol.).
  8. ↑ a b Włodzimierz Stępiński, Dyskusja nad zniesieniem twierdzy szczecińskiej, [w:] Bogdan Wachowiak (red.), Dzieje Szczecina, Szczecin: 13 Muz, 1994, s. 62–70 (pol.).
  9. ↑ Magdalena Rzeszotarska-Pałka. Szczecińskie przedogródki z przełomu XIX i XX wieku. „Architektura. Czasopismo Techniczne”. 19, 109, 6A, s. 127–133, 2012. 
  10. ↑ Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina – 1880 r. | Biuro Planowania Przestrzennego Miasta [online], bppm.szczecin.pl [dostęp 2023-08-05].
  11. ↑ Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina – 1886 r. | Biuro Planowania Przestrzennego Miasta [online], bppm.szczecin.pl [dostęp 2023-08-05].
  12. ↑ Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina – 1894 r. | Biuro Planowania Przestrzennego Miasta [online], bppm.szczecin.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
  13. ↑ Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina – 1911 r. | Biuro Planowania Przestrzennego Miasta [online], bppm.szczecin.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
  14. ↑ Nalot na Szczecin, 20/21 kwietnia 1943 r. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-06] (pol.).
  15. ↑ 20. urodziny Pazimu. Jak powstał? Co tam było wcześniej? [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl, 9 listopada 2012 [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  16. ↑ Jak zniszczono Szczecin. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-06] (pol.).
  17. ↑ Tom I: Uwarunkowania, [w:] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Szczecin - Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Szczecin [pdf], bip.um.szczecin.pl [dostęp 2023-08-25] (pol.).
  18. ↑ Paweł Bartnik, Jan Macholak, Kronika Szczecina 1945-2005. Z biegiem lat, z biegiem dni, Szczecin: Wydawnictwo „Dokument” Oficyna Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2005, s. 14 (pol.).
  19. ↑ Beata Afeltowicz, Piotr Zaremba jako „onomasta”, „przestrzeń i forma”, 22 (3), 2014, s. 134, ISSN 1895-3247 (pol.).
  20. ↑ Bogdana Kozińska, Papieża Jana Pawła II, aleja, [w:] Tadeusz Białecki (red.), Encyklopedia Szczecina., Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Kultury, 2015, s. 708–709, ISBN 83-7241-089-5, OCLC 248692694 [dostęp 2021-09-21] (pol.).
  21. ↑ a b Maria Łopuch. Śródmiejska Dzielnica Mieszkaniowa w Szczecinie. „Przegląd Zachodniopomorski. Rozprawy i Studia”. 1, 2011. 
  22. ↑ Dzieje Szczecina 1945-1990. Szczecin: Wydawnictwo 13 Muz, 1998. ISBN 83-908898-0-3.
  23. ↑ a b Dana, luksusy wśród ruin i nowa arteria. Spacer aleją Wyzwolenia [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl, 25 grudnia 2015 [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  24. ↑ a b c d e Wojciech Bal. Architektura modernistyczna Szczecina lat 60. i 70. w idei i realizacji. „Wiadomości Konserwatorskie”. 47, 2017. 
  25. ↑ J. Ławrynowicz, O. Różycki, C. Piskorski: Plac Grunwaldzki. stmkm.szczecin.pl. [dostęp 2018-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
  26. ↑ Marcin Gigiel, To miało być szczecińskie „city”. Jest architektoniczny chaos. Co się wkrótce zmieni? [online], wszczecinie.pl [dostęp 2020-12-28] (pol.).
  27. ↑ Andrzej Kraśnicki jr., Plac Zgody. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2021-05-24] (pol.).
  28. ↑ Marcin Szneider, Plac Zgody w Szczecinie: konkurs z 1964 r. [online], 13 września 2020 [dostęp 2021-05-24] (pol.).
  29. ↑ In memoriam – Pamięci Architektów Polskich – Marian Rąbek [online], www.inmemoriam.architektsarp.pl [dostęp 2020-11-12].
  30. ↑ Tadeusz Białecki, Andrzej Bojanowski, Zakład Historii Pomorza Zachodniego (Uniwersytet Szczeciński) (red.), Encyklopedia Szczecina. T. 1: A-O, Szczecin: US. IH.ZHPZ, 1999, ISBN 978-83-87341-45-9 [dostęp 2023-08-06].
  31. ↑ Był kiedyś „Neptun” [online], 24kurier.pl [dostęp 2023-08-06] (pol.).
  32. ↑ 2.1.4 Sfera przestrzenno-funkcjonalna, [w:] Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Szczecin na lata 2017-2023, s. 76-77 (pol.).
  33. ↑ Plac Odrodzenia na pocztówce wysłanej w 1971 r. [online], fotopolska.eu [dostęp 2021-10-03].
  34. ↑ Kamienica nr 7. Oszpecona elewacja od strony placu Odrodzenia. [online], fotopolska.eu [dostęp 2021-10-03].
  35. ↑ a b Jak aleja Wyzwolenia stała się szeroką arterią « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  36. ↑ a b Andrzej Kraśnicki jr., 20. urodziny Pazimu. Jak powstał? Co tam było wcześniej? [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl, 9 listopada 2012 [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  37. ↑ Andrzej Kraśnicki jr., Budowa Pazimu, a obok słynny salon gier. Miejskie (r)ewolucje: Szczecin 1989-2019 na Waszych zdjęciach [online], szczecin.wyborcza.pl [dostęp 2023-08-10].
  38. ↑ 2.2.3 Sfera społeczna, [w:] Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Szczecin na lata 2017-2023, s. 101 (pol.).
  39. ↑ 2.2.5 Sfera środowiskowa, [w:] Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Szczecin na lata 2017-2023 (pol.).
  40. ↑ Sz. Bursewicz, Nazwy szczecińskich ulic. 1945-2004. Cz. 2: 1957-1991, [w:] Kronika Szczecina. 2004, Szczecin 2005, s. 22–35 (pol.).
  41. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024, s. 119 [dostęp 2018-08-02].
  42. ↑ Pomniki i tablice w Szczecinie :: Urząd Miasta Szczecin [online], www.um.szczecin.pl [dostęp 2023-08-21].
  43. ↑ Nalot na Szczecin, 20/21 kwietnia 1943 r. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2021-05-09] (pol.).
  44. ↑ Skonsolidowana siedziba Urzędu Marszałkowskiego – skonsolidowane korzyści dla środowiska | rpo.wzp.pl [online], rpo.wzp.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  45. ↑ a b Schillerschule – Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl [online], pomeranica.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  46. ↑ Szczecin – Ulica Mazowiecka – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-08-21].
  47. ↑ Dane adresowe [online], Dane adresowe – Szpital Zdroje [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  48. ↑ O nas – Be Happy Museum – pierwsze Muzeum Szczęścia i Iluzji [online], behappymuseum.com [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  49. ↑ Teatr Otwarty | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce – polski wortal teatralny [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  50. ↑ Teatr Mały i restauracja Mała [online], Teatr Współczesny w Szczecinie, 23 czerwca 2023 [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  51. ↑ Szczecin [online], multikino.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  52. ↑ a b ks. Roman Kostynowicz: Pomniki architektury sakralnej diecezji szczecińsko-kamieńskiej i kościoły miast biskupich w malarstwie i grafice Wiesława Śniadeckiego. Wyd. 1. Szczecin: Wydawnictwo Polskie Pismo i Książka, 1991.
  53. ↑ Sanktuarium Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szczecinie [online], www.nspj.szczecin.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  54. ↑ Fichtestraße – Methodisten-Kapelle (Immanuel-Kapelle), Fichestraße 7 – sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  55. ↑ Marta Kaszubowska, Buddyjska strona Szczecina – Szczecin [online], wszczecinie.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  56. ↑ Fichtestraße – Turnhalle, Fichtestraße 3 – sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  57. ↑ RADA OSIEDLA CENTRUM. Urząd Miasta Szczecin. [dostęp 2019-07-21].
  58. ↑ Izba Administracji Skarbowej w Szczecinie. Krajowa Administracja Skarbowa. [dostęp 2019-07-21].
  59. ↑ Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie. [dostęp 2019-07-21].
  60. ↑ Radni Osiedla | RADA OSIEDLA CENTRUM [online], centrum.osiedla.szczecin.pl [dostęp 2023-08-21].
  61. ↑ Wybory Rad Osiedlowych 20 maja 2007. Urząd Miasta Szczecin. [dostęp 2010-05-07]. (pol.).
  62. ↑ Wybory do Rad Osiedli 13 kwietnia 2003 r. w statystyce. Urząd Miasta Szczecin. [dostęp 2010-05-07]. (pol.).
  63. ↑ Uchwała Nr VIII/53/90 Rady Miejskiej w Szczecinie z dnia 28 listopada 1990 r. w sprawie utworzenia w mieście Szczecinie dzielnic i osiedli (Uchwała VIII/53/90 Rady Miejskiej w Szczecinie z dnia 28 listopada 1990 r. Załącznik nr 1).
  64. ↑ Omnibusy konne 1861-1880, [w:] Remigiusz Grochowiak, Mirosław Janiak, Tramwaje w Szczecinie 1879-1945, wyd. 1, Poznań: Kolpress, 2019, s. 10-15, ISBN 978-83-943075-7-8 (pol.).
  65. ↑ a b Kajetan Szmuciński, Tramwaje w Szczecinie we 13 księgach prozą, Szczecin/Pasewalk 2017 (pol.).
  66. ↑ Andrzej Kraśnicki jr., Ulewy odsłoniły w odległym miejscu gruz z ruin zniszczonego w czasie wojny Szczecina [ZDJĘCIA], „Gazeta Wyborcza Szczecin”, szczecin.wyborcza.pl, 28 lipca 2021 [dostęp 2024-05-13] (pol.).
  67. ↑ Eligiusz Borkowski, Remont kapitalny torów na alei Piłsudskiego, „Biuletyn Informacyjny MZK”, swiatowy.org, 12 września 1992, s. 12 [dostęp 2023-09-04] (pol.).
  68. ↑ Eligiusz Borkowski, Remont kapitalny torów na alei Piłsudskiego, „Biuletyn Informacyjny MZK”, swiatowy.org, 12 września 1992, s. 12 [dostęp 2023-09-04] (pol.).
  69. ↑ Plac Szarych Szeregów. Przebudowy dzień pierwszy [online], 24kurier.pl [dostęp 2023-09-04] (pol.).
  70. ↑ Plac Szarych Szeregów otwarty, nowa inwestycja i nowe utrudnienia [online], Radio Szczecin, 25 lipca 2020 [dostęp 2023-09-04] (pol.).
  71. ↑ Zmiany w rejonie Placu Rodła [online], swiatowy.org [dostęp 2023-09-04].
  72. ↑ Powrót tramwajów na Niebuszewo i plac Rodła [online], swiatowy.org [dostęp 2023-09-04].
  73. ↑ Plany miast – Europa środkowa. Mapster. [dostęp 2019-08-21].
  74. ↑ a b c d Zmiany nazw ulic, Kurier Szczeciński nr 74 (1533) z 15 marca 1950, s. 3.
  75. ↑ Nazwę przyjęto na podstawie uchwały nr XIV/125/91 po dyskusji na sesji plenarnej Rady Miasta w dniu 27 maja 1991 roku.
  76. ↑ Nazwę zmieniono na podstawie uchwały nr XIV/125/91 po dyskusji na sesji plenarnej Rady Miasta w dniu 27 maja 1991 roku.
  77. ↑ Nazwa zmieniona Uchwałą Miejskiej Rady Narodowej Nr 112 z 9 grudnia 1947; por. Zmiany nazw ulic, Kurier Szczeciński nr 74 (1533) z 15 marca 1950.
  78. ↑ Nazwę zmieniono na podstawie uchwały Rady Miasta nr XXVIII/367/92 na posiedzeniu w dniu 27 lipca 1992 roku.
  79. ↑ Uchwała Rady Miasta nr 241/09 na XL zwyczajnej sesji Rady Miasta z dnia 23 października 2009 roku.
  80. ↑ Bursewicz Sz., Nazwy szczecińskich ulic 1945-2004. Cz.1: Do roku 1956 W: Kronika Szczecina 2003. Nr 22, s. 119–152. Szczecin 2004.
  81. ↑ Nazwę zmieniono na podstawie protokołu nr VI z posiedzenia plenarnego MRN w Szczecinie odbytego w dniu 31 października i 7 listopada 1956 roku.
  82. ↑ Nazwę zmieniono na podstawie protokołu nr XI z posiedzenia plenarnego Rady Miasta w Szczecinie odbytego w dniu 28 lutego 1991 roku.
  83. ↑ Nazwę przywrócono na podstawie protokołu nr XI z posiedzenia plenarnego Rady Miasta w Szczecinie odbytego w dniu 28 lutego 1991 roku.
  84. ↑ Pomniki i tablice w Szczecinie :: Urząd Miasta Szczecin [online], www.um.szczecin.pl [dostęp 2022-07-14].
  85. ↑ a b c d e f Niezwykli szczecinianie i ich kamienice [online], www.kamieniceszczecina.pl [dostęp 2020-05-26].
  86. ↑ Praca zbiorowa: Erwin Ackerknecht – bibliotekarz, humanista (1880–1960). Wybór pism. Szczecin: Monumenta Pomeranorum II, 2007, s. 7–9, 148–149. ISBN 978-83-87879-67-9.
  87. ↑ Edward Włodarczyk: Erwin Ackerknecht. Bibliotekarz aus Stettin. W: Szczecinianie stulecia. Wyd. Piątek trzynastego, 2000, s. 17–18, 135. ISBN 83-87735-63-9.
  88. ↑ Ackerknecht Erwin. W: Praca zbiorowa, red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. T. 1. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 21. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).
  89. ↑ Odnowiona kamienica skradła serca mieszkańców. Zachwyca białą elewacją i miedzianymi wieżyczkami [foto] [online], wszczecinie.pl [dostęp 2022-07-14] (pol.).

Linki zewnętrzne[edit | edit source]

Podział administracyjny Szczecina od 1990 r.
Północ
Prawobrzeże
Śródmieście
Zachód

Retrieved from "https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Centrum_(Szczecin)&oldid=74083180"